«زندگی یک زن»؛ ترسیم یک زندگی موزاییکی!

روزنامه بانی فیلم - وصال روحانی: ساختن فیلم های سینمایی متعدد از روی کتاب های ماندگار نویسندگان برجسته فرانسوی هنر و صنعت تازه ای نیست و استفان بریزه اینک به سراغ اولین رُمان گی دومو پاسان رفته است.

در میان نویسندگان مشهور ۳۰۰ سال اخیر فرانسه کم نبوده اند مردانی که رمان های ماندگارشان دستمایه فیلم های سینمایی قرار گرفته و بر پرده های نقره ای جانی تازه ولی ناکامل یافته اند.

اونوره دوبالزاک، رومن رولان، گوستاو فلوبر و البته ویکتور هوگو و امیل زولا از این دست نویسندگان هستند که گاهی به نظر می رسد اتفاقی را که شرح می دهند، از ابتدا و اساس به شکل سناریو نگاشته شده و هر یک میزانسن یک سکانس سینمایی را از همان آغاز دارند. برخی صحنه ها و رویدادهای چند رمان آنها فرقی با یک فیلمنامه اصیل ندارد و توگویی آنها داستان فیلم ها را در زمانه ای نگاشته اند که اصولاً فیلم و سینما که اینک ۱۲۰ ساله شده اند وجود خارجی نداشت و به هنر هفتم تبدیل نشده بود.

«ژرمینال» و «La Bett Human» امیل زولا، «تحصیل عشق» گوستاو فلوبر، «بینوایان» شاهکار تاریخی هوگو و شماری از داستان های بالزاک شامل «بابا گوریو» ساختار اولیه فیلم های سینمایی را دارند که پیش از ابداع هنر سینما زاده شدند و انگار به استقبال آن رفتند و این هنر را در بدو تکوین آن قوت بخشیدند. البته تبدیل بعضی رمان های قوی آنان به فیلم های سینمایی همسطح و آثاری که حق مطلب را در قبال کتاب ادا کند، کار بسیار سخت و معمولاً کم حاصلی بوده و برخی رمان های نوشته شده توسط آنها به قدری قوی است که نمی توان آنها را با یک تجسم سینمایی قوی و به شکلی درخور و به فراخور اصل قصه ارائه کرد و این بیش از آنکه محصول ضعف هنر فیلمسازی و ضعف استودیوها باشد، نتیجه قوت ریشه های این رمان ها است که از هر گوشه آن عبارتی غنی می بارد و حسی عمیق بر می تابد که با هنر تصویرسازی قابل شکار و توصیف نیست.

حاصل ورود بریزه به وادی گی دومو پاسان

اولین رُمانی که گی دومو پاسان نویسنده معروف فرانسوی نوشت و «Une Vie» نام داشت و در ترجمه به زبان انلگیسی به عبارت عجیب «زندگی یک زن» تغییر نام داد، به تازگی توسط استفان بریزه فرانسوی به یک فیلم سینمایی قابل توجه برگردانده شده است. اگر به نسخه های اولیه کتاب دوما پاسان رجوع شود، معلوم می گردد که وی نام ثانویه «حقیقت صادقانه» را برای آن برگزیده بود و شاید همین عبارت بهترین توصیف برای اقتباس اخیر سینمایی از روی آن توسط بریزه باشد. اقتباسی که البته اولین ورسیون سینمایی از روی این داستان ماندگار نبوده و آخرین هم نخواهد بود.

این فیلم و همچنین کتابی که گی دومو پاسان در قرن گذشته نگاشت، درباره زندگی و انتخاب ها و اقدامات یک زن پر شهامت در فرانسه در عصر و زمانه ای است که معمولاً انتخاب های زنان محدود بود و اگر چیزی فراتر از معمول را می خواستند، دچار مشکلاتی جدی می شدند. عصر مورد اشاره نیمه اول قرن نوزدهم است و بنابراین در قصه دومو پاسان و برداشت سینمایی بریزه از روی آن، معضلاتی را به چشم می بینیم که برای او و خانواده وی پس از گزینش های ژان روی داد.

پس از سال ها تأخیر

ساختن فیلم هایی چون «ظرفیت یک مرد» طی سال های اخیر به بریزه اعتباری محسوس را در جامعه هنری فرانسه بخشیده اما حقیقت امر این است که بریزه و فیلمنامه نویس اکثر آثار او یعنی فلورانس وینون قبل از فیلم های فوق درصدد ساخت «زندگی یک زن» بوده اند و حاصل کار آنها پس از سال ها تأخیر ورسیونی دو ساعته از روی قصه ۳۰۰ برگی دومو پاسان است.

کاری که به سبب پوشش ۲۷ سال از زندگی کاراکتر مرکزی ژان (با بازی جودیت چملا) و آغاز حرکت بینندگان همراه با وی از ۲۰ سالگی اش نمی توانسته کاری آسان باشد، گاهی به نظر می رسد کار بریزه و همکارانش مثل نقاشی های امپرسیونیستی و یک نوع ترسیم موسوم به «موزاییکی» و فاقد عمق لازم است و در همه حال آنها صحنه هایی کوتاه را که نشانگر اتفاقات متعدد زندگی ژان است، به طور متوالی و سریع روبروی بینندگان قرار می دهند تا بتوانند همه چیز را پوشش بدهند و این قدری از حک شدن برخی صحنه ها در ذهن بینندگان جلوگیری می کند زیرا بلافاصله وارد اتفاق بعدی می شوند.

روبروی مرد اشرافی

وقتی کاراکتر ژان به یک مرد اشرافی به نام ویسکونت ژولی ین دولامار (اسوان ارلو) معرفی می شود، بریزه با تصاویر مدیوم شات خود پدر و مادر ژان را هم که صرفاً بارون (با بازی ژان پی یر داروسین) و بارونس (یولانده مورو) نامیده می شوند، به بینندگان معرفی می کند.

دولامار یک اریستوکرات نه چندان ثروتمند است که به تازگی همسایه ژان و خاندان وی شده است و در نماهای بعدی پدر و مادر ژان در حالی دیده می شوند که به وی توصیه می کنند با دولامار ازدواج کند زیرا به سود وی و البته خود آنها تمام خواهد شد. ژان به این آسانی ها قانع نمی شود و حق انتخاب برای ترسیم زندگی آینده اش را در حالی جستجو می کند که در آن زمان گزینه های خارج از روند جاری جامعه و تایید خانواده، فراروی زنان نبود.

رازها و پنهان کاری ها

از این مرحله به بعد هنرنمایی سایر همکاران بریزه در تشریح زندگی متلاطم ژان و انتخاب های او و تلاش بی نتیجه اش برای رد پیشنهاد ویسکونت دولامار و توصیه والدینش آغاز می شود و عمده ترین این همکاران آنتوان هبرلی در مقام مدیر فیلمبرداری و آن کلوتز به عنوان تدوینگر هستند و با تصویرپردازی آنها ما با محیطی زیبا اما سرشار از رازها و پنهان کاری های مردم منطقه و البته آثار استقلال طلبی ژان بیش از پیش آشنا و همسو می شویم.

این فرصتی ایده آل برای بریزه است تا براساس رمان عاطفی دومو پاسان به بررسی هر چه بیشتر روحیات درونی ژان و تمایلات آشکار اطرافیان وی برای حفظ اصول رایج در جامعه بپردازد و تقابل های این دو امر را به نمایش بگذارد.

بدون سازش

بریزه برای به تصویر کشیدن گذر زمان و تبدیل شدن تدریجی ژان ۲۰ ساله و ناپخته به زنی ۴۷ ساله و با تجربه از تصاویر تغییر تدریجی شرایط و آب و رنگ و ویژگی های محل زیست او و نزدیکانش و تغییر عادات و جاده ها نیز بهره می گیرد.

بریزه با فلاش بک های مکرر خود و ادغام آن با فلاش فور واردها به ما می گوید که حاصل ازدواج اجباری ژان با ویسکونت پسری نوجوان به نام پل (فینه گان اولد فورد) است که خارج از کشور زندگی می کند و در نهایت او ما را با عصر میانسالی و تنهایی ژان و آینده نه چندان روشن او مواجه می سازد. در فیلم او مثل رمان هوشمندانه گی دومو پاسان، زندگی و انسان با یکدیگر سرسازش ندارند و در نقاطی اصطکاک شان تند و خسران ساز است.