تهیۀ ناهار مدرسه؛ هنر ژاپنی

وب‌سایت ترجمان - ترجمه علی برزگر: در ژاپن هر روز صبح زود رقابتی زیرپوستی، میان مادرانی که بچه‌مدرسه‌ای دارند، آغاز می‌شود: مسابقۀ درست‌کردن ناهارِ مدرسه. این مادران، هرچند خسته یا پرمشغله باشند، به‌طور متوسط یک ساعت وقت صرف می‌کنند تا ناهار بچه‌هایشان را به اثری هنری تبدیل کنند. این رقابت چنان حیثیتی شده است که مادرها کلاس می‌روند یا کتاب‌های آموزشی می‌خوانند تا مهارت خود را در این زمینه افزایش دهند.


هر روز صبح در سراسر این کشور، مادران -همیشه هم مادران- از خواب بلند می‌شوند و جعبه‌های کوچکی از غذاهای خوشمزه را با هنرمندی برای کودکان خود تهیه می‌کنند: گلوله‌های برنج به‌شکلِ پاندا یا خرس، با چشمان و لبخندی که از ورقی از جلبکِ دریاییِ خشک‌شده بریده شده است، سوسیس‌هایی که به‌نحوی برش خورده‌اند که به‌شکلِ هشت‌پا به نظر برسند و میوه‌هایی که خلال‌دندان‌هایی زیبا به‌شکل حیوانات در تنۀ آن‌ها کاشته شده است. و البته، تعادل غذایی در این مواد رعایت می‌شود.

اما برخی از مادران پا را از این هم فراتر می‌گذارند و با صرف وقتِ بیشتر نوعی جعبۀ ناهار تهیه می‌کنند که منحصر به ژاپنی‌هاست: کی‌یارابن یا شخصیت‌های بنتو۱. تصور کنید شخصیت‌هایی کارتونی مثل هِلو کیتی یا گربۀ مکانیکیِ دُرِمون در بستری از کاهو گذاشته شده باشد و در کنار آن‌ها خوک‌هایی ساخته‌شده از ژامبون بر روی گلوله‌های برنج قرار گرفته باشد. گرد آن‌ها هم املت به‌شکل قلب، و هویج‌هایی بریده‌شده به‌شکل گل چیده شده باشد؛ این نوعی کاراکتر بنتو است.

سائوری اینُکوچی، سی‌وشش ساله و مادرِ دو فرزندِ چهار و پنج‌ساله، در کلاسی ویژه شرکت می‌کند تا نحوۀ تهیۀ جعبه‌های ناهارِ ظریف‌تر و زیباتر را بیاموزد. او هدف خود از شرکت در این کلاس را چنین بیان می‌کند: «با خودم فکر کردم اگر بتوانم برای کودکانم بنتوی زیباتری تهیه کنم، خوشحال خواهند شد. بنابراین، تصمیم گرفتم در این کلاس شرکت کنم.»


اینُکوچی همراه با دوست خودش مایا مینامیساوا -دارای سه فرزندِ هشت، چهار و یک‌ساله- در این کلاس شرکت کرده است. آن‌ها در این کلاس، زیر نظرِ تومومی مارو، طرز تهیۀ بنتو به‌شکلِ شخصیت‌های انیمیشنِ «پوکِمون» را می‌آموزند. مارو از طریق شرکت خود، اُبنتوفورکیدز، در خانه‌اش طرز تهیۀ انواعِ کی‌یارابن را آموزش می‌دهد. او در یوتیوب نیز کانالی دارد.

زنان در این کلاس می‌آموزند که چگونه برنج را به‌شکلِ پیکاچو، جوندۀ زردرنگِ انیمیشن پوکِمون، درآورند؛ چگونه چشم‌ها را با استفاده از جلبک دریایی و تکه‌های پنیر درست کنند؛ و چگونه گونه‌ها را با استفاده از کرب استیکس۲ بسازند. آن‌ها برای ساختن توپ‌های پوکه۳ ابتدا نیمۀ یک گوجه‌گیلاسی را به نیمۀ یک تخم بلدرچین می‌چسبانند، سپس نواری از جلبک دریایی گرد آن می‌پیچند و روی آن یک قالب پنیرِ استوانه‌ای شکل قرار می‌دهند.

زنان گل‌های درختانِ بروکلی۴ را از ژامبون می‌سازند و، در وسط آن، قلب‌هایی پنیری قرار می‌دهند.

در مجموع، تهیۀ این غذاها حدود یک ساعت طول می‌کشد، هرچند مارو، مربی آن‌ها، در این مدت بروکلی و کدوحلوایی را هم پخته است تا درون جعبه قرار دهد. مارو، به‌عنوان فردی حرفه‌ای، کل کار را در چهل دقیقه انجام می‌دهد.

مارو هنگامی کارِ تهیۀ جعبه‌های کی‌یارابن را آغاز کرد که پسران او کوچک‌تر بودند. اکنون، آن‌ها سیزده و شانزده‌ساله هستند. او در این باره چنین می‌گوید: «من می‌خواستم کودکانم از خوردن ناهار در کودکستان لذت ببرند.»



کم‌کم، دیگر مادران از او درخواست کمک و راهنمایی کردند، و بدین‌ترتیب، کسب‌وکار وی آغاز شد. اکنون، سیزده سال است که نحوۀ تهیۀ کی‌یارابن را آموزش می‌دهد. مارو در این باره چنین می‌گوید: «مادران دوست دارند که چهرۀ خندانِ بچه‌هایشان را ببینید. بیشترِ مادران از ساختن کی‌یارابن لذت می‌برند، زیرا نوعی تفریح است.»

کی‌یارابن بیشتر برای خردسالان در دوران پیش‌دبستانی یا کودکستان تهیه می‌شود. هدف از این کار، آشناکردن کودکان با غذاهای متنوع و جلوگیری از شکل‌گیری عاداتِ بدِ غذایی در آن‌هاست. این رویکرد شاید دارای مزیت‌های خاصی باشد: بیشترِ کودکان ژاپنی ماهی کبابی و سبزیجات بخارپز را با لذت می‌خورند.

اما تب ساخت کی‌یارابن همچنین نشانۀ انتظارات زیاد از زنان است، آن هم در کشوری که، به‌دلیل ایجاد موانع در برابر اشتغال مادران، بدنام است.

دفتر هیئت‌دولت ژاپن، به‌دلیلِ اینکه در صفحۀ توییتر خود به مطلبی در یک وبلاگ لینک داده بود، به‌شدت مورد انتقاد قرار گرفت. در این وبلاگ، مادری توضیح داده بود که چگونه، حتی هنگامی که خسته است یا مشغله دارد، جعبه‌های ناهار زیبا درست می‌کند.

کیکو ایواتا، در وبلاگ چییرینگ فور ویمن۵، چنین نوشته بود: «به‌دلیلِ آن لبخندها (یی که پسرم می‌زند)، درست‌کردنِ هر روزۀ بنتو تبدیل شده است به زمان تفریح و لذت من.» این وبلاگ بخشی از تلاش‌های دولت ژاپن در راستای «حمایت از زنان»۶ برای ورود تعداد بیشتری از آنان به بازار کار و آماده‌سازی زمینه برای «درخشش» آن‌هاست.

در اینجا، منتقدین به تناقضی اشاره می‌کنند: ترویج این ایده که زنان باید چنین جعبه‌های ناهار وقت‌گیری بسازند، و در عین حال، تلاش دولت برای اینکه زمینه را برای اشتغالِ زنان بهبود ببخشد.

بسیاری از زنان باردار مجبور می‌شوند از شغل خود دست بکشند: یا به‌دلیلِ ماتاهارا۷ (آزار به‌دلیل بارداری) یا به‌خاطرِ آنکه فرهنگِ سرسختِ کار با زندگی خانوادگی سازگار نیست. به‌طورِ ویژه، کودکستان‌هایِ ژاپن وظایف سنگینی را بر دوش مادران می‌گذارند: از دوختن کیسه‌های کوچک برای کتاب‌ها و کفش‌ها گرفته تا ساختن بسته‌های ناهار زیبا.

در این زمینه، هیچ نوع کمبودی از نظر ایده و الهام وجود ندارد.

فضای اینترنت در ژاپن پر از عکس‌های جذاب از انواع کی‌یارابن است و صدها جلد کتاب در این باره وجود دارد، با عناوینی نظیر کی‌یارابن برای تازه‌کارها؛ شما می‌توانید در صبحی پرمشغله به‌سرعت کی‌یارابنی زیبا درست کنید!

فروشگاه‌های لوازمِ خانگی دارای قفسه‌هایی هستند پر از قالب‌هایی که، به‌راحتی، برنج و حتی تخم‌مرغ‌های آب‌پز را به‌شکلِ انواع حیوانات در می‌آورند. سوپرمارکت‌ها هم که پوشش‌های کاغذی زیبایی برای کف جعبه‌ها می‌فروشند.

یکی از شبکه‌های تلویزیونی کابلی، نمایشی پخش می‌کند که نحوۀ ساخت کی‌یارابن بر اساس نشانه‌هایِ خوش‌شانسی را آموزش می‌دهد؛ این نشانه‌ها در سراسر ژاپن وجود دارند. حتی مسابقاتِ ساختِ کی‌یارابن برگزار می‌شود و مادران برای ساخت بهترین و جذاب‌ترین جعبه با یکدیگر رقابت می‌کنند. اما روزهای رویدادهای ورزشی و دیگر رخدادها در مدرسه، که مادران در آن‌ها حضور دارند و می‌توانند جعبۀ بنتوی کودکان دیگر را برانداز کنند، اغلب به رقابتی خاصِ خود تبدیل می‌شود.

این نوع فشار بر مادران می‌تواند گرفتاری‌های فراوانی به وجود آورد. در اوایل امسال،گزارشی خبری با عنوان «کی‌یارابن علت ماجراست! مادران صمیمی با یکدیگر دعوا می‌کنند!» حسادت برخی مادران به یکدیگر را توصیف کرد. حتی برخی کودکستان‌ها، از ترس آزار و اذیت، آوردن کی‌یارابن را ممنوع کرده‌اند: کودکان، آن‌هایی را که جعبه‌های ناهارِ ساده‌تر و پایین‌تر از حد معمول دارند، دست می‌اندازند.

به‌طورِ قطع، این کار مخالفینی هم دارد. زنی به‌زبان ژاپنی در کوک‌پد، سایت معروف آشپزی، چنین نوشته است: «من عکس‌های کی‌یارابن را در فیسبوک دیدم و متوجه شدم که آن‌ها را مادرانی درست می‌کنند که ساعت چهار یا پنج صبح از خواب بلند می‌شوند. بسیار خوش‌حالم که مادری در کشور ژاپن نیستم.»

اما مینامیساوا و اینُکوچی، که هیچ‌یک از آن‌ها در بیرون از خانه کار نمی‌کند، می‌گفتند شرکت در کلاس آموزش ساخت کی‌یارابن برای آن‌ها الهام‌بخش بوده است.

مینامیساوا چنین می‌گوید: «این کار از آنچه اول به نظر می‌آید، بسیار آسان‌تر است»، هرچند او اعتراف می‌کند که بیشترِ کارهای مقدماتی را مارو انجام داده است. او می‌گوید: «اگر قرار بود خودم همه‌چیز را از صفر انجام بدهم، کار سختی بود.»

بیشترِ روزها، مینامیساوا پانزده یا بیست دقیقه وقت می‌گذارد و برای هریک از کودکانِ بزرگ‌تر خود، یک جعبه‌ناهار آماده می‌کند، البته این کار برای تهیۀ جعبه‌های کامل‌تر دو برابر وقت می‌گیرد. او، از همین حالا، به فکرِ این است که برای جشن هالووین، گلوله‌های برنج به‌شکلِ ارواح درست کند.

اینُکوچی می‌گوید که در خانه برای اینکه گلوله‌های برنج را به شکل‌های مختلف درآورد، از ورق پلاستیکی استفاده خواهد کرد. او می‌گوید:‌ «می‌خواهم خیلی کار کنم و بنتوی زیبایی از کار درآورم.» مینامیساوا در ادامه می‌گوید: «وقتی کودکانم با جعبۀ بنتوی خالی به خانه می‌آیند، واقعاً خوش‌حال می‌شوم.»