کم و کاستی های قانون سربازی در انتظار راهکار

قانون نوشت: در حال حاضر از ۹۶ درصد از افراد اعزام شده به نیروهای مسلح در پادگان ها استفاده می شود که همین موضوع میل به خدمت را کم می کند طبق قانون ، حقوق سرباز باید ۶۰ تا ۹۰ درصد حقوق کادر باشد ولی این اتفاق رخ نمی دهد نیروهای مسلح برنامه مدونی برای بهره برداری از سرباز ندارند مشکل اصلی این است که نیروهای مسلح احساس می کنند اگر راجع به سربازی صحبتی به میان آید، امنیت ملی نشانه گرفته می شود نمی خواهیم این موضوع را بپذیریم که آموزش های فعلی ما به سربازان ، متناسب با شرایط جنگ امروز نیست

۲۷ سال دارد و حدود دو سال می شود که ازدواج کرده است. موهای سیاه تراشیده شده همراه با ریش کامل و لباس سربازی خاکی رنگ به تن دارد. می گوید: مانند بسیاری از جوانان برای داشتن زندگی بی دردسر باید به سربازی می‌رفتم. دو ماهی از ازدواجم می گذشت و به تازگی از دانشگاه انصراف داده بودم و مشمول طرح خرید سربازی هم نمی شدم.

اگر هم مشمول بودم مبلغ به اندازه ای بود که توان پرداخت آن را نداشتم. به همین دلیل برگه اعزام را پر کردم و منتظر شدم تا ببینم دوره آموزشی را باید کجا بگذرانم. در روزهای باقیمانده تا اعزام به محل کارم رفتم و برگه استعفا را پر کردم. بعد از استعفا و تسویه حساب، فکرهای زیادی از قبیل کار، خانه، قسط، بچه دار شدن و هزاران فکر ریز و درشت دیگر مثل خوره به جانم افتاد ولی چاره دیگری نداشتم.

راهی بود که به اجبار انتخاب کرده بودم و باید تا آخر می‌رفتم. زمان و مکان اعزام که مشخص شد آماده رفتن شدم و روز اولی که در آموزشی گذراندم به بدترین روز زندگی‌ام تبدیل شد.

کلاهش را از روی سرش برمی‌دارد و آن را جمع می کند و توی جیب شلوارش می گذارد و ادامه می دهد: در زمان آموزشی هیچ مبلغی به عنوان حقوق دریافت نکردم و حتی بیمه هم نشدم. البته اگر هم حقوقی داده می‌شد آنقدر ناچیز بود که ندادنش بهتر بود. با این وجود اگر در آموزشی مریض می‌شدیم و یا حادثه ای برایمان رخ می داد و اگر لازم به ارجاع به مراکز درمانی بیرون بود، تمام هزینه‌ها با خودمان بود و یگان خدمتی هیچ مسئولیتی را بر عهده نمی‌گرفت. چون مرکز آموزشی داخل شهر نبود در طول مدت آموزشی هیچ مرخصی داده نمی شد و حتی با هر اشتباهی تعطیلات آخر هفته لغو می‌شد.بعد از دوره آموزشی هم تقسیم به اندازه ای بد بود که بسیاری از سربازان متاهل نتوانستند به شهر محل سکونت‌شان بروند.

موبایلش را که زنگ می‌خورد برمی‌دارد و جواب می دهد سپس عذرخواهی می کند و می گوید همسرش بوده و ادامه می دهد: زمانی که محل خدمتم مشخص شد به دلیل اینکه وقتی برای کار دیگر نداشتم، همسرم به تنهایی مشغول به کار شد و ما مجبور شدیم تا اتمام خدمت من با حقوق همسرم زندگی را بگذرانیم. شغل تعریف شده ای برای ما وجود نداشت یا بیکار بودیم یا بسیاری از زمان ها کار هایی برای ما تعریف می شد که بیشتر بیگاری بود تا انجام وظیفه. در آن زمان هم اگر اشتباه کوچکی رخ می‌داد توبیخ می شدیم. وضعیت غذا به حدی بد بود که اکثر سرباز ها با خوردن غذا دچار مشکل می‌شدند. در حال حاضر هر قدر به اواخر خدمت نزدیک می شوم اضافه خدمت سنواتی بیشتر اذیتم می کند. اوایل فکر می کردم شاید برای من که متاهل هستم شرایط بهتر باشد ولی این اتفاق نیفتاد و بدتر هم شد. اتوبوس نزدیک ایستگاه می شود. در حالی که آماده سوار شدن است می گوید: همیشه حرف از تخفیفات وسایل نقلیه برای سرباز ها مانند دانشجویان و دیگر اقشار جامعه است ولی هیچ وقت خبری از آن نیست.

سپس خداحافظی می کند. محمدرضا اکبرحلوایی، سرهنگ بازنشسته و معاون اسبق سازمان وظیفه عمومی ناجا است. او بسیاری از مشکلات خدمت را می داند و در سال های پس از بازنشستگی ارتباط بیشتری با کمپین‌های بهبود خدمت سربازی داشته است. حلوایی که در سال های اخیر انتفاد های خود را از خدمت سربازی صریحا اعلام کرده، در گفت و گو با «قانون» درباره کم و کاستی ها و نواقص قانونِ سربازی می گوید: زمانی که بحث سربازی مطرح می شود باید به موضوعاتی مانند ماهیت سربازی، عملکرد مجلس، مقررات ستاد کل نیروهای مسلح و سازمان نظام وظیفه، مساعدت‌هایی که برای اقشار خاص در نظر گرفته شده، حقوق و معافیت ها و عدم برنامه ریزی های مدون و منسجم که تمامی موارد، گاه منجر به گرفتن انگیزه در مشمولین می شود، توجه کرد.

سربازی پادگانی میل به خدمت را کاهش می دهد

معاون اسبق سازمان وظیفه عمومی ناجا در گفت وگو با «قانون» ماهیت سربازی و نوع به‌کارگیریِ سرباز در نیروهای مسلح را مورد انتقاد قرارمی‌ دهد و می گوید: در حال حاضر از 96 درصد از افراد اعزام شده به نیروهای مسلح در پادگان ها استفاده می شود که همین موضوع میل به خدمت را کم می کند. زمانی که ما خدمت را پادگانی تعریف کردیم نمی توانیم افراد مستعد را در راستای خدمات اجتماعی به‌کارگیریم. به فرض می توان با عدم معافیت پزشکی از فرد معاف شده در خدمات اجتماعی استفاده کرد. گاه خود معافیت پزشکی هم، زمینه را برای تقلب فراهم می کند. معمولا افراد با تشکیل پرونده های جعلی و تبانی، معافیت پزشکی می گیرند و همین امر دوباره منجر به عدم انگیزه مشمولان دیگر برای خدمت می شود.

محمد رضا اکبر حلوایی در ادامه می‌افزاید: از طرفی نبود شرایط مساوی در نیروهای مسلح که باعث می شود افراد را نه بر مبنای علاقه شان که بر مبنای انتخاب سیستمی برای سازمان ها انتخاب کند، انگیزه را کم و به تعداد غایبان می افزاید. بنابر آنچه که مسئولان نیروهای مسلح می گویند در هر سال 15 درصد یا بیشتر از افرادی که باید اعزام شوند غیبت می کنند و این موضوعات آمار را سال به سال افزایش می دهد.

خدمت اجباری هزینه های بالایی به همراه دارد

حلوایی در پاسخ به این سوال که آیا خدمت سربازی به این شیوه مطلوب است و هدفی را که در ماده یک این قانون تعریف شده دنبال می کند، می‌گوید: اعتقاد شخصی من این است که نیروهای مسلح برنامه مدونی برای بهره برداری از سرباز ندارند. خدمت سربازی در نیروهای مسلح تعریف شده نیست و جداول سازمان ها هم هیچ تعریفی از شغل سرباز نکرده است. بنابراین چون برنامه مدون و منسجمی وجود ندارد عادت کردیم که سالانه 400 هزار سرباز را بگیریم و بین نیروهای مسلح تقسیم کنیم. ما در بسیاری از بخش ها می‌توانیم از تکنولوژی استفاده کنیم. به طور مثال در خطوط بی آر تی سربازی را گذاشتیم تا زمانی که اتوبوسی عبور می کند نرده را باز و بسته کند در حالی که در عصر امروز که عصر تکنولوژی است به راحتی می توان با به‌کارگیری ابزار پیشرفته این کار را انجام داد.

حلوایی ادامه می‌دهد: در حال حاضر مشکل اصلی که وجود دارد این است که نیروهای مسلح احساس می کنند اگر راجع به سربازی صحبتی به میان آید، امنیت ملی نشانه گرفته می شود. اگر مجلس قصد داشته باشد در مسائل مربوط به نيروهاي‌ مسلح و خصوصا سربازی ورود كند، باید با کسب اجازه از رهبری باشد.

وی با بیان اینکه خدمت اجباری، هزینه بیشتري نسبت به خدمت حرفه ای دارد، خاطر نشان می‌کند: میل به بهبود سربازی در نیروهای مسلح و خصوصا متولیان امر کم است آن هم به این دلیل که فکر می کنند اگر حرف از اصلاح یا تغییر سربازی زده شود، امنیت ملی خدشه‌دار خواهد شد. در حالی که تجربه بسیاری از کشورها چه آن‌ها که وضعیت مشابه ما را داشته اند چه آن ها که نداشته اند این بوده که سربازی اجباری هزینه‌اش نسبت به سربازی حرفه ای کاملا متفاوت و بیشتر است. ما هنوز نمی خواهیم این موضوع را بپذیریم که آموزش های فعلی ما به سربازان، متناسب با شرایط جنگ امروز نیست زیرا نوع آموزش قدیمی است. در جنگ امروز مهارت های سربازان است که باعث موفقیت می‌شود نه تعداد آنها. شاید به همین دلیل است زمانی که عملیات تخصصی پیش می آید ما از سرباز ها استفاده ای نمی کنیم و نیروهای متخصص را به کار می گیریم.

حقوق سربازان مخالف مبلغی است که در قانون ذکر شده

حلوایی با بیان این که حقوق فعلی که به سربازان داده می شود مخالف آنچه که در قانون از آن ذکر شده است می‌گوید: در قانون امتیازاتی برای سربازان در نظر گرفته شده ولی هیچ یک از آن‌ ها اجرا نمی شود، زیرا اجرای آن نیازمند بودجه است. طبق قانون حقوق سرباز باید 60 تا 90 درصد حقوق کادر باشد ولی این اتفاق رخ نمی دهد.

وی با اشاره به اینکه امتیازاتی که برای سربازان متاهل در نظر گرفته شده گاهی خودش مشکل آفرین است، می افزاید: برابر آمار، حدود 10 درصد مشمولینی که به خدمت اعزام می شوند متاهل هستند. حال، ما امتیازاتی که برای این درصد در نظر گرفتیم این است که هفته ای 3 روز اجازه می‌دهیم زودتر از ساعت تعیین شده به خانه روند. آیا به این موضوع هم توجه کردیم که در این سه روز چه کسی حاضر است به این سرباز کار دهد؟ این موضوع خودش مشکل آفرین است. در قانون ذکر شده که اگر فردی با رفتن به سربازی خانواده‌اش دچار مشکل شود، قانون باید به او کمک مالی کند ولی چون این موارد کم است اصلا به این افراد رسیدگی نمی شود.

قانون سربازی عوامل بازدارنده زیادی دارد

معاون اسبق سازمان وظیفه عمومی ناجا در پاسخ به این سوال که آیا مساعدت های در نظر گرفته شده برای قشری خاص منجر به بی رغبتی در افراد دیگر می شود ، می‌گوید: به نظر من قانون سربازی در خودش عوامل بازدارنده زیادی دارد که بخشی از آن بی عدالتی در متن قانون است.

حلوایی، اعمال سلیقه متولیان در امور سربازی را عامل دیگری برای کاهش انگیزه جوانان به سربازی دانست.

وی معتقد است تغییرات مکرر در مقررات این قانون مانند افزایش سن پدر برای معافیت در یک دوره ۴ ساله از ۵۹ سال به ۷۰ سال بدون هیچ پشتوانه علمی و منطقی، افزایش مدت خدمت سربازی از ۱۸ ماه به ۲۱ ماه با توجیه جبران کاهش مشمولان بدون توجه به استفاده بهینه از آنان، سختگیرانه شدن ضوابط معافیت ها از جمله معافیت پزشکی خصوصا دارندگان مدرک کارشناسی و بالاتر بدون لحاظ واقعیت‌های خدمتی آنان،معافیت‌های مرتبط با بستگان بیمار مشمولان و موارد مشابه متعدد سبب کاهش انگیزه خدمتی جوانان و افزایش هزینه نیروهای مسلح می شود .

مبالغ زیاد دلیل استقبال کم از طرح جریمه ریالی است

حلوایی، طرح مجلس مبنی بر جریمه ریالی که دو سال از اجرای آن می‌گذرد را مورد انتقاد قرار داد‌ه و می ‌افزاید: در سال 93 زمانی که طرح جریمه ریالی توسط مجلس مطرح شد، حدود 2 میلیون نفر مشمول این طرح معرفی شدند که تخمین من در آن زمان از افرادی که حاضر به پرداخت جریمه می شوند در بهترین حالت حداکثر 300 هزار نفر بود که برابر آمار منتشر شده در سال 94 حدود 288 هزار نفر از مشمولین اقدام به پرداخت کردند. مجلس باید پیش از تصویب، این موضوع را در نظر می گرفت که بخش عمده افراد غایب جزو گروه سني جوان جامعه هستند و بیشتر به این دلیل غایب شده اند که بتوانند به معیشت خانواده کمک کنند و در نظر گرفتن مبلغ 10 تا 50 میلیون تومان برای این افراد رقم عاقلانه ای نبود. حلوایی با بیان اینکه بخشی از نقص این طرح مبلغی است که برای جریمه در نظر گرفته شده و بخش دیگر مقرراتی است که ستاد کل نیروهای مسلح و سازمان وظیفه عمومی بر این موضوع اعمال کرده اند، می‌گوید: علی رقم اینکه ستاد کل در بحث تعیین غیبت نگاهی مبتنی بر ارفاق داشته ولی در سال 95 هیچ تغییری در مقررات نسبت به سال 94 اعمال نکرده است. در قانون اولیه ذکر شده بود، کسانی که پیش از 31 شهریور 93 از دانشگاه اخراج و یا انصراف از تحصیل می دهند شامل این قانون هستند که سال 94 و 95 هم این قانون با همان تاریخ ادامه پیدا کرد در نتیجه کسانی که سال 94 می توانستند خدمت را بخرند و نخریدند مسلما امسال هم اقدامی برای خرید آن نخواهند کرد