ژانر وحشت و تاثیر آن روی روان کودکان

ماهنامه همشهری تندرستی: چقدر به تلویزیون خانه تان اعتماد دارید؟ آیا کودکتان را با آرامش مقابل تلویزیون رها می کنید و خودتان دنبال کارتان می روید؟ تحقیقات پژوهشگران ثابت کرده است که برنامه های آموزشی تلویزیون که کودکان در دوران پیش دبستانی از آن استفاده می کنند، باعث موفقیت و رشد و شکوفایی آن ها در بزرگ سالی می شود؛ اما سوالی که اینجا مطرح می شود این است که چند درصد از کودکان پای برنامه های آموزشی و برنامه های مخصوص سن و سالشان می نشینند و این محیط امن آموزشی چقدر می تواند ایمن باقی بماند؟ اگر از تلویزیون بد استفاده شود.

این جعبه جادو می تواند به راحتی کودکان را با تصاویر و فیلم هایی رو به رو کند که باعث بروز آسیب های روانی قابل ملاحظه ای شوند. آسیب های روانی است که تا دوره بزرگ سالی هم حضور آن ها قابل ردیابی است و هیچ وقت فراموش نمی شود؛ اینجاست که ضرورت حضور پررنگ پدر و مادر کاملا احساس می شود.

جایی که باید کنترل تلویزیون و کودک را دستشان بگیرند تا فرزندشان متناسب با سنش، برنامه های مخصوص خود را تماشا کند، نه اینکه پای ثابت همه فیلم ها و سریال های مخصوص بزرگ سالان باشد.

کودکان در دهه اول زندگی شان هر چیزی را که می بینند یا می شنوند، به خوبی در ذهن خودث بت می کنند. به همین دلیل تماشای فیلم هایی با خشونت زیاد می تواند برای همیشه در خاطر کودک بماند. تماشای صحنه هایی با درصد خشونت بالا و رفتارهای بی پروا و پرخاشگرانه باعث به وجود آمدن نوعی تفکر معیوب و عوامل استرس زا در کودکان می شود.

کارشناسان معتقدند کودکانی که پای ثابت تماشای فیلم های خشن و ترسناک و پر از صحنه های خون و خونریزی هستند، نسبت به کودکانی که هیچ وقت این فیلم ها را تماشا نمی کنند، پاسخ عاطفی پایین تری دارند و احتمال بیشتری وجود دارد که از صحنه های خشن فیلم تقلید کنند و رفتارهای خشونت آمیز از خود نشان بدهند.

آکادمی اطفال آمریکا در تحقیقاتی به این نتیجه رسیده است که قرار گرفتن در معرض خشونت رسانه ها و فیلم ها باعث افزایش رفتار پرخاشگرانه در کودکان می شود و کم کم کودکان به خشونت عادت می کند و این موضوع باعث می شود در مراحل بعدی زندگی هم خشونت بخشی از وجودشان و یک رفتار طبیعی و عادی برای آن ها باشد. در حادثه کلمباین (حادثه تیراندازی که در 20 آوریل 1999 در دبیرستان کلمباین، واقع در شهر کلمباین که یک منطقه غیرصنعتی در جفرسون کانتی ایالت کلرادو است، اتفاق افتاد) دو مرد جوان که عامل این تیراندازی بودند، گفتند ساعت های زیادی را پای بازی های ویدئویی خشن و تماشای فیلم های اکشن و ترسناک گذرانده اند.

همچنین این محققان می گویند تماشای اعمال خشونت آمیز به طور مستمر در کودکان پسر دیده می شود. به این دلیل که بیتشر مردان هستند که در فیلم ها و بازی های ویدئویی مرتکب اعمال خشونت آمیز، دزدی، زد و خورد و سرقت از بانک و... می شوند. این گونه کودکان بدون اینکه با عواقبت آن آشنا شوند، به مرور با این اعمال خو می گیرند تا جایی که دیگر این رفتار برایشان عادی می شود.

این ترس باقی می ماند

دکتر جوان کنتر (Joanne Cantor) محقق و روان شناس و نویسنده کتاب «مامان من می ترسم» درباره تاثیر فیلم های ترسناک و آسیب هایی که دیدن آن ها در پی دارد، از دانشجویانش خواست هر کدام گزارش های کوتاهی درباره هر چیزی که در تلویزیون باعث ترسشان شده، بنویسند. او می گوید وقتی این گزارش ها را خوانده، در برابر یک حقیقت تکان دهنده قرار گرفته است؛ اینکه تقریبا همه دانشجویان توانسته بودند ماجرایی را که آن ها را تحت تاثیر شدید روانی قرار داده، به یاد بیاورند.

سوال این بود: «آیا تا به حال از یک برنامه تلویزیونی یا یک فیلم سینمایی ترسیده اید که بعد از پایان آن، ترس همچنان در وجودتان بقای مانده باشد؟» از بین 103 دانشجویی که به این سوال جواب داده بودند، 96 نفر وحشت ناشی از یک فیلم یا نمایش تلویزیونی خود را به شفافیت هرچه تمام تر توضیح داده بودند.

مثلا یکی از دانشجوها درباره یکی از فیلم ها و تاثیر بلندمدت آن بر خود، توضیح داد: «بعد از تماشای فیلم «آرواره ها» تا یک هفته کابوس می دیدم. احساس می کردم در یک تله بدون راه فرار گیر کرده ام و کوسه ها دور من شنا می کنند. هنوز هم گاهی آن کابوس را می بینم. این فیلم فقط شب ها مرا آزار نمی داد، از آن روز تا به حال از این که به اقیانوس و حتی دریاچه نگاه کنم، وحشت دارم. می ترسم که مبادا کوسه ای آنجا باشد. حالا دیگر لذت تماشای دریا و اقیانوس و ساحل را از دست داده ام و این ترس همیشه با من است.»

کنتر از ترس باقی مانده در صدای دانشجوها هم شگفت زده شده و توضیح می دهد: «وقتی دانشجویان در بحث های کلاسی درباره این تجربه ها صحبت می کردند، باقی مانده ترس را می شد در صدای آن ها پیدا کرد.» بعد از این تحقیقات، دکتر کنتر به این نتیجه رسید که یک چهارم دانشجویانی که در کودکی فیلم های ترسناک و خشن تماشا کرده اند، هنوز ته مانده ترس ناشی از این تصاویر وحشت زا را احساس می کنند.

می ترسند چون کودک هستند

دکتر کنتر معتقد است کودکان زمان زیادی برای فرق گذاشتن بین خیال و واقعیت نیاز دارند. برای یک کودک خردسال تفکیک این موضوع که چه چیزی ساختگی و چه چیزی غیرساختگی است، خیلی راحت نیست. به همین دلیل خیلی از پدر و مادرها تصور می کنند با گفتن این موضوع که این داستان یا فیلم واقعی نیست، می توانند به او کمک کنند تا بر ترسش غلبه کند، حقیقت این است که این توضیح معمولا برای کودکان اطمینان بخش نیست.

این استاد دانشگاه می گوید: در یک آزمایش، به دو گروه سنی کودکان پیش از دبستان و کودکان ۹ تا ۱۱ ساله فیلم جادوگر شهر زمرد را نشان دادیم. قبل از نمایش هم به هر دو گروه گفتیم که داستان فیلم ساختگی است و واقعیت ندارد. اما این توضیح هیچ کمکی نکرد تا کودکان پیش دبستانی نترسند و حس کنند که داستان واقعی نیست، در صورتی که کودکان ۹ تا ۱۱ ساله خیلی خوب دریافتند که داستان ساختگی است.

این که به خود بگویید این تصویر واقعیت ندارد، راه و روشی مفید برای کاهش ترس است اما این روش برای کودکان بزرگ تر از سن پیش دبستان موثر است نه کودکان کم سن و سال تر؛ یعنی روش های شفاهی به این دلیل روی کودکان خردسال تاثیر ندارد که کودکان خردسال کاملا متوجه تصاویر ظاهری و چیزهایی می شوند که به آسانی قابل درک است و اینکه آن ها توان استفاده از افکار انتزاعی برای چیرگی بر تصاویر ترسناک را ندارند.

چگونه آرام می گیرند؟

روشی که بر کودکان خردسال تاثیر می گذارد، بیان واژه ها یا عملیات پیچیده ذهنی نیست. به آرامی صحبت کردن، نوازش کردن و در آغوش گرفتن، به کودکان آرامش می دهد. همان کودکانی که می گفتند، بیان جمله توضیحی «این تصاویر واقعی نیست» هیچ کمکی برای کم کردن ترسشان نمی کند، توضیح دادند وقتیاز تماشای فیلمی می ترسند، خوردن یک خوراکی یا در آغوش گرفته شدن توسط پدر یا مادر و لمس کردن اسباب بازی به آرامش آن ها کمک می کند. موضوعی که این پژوهش مطرح می کند، این است که با دادن یک لیوان آب و در بر گرفتن کودک و لمس فیزیکی، بهترین کمک برای انحرف ذهن او از موضوع فیلم ترسناک است.

عامل ترس یعنی تلویزیون را خاموش کنید و کودک را از آن فضا بیرون بیاورید. حافظه تصویری کودکان ممکن است بارها و بارها تصاویر ترسناک را به یاد بیاورد، بنابراین بهتر است در چنین مواقعی او را با چیز دیگری سرگرم کنید. به دلیل ظرافت پایین مغز کودکان، به خاطر سپردن صحنه های ترسناک در حالی که ذهن بر فعالیت دیگری تمرکزی می کند، دشوارتر است.

نکاتی که باید درباره درجه بندی فیلم ها بدانید

• «MPAA» انجمنی است که قوانین درجه بندی های سینما، تئاتر و تلویزیون را از سال ۱۹۶۸ تدوین می کند و آن را به صورت بخش نامه به کمپانی های فیلم سازی و سایر مراکز تولیدی آثار هنری می فرستد.

• G مخفف «General Audience» به معنی تماشاگران عمومی است؛ یعنی همه سنین می توانند این فیلم را ببینند.

• PG مخفف «Parental Guidance» به معنی تصمیم گیری با والدین است که تشخیص دهند دیدن فیلم یا اثر هنری مذکور مناسب کودکان محسوب می شود یا خیر.

• PG-13 مخفف «Parents Strongly Cautioned» به معنی تذکر قاطع به والدین است که بعضی موارد در فیلم مذکور برای بچه های زیر 13 سال نامناسب است و باید نسبت به اجازه دادن به بچه های جوان ترشان برای دیدن این فیلم ها دقت کنند.

• R مخفف «Restricted-Under ۱۷» یعنی بچه های زیر ۱۷ سال بایدبا والدین خود همراه باشند یا شخص بزرگ تری سرپرست آن ها باشد و به این معنی است که هیئت تشخیص داده است که فیلم مورد نظر، بیشتر مناسب بزرگ سالان است و والدین بیشتر از فرزندانشان ترغیب می شوند که یان فیلم ها را ببینند.

• NC-17 مخفف «No One 17 and Under Admitted» است. به این معنی که هیچ شخص 17 سال و زیر 17 سال نباید این نوع فیلم ها را تماشا کند.