فالانکس؛ چشم بیدار دفاع ضدموشکی ناوها

ماهنامه جنگ افزار: موشک های ضدکشتی تنها تهدید برای کشتی ها نیستند، اما می توان آن ها را بزرگترین تهدید برای کشتی ها دانست. امروزه شرایط به گونه ای است که کشتی ها در بعضی ماموریت ها می بایست در فاصله کمی از ساحل دشمن قرار گیرند که این وضعیت، کشتی و خدمه آن را مورد تهدید مین ها، هلیکوپترها، توپخانه های پاگیر شده در خشکی و گونه های گوناگونی از موشک های ضدکشتی کوچک و بزرگ قرار می دهد. این تهدیدهای رو به رشد باعث به وجود آمدن نیاز به سیستم های پدافند نزدیک مدرن تر و پیشرفته تر شده تا امکان حفاظت از کشتی ها فراهم شود.

غرق شدن ناوشکن اسراییلی ایلات در بندرگاه در سال 1967 با موشک پی 15 شلیک شده از ناوچه های کوچک مصری این مسئله را برای غرب مشخص کرد که از این به بعد موشک های شلیک شده از قایق های موشک انداز کوچک می توانند یک خطر جدی برای شناورهای بزرگ باشند. در همان زمان برنامه جدید شوروی برای ساخت موشک زیردریایی پرتاب ضدکشتی پی 70 فاش شده بود که باعث نگرانی زیادی بود. از این رو در سال 1968 برنامه برای ساخت یک توپ خانه دریایی با توان مقابله با حملات موشکی شوروی آغاز شد. توپ گاتیلینگ ام 61 بهترین گزینه بود زیرا نواخت بالایی داشت اگرچه توپ 35 م.م اورلیکنی و 40 م.م بوفورز نیز مدنظر بود.

ساخت سامانه آتش به هیوز داده شد و در سال ۱۹۷۷ بعد از آزمایشات مختلف اجازه ورود به خدمت گرفت. طی آزمایشات این سلاح توانست با موفقیت حتی بمب هدایت اپتیکی والی را نابود کند. تا سال ۱۹۷۸ تست هایی برای اطمینان پذیر روی این سلاح انجام شد و در سال ۱۹۸۰ برای اولین بار بر روی ناو هواپیما بر کرال سی از کلاس میدوی نصب شد و به تدریج تبدیل به سامانه ثابت دفاع نزدیک تمامی کشتی های ارتش آمریکا شد و اولین مشتری خارجی این سامانه در سال ۱۹۸۱ نیروی دریایی عربستان بود که آن را روی ناوچه کلاس بدر نصب کرد.

سیستم پدافند نزدیک (MK- ۱۵ Phalanx CWIS) یکی از آخرین سدهای کشتی های نظامی در برابر موشک های ضدکشتی هستند که با استفاده از یک توپ گاتیلینگ با نواخت تیر بسیار بالا و در نتیجه حجم بالای آتش در مدت زمانی کوتاه، ایجاد یک دیواره آتش در برابر مسیر حرکت موشک ساخته و آن را نابود می کند. البته این سیستم زمانی وارد میدان می شود که موشک مهاجم از تمامی لایه های دفاعی نرم و سخت عبور کرده و در فاصله کمی از شناور قرار گرفته باشد.

این سیستم به طور خودکار موشک را تشخیص داده و از شناور دفاع می کند. در حال حاضر بیشتر کشتی های آمریکایی و چند کشور دیگر همچون کانادا، انگلیس و ژاپن مجهز به Phalanx هستند. این سیستم در میان دیگر سیستم های مشابه توانسته است بیشترین مشتری را در جهان به خود جذب کند. Phalanx همچنین به عنوان توپ دوم یا حتی اصلی مورد استفاده قرار می گیرد و با استفاده از آن می توان موشک های کروز، هواپیما، هلیکوپتر، بهپاد، شناورهای دیگر، مین های دریایی و در فاصله نزدیک حتی ساحل را نیز با آن مورد هدف قرار داد.

در سال 1992 امتیاز این سیستم توسط کمپانی Hughes خریداری شد که پس از خریداری شدن کمپانی Hughes توسط کمپانی Raytheon، امتیاز ساخت این سیستم به کمپانی Raytheon رسید. اولین نمونه ساخته شده این سیستم در سال 1972 بر روی ناوشکن USS King (DDG- 41) با موفقیت آزمایش شد. در سال 1977 نیز این سیستم بر روی ناوشکن USS Bigelow (DD- 942) مرحله های پایانی آزمایش هایش را پشت سر گذاشت و از نظر تعمیر و نگهداری بسیار کارآمد و قابل اطمینان ارزیابی شد. تولید Phalanx از سال 1978 با سفارش خرید 23 دستگاه برای نیروی دریایی امریکا و 14 دستگاه برای فروش نظامی خارجی شروع شد.

گونه اولیه Phalanx به بلاک صفر معروف است که قابلیت دفاعی در برابر موشک های ضدکشتی امروزی ارتفاع پست، فروصوت و بدون مانور را فراهم می کرد و زمان واکنش آن از لحظه کشف تا درگیری با موشک زیر 2 ثانیه بود. در بلاک 1A سامانه مجهز به یک کامپیوتر پرقدرت تر و پیشرفته گشت که Phalanx را توانا به درگیر شدن با موشک های مانوردهنده کرد و سرعت واکنش نیز بیشتر شد. بلاک 1B براساس بلاک 1A ساخته شد، اما استفاده از لوله های جدید در توپ گاتیلینگ سبب افزایش عمر توپ و افزایش برد Phalanx گشت.

هر دو بلاک ۱A و ۱B زاویه پوشش بیشتر و جایگاه بزرگتر نگهداری گلوله که از ۹۸۹ گلوله در مدل اولیه به ۱۵۵۰ گلوله افزایش یافت هستند و نواخت تیر هر دو به ۴۵۰۰ گلوله در دقیقه افزایش یافت. علاوه بر این، Phalanx می تواند در کنار یک سیستم پدافند نزدیک دیگر همچون RIM- ۱۱۶ RAM قرار گرفته و قدرت کنترل آتش و کارایی سنسورهای کشتی را افزایش دهد.

در آپریل 2006 کمپانی Raytheon سفارش 16 بسته بروزرسانی بلاک 1B به ارزش 52 میلیون دلار را از سوی نیروی دریایی سلطنتی انگلیس دریافت کرد. امروزه بیش از 900 سیستم Phalanx ساخته شده که در بیش از 22 کشور جهان بکارگرفته می شوند. تکیه گاه اصلی Phalanx براساس سیستم خود پدافندی استوار است که از اواخر دهه 1970 بر روی تمامی کشتی های آمریکا نصب شده است. Phalanx به سادگی بر روی هر شناوری نصب می شود. هر دستگاه در جایگاه خود با مونتاژ سیستم کنترل آتش و یک زیرسیستم (Sub system) که همان توپ گاتیلینگ است نصب می شود. زیرسیستم کنترل آشت Phalanx تشکیل شده از رادار جستجو جهت پویش، ردیابی و کشف هدف های دشمن و رادار رهگیر جهت نشانه روی Phalanx به هنگام رهگیری یک هدف می باشد.

سیستم کنترل آتش ویژه Phalanx، هم هدف های وارد شونده را رهگیری می نماید و هم بادادن دستور و زمان آتش رگبار خوکار، گلوله هایش را به سمت هدف روانه می کند. Phalanx توانایی تصحیح و تنظیم نشانه روی هدف های متحرک همچون موشک های ضدکشتی هوا به سطح را تا برخورد گلوله به هدف دارد.

ام 61 تویپی است 6 لول 20 م م که نیروی حرکت نورار و لوله و سوزن را نیروی هیدرولیک و برق تامین می کند. دارای شش لول است و می توان تا 100 دور در ثانیه لوله ها را به چرخش درآورد و عمر توپ 10000 گلوله است. سیستم تغذیه خطی است و در صورت معیوب بودن گلوله فشنگ معیوب به صورت خودکار از درون جان لوله بیرون کشیده می شود. دو نسخه از این سلاح توسعه یافت نسخه ام 61 ای 1 که بر روی اکثر جنگنده های امریکا نصب شد و نسخه ای 2 که برای اف 22 ساخته شد و سبکتر بود.

سلاح از مهمات 20 م.م با پوکه های 102 م م بهره می برد و می توان انواع مهمات های هسته فلزی ای پی آ با سرعت اتش 1030 متر بر ثانیه، مهمات اچ آیی آ نسخه افنجاری ترکش شونده و نسخه اس ای پی اپ ایی آ نسخه انفجاری ترکش شونده و نسخه اس ای پی اپ ایی آ نسخه آتش زا با سرعت آتش 1050 متر بر ثانیه پر کرد. سرعت آتش ام 61 رقم 6000 گلوله بر دقیقه بود ولی توان انتخاب سرعت کمتر نیز وجودداشت. ام 61 اولین بار بر روی اف 104 سی در سال 1959 عملیاتی شد و بر روی سامانه های پدافندی ام 163 و فالانکس نیز نصب شد.

Phalanx مجهز به توپ گاتیلینگ ۶ لول ۲۰ میلیمتری M۶۱ Vulcan است که نواخت تیرش ۴۵۰۰ گلوله در دقیقه در گونه های جدیدتر می باشد. سرعت گلوله به هنگام شلیک ۱۱۰۰ متر بر ثانیه و برد موثر آن ۳.۶۰۰ متر است، ولی بردی که نابودی موشک مهاجم در آن ۱۰۰ درصد می باشد کاملا محرمانه می باشد. گلوله مورد استفاده در Phalanx، گلوله های نفوذکننده در زره APDS است که دارای مرمی از جنس فلزهای سنگین همچون اورانیوم یا تنگستن است.

سنسورهای تمام فعال و رانار رهگیر، رادار جستجوگر باند Ku مدل MTI، رادار رهگیر باند Ku پالس داپلر از نوع پالس مونو دیجیتالی این سیستم از تکنولوژی حلقه بسته بهره می برند، به گونه ای که همه فرایندهای کاوش، کشف، ردیابی ارزیابی، رهگیری، درگیری، نابودی هدف، ارزیابی آسیب و فرمان آتش بس توسط آن امکان پذیر است. Phalanx همچنین دارای یک سنسورهای رادار مراقبتی از نوع سیستم فروسرخ جلونگر (FLIR) اتوماتیک با هدایت کننده رهگیری است.

همانگونه که گفته شد، Phalanxهای جدیدتر شده دارای مدل های گوناگون می باشند:

Phalanx مدل بلاک 1

این مدل جهت کشف موشک های ارتفاع بالا، با یک آنتن جستجوگر جدید با حساسیت بالا بهینه شد. مهمات در دسترس آن نیز با ۵۰% افزایش نواخت تیر بهسازی یافت. نیروی محرکه این مدل پنوماتییک (گازی- هوایی)، نواخت تیر آن ۴۵۰۰ تیر در دقیقه و شروع استفاده از مهمات نوع تنگستن و همچنین اورانیوم ضعیف شده در این مدل بود. مدل بلاک ۱ با افزایش پوشش ارتفاع بالا، افزایش گنجایش خشاب مهمات گسترده آن، همچنین تغییر در افزایش ارتفاع پوشش Phalanx و نواخت تیر بهبود و توانایی رادار پردازشگر آن بهینه شده است.

Phalanx مدل بلاک ۱A

نصب یک کامپیوتر جدید با پردازش بالاتر اطلاعات جهت در دسترس قرار دادن قدرت بالای پردازش بیشتر، بهبود محاسبه های کنترل آتش در مانورهای تمرین و حمله، جستجوی بیشتر سیستم با هماهنگی بهتر قسمت های درگیر و کارکرد بهتر سیستم تصمیم گیری از برنامه های بهینه سازی مدل های جدید با نام بلاک 1A بوده است.

Phalanx مدل بلاک 1B

این مدل با توانایی درگیری در ارتفاع پست با جستجوگر فروسرخ خود جهت رهگیری و نابودی هدف هایی که در ارتفاع پست حرکت می کنند همچون هواپیما و همچنین شناورها بهینه و ساخته شد. جستجوگر فروسرخ با سیستم جستجوگر راداری در رهگیری موشک های ضدکشتی باعث افزایش شانس کشتی را در نابودی موشک مهاجم فراهم می نماید.

Phalanx بلاک 1B از یک تصویرگر حرارتی فروسرخ اتوماتیک جهت هدفیابی و رهگیری ویدیویی (AAVT) برخوردار است. سیستم تعادل Phalanx را در زاویه های مختلف رهگیری به صورت الکترو اپتیکی و سطحی امکان پذیر می سازد. Phalanx در مدل های اولیه 5700 کیلوگرم و در مدل های جدیدتر 6200 کیلوگرم وزن و 4.7 متر بلندی دارد.

با توجه به توانایی های قابل توجه Phalanx و RIM- ۱۱۶ RAM ، کمپانی Raytheon اقدام به تولید سیستم دفاعی موشکی به نام SeaRAM نموده که افزایش قدرت دفاعی کشتی را در اثر بهبود برد دفاعی و توان درگیری با گونه های متفاوت هدف ها فراهم می آورد. SeaRAM لایه دفاعی کشتی را گسترده کرده و سبب شده که کشتی بتواند با تهدید های گوناگون مدرن فراصوت و پیشرفته درگیر شود. در SeaRAM درواقع یک پرتابگر ۱۱ لوله ای موشک جایگزین توپ ۲۰ میلیمتری Phalanx شده است که توسط موشک های هدایت شونده سیستم RAM بلاک ۱ مسلح شده اند.

ترکیب دقت، برد و قدرت مانور بالای RAM با کیفیت بالای کاوش و رهگیری Phalanx بلاک 1، SeaRAM را به سامانه ای کارا تبدیل کرده که سیستم کنترل آتش و بخش سنسورهای داخلی آن بر این کارایی می افزایند. با توجه به اینکه SeaRAM برپایه Phalanx بلاک 1B ساخته شده، سیستم فروسرخ جلونگر (FLIR) جدید، رادار کشف و رهگیری باند Ku و سامانه الکترونیکی ESM از جمله دیگر تجهیزات آن هستند.

براساس Phalanx بلاک ۱B، مدل قابل استفاده در خشکی آن نیز با نام Centurion C-RAM برای نابودی خمپاره، موشک و راکت ساخته شده است و بر روی یک خودروی حامل قرار دارد. در زیر به این سامانه نیز می پردازیم:

مبحث مقابله با پرتابه های راکتی و توپخانه ای و خمپاره ای با ورود آمریکا به عراق و افغانستان و از طرف دیگر قدرت گرفتن نیروهای جهادی همچون حماس در مقابل اسراییل در غزه رنگ و بوی جدی به خود گرفت و نیروهای نظامی امریکا و همپیمانان امریکا در عراق و افغانستان به فکر چاره ای برای مقابله با پرتابه های کوتاه برد شدند که پایگاه های نیروهای متحد را در این دو کشور مورد تهدید قرار می داد.

این موضوع باعث طراحی و تولید سیستم های پدافندی با رویکرد و اولویت مقابله با پرتابه های کوتاه برد شد که به C-RAM گسترش یافتند. می تواند به سامانه آیرون دام در اسراییل و سیستم آلمانی مانتیس که در افغانستان توسط آلمانی ها مستقر شد نام برد و یا سیستم دارکوی ایتالیایی را اشاره کرد اما هدف از این مقاله اشاره به سامانه سنتوریون "Centurion" می باشد.

با ورود آمریکا به عراق نیاز به حفاظت از پایگاه ها و تاسیسات مهم آمریکا در مقابل راکت ها و خمپاره ها احساس شد که در سال 2004 با درخواست سریع ارتش آمریکا شرکت ریتون با استفاده از سامانه CIWS فالانکس مستقر در ناوها سامانه زمین پایه ای را گسترش داد و در همان سال مورد ارزیابی قرار داد و با نام سنتوریون در سال 2005 در عراق وارد خدمت شد.

این چرخه طراحی و تولید به علت نیاز ارتش بسیار سریع طی شد و در اطراف پایگاه ها و نیروگاه ها و اطراف شهر بغداد به منظور مقابله با حملات خمپاره ای تروریست ها مورد استفاده قرار گرفت. در همین سال یک سیستم سنتورین نیز به اسراییل تحویل داده شد تا مورد تست و ارزیابی قرار بیگرد. این بررسی با ابزار رضایت وزارت دفاع اسراییل همراه بود ولی با توسعه سریع سامانه بومی گنید آهنین یا آیرون دام نیازی به این سامانه احساس نشد.

اما هر سیستم از یک سامانه فالانکس دریایی مدل ۱B به همراه سنسورهای متعددی سامانه سنتوریون رو پیچیده تر از برادر دریایی خود می کند تا چتر حفاظت مطمئن تری را فراهم کند. سامانه مستقر در منطقه سبر بغداد (این مکان وسیع محل بزرگترین پایگاه و سفارت آمریکا در عراق است) توانست با دفع ۷۰ تا ۸۰ درصدی راکت ها و خمپاره ها در اولین سال استقرار موفقیت بزرگی را کسب کند و تاکنون توانسته صدها پرتابه شلیک شده به سمت منطقه سبز بغداد را رهگیری کند و سامانه سنتورین در مقابل برادر دریایی خود در معرض طیف گسترده تری از تهدیدات قرار دارد.

از نظر فنی این سامانه تشکیل شده از توپ ۲۰ میلیمتری M۶۱A۱ که پرتابه های خودتکران ام ۲۴۶ و ام ۹۴۰ را در برد انتخابی و با نرخ ۳۰۰۰ تا ۴۵۰۰ تیر در دقیقه شلیک می کند. یکی از تفاوت های مدل زمینی و دریایی استفاده از مرمی های متفاوت است که نمون دریایی پرتابه با هسته تنگستنی شلیک می کند ولی نمونه زمین پایه پرتابه های آتش زا و ترکش شونده سیستم از یک رادار کشف Ku استفاده می کند (این باند برای کشف اهداف در فواصل نزدیک مناسب و پرکاربرد است) که همراه با فناوری حلقه بسته کشف این امکان را به سیستم می دهد تا به صورت اتوماتیک اهداف را کشف و نابود کند.

این سامانه را می توان با طیف وسیعی از سنسورهای موجود همچون اپتیک و لیزر هماهنگ کرد تا چتر حفاظت مطمئن تری فراهم شود. سامانه از جلونگر فروسرخ استفاده شده در مدل بلاک 1B بهره می برد این سیستم به تنهایی و بدون کمک رادار نیز توان کشف و درگیری و انهدام را نیز دارد. رادار باند Ku وظیفه شناسایی تهدیدات و سپس پیگیری هدف تا زمان ورود به محدوده خطر و درگیری را برعهده دارد.

سیستم برای دقت بیشتر هر دو روش هدف یابی راداری و گرمایی را به طور همزمان استفاده می کند. طیف سامانه های اکتساب راداری هدف شامل رادار کوتاه برد کشف آتش AN/TPQ- ۳۶ که توسط نورث روپ تولید شده به همراه رادار کوچک دسته بندی پرتابه های خمپاره ای بر روی یک پایه در بالا و در زیر رادو گنبدی شکل قرار گرفته اند سیستم و نرم افزار کنترل آتش سامانه توسط شرکت نورث روپ فراهم شده که نرم افزار با مشخصه FAAD C۲ شناخته می شود که هماهنگی بین سنسورها و سلاح اصلی را به وجود می آورد.

نمونه زمینی سامانه فالانکس براساس سیستم چرخ دار توسعه یافته تا هم امکان متحرک بودن فراهم شود و هم ثابت بودن که بر این اساس هم بر روی تریلر قرار می گیرد که به وسیله یک کشنده حمل می شود و هم توان قرارگیری در پشت کامیون های نظامی خانواده اشکوش را دارد. در سال 2008 طی همکاری بین ریتون و اشکوش نمونه ای سوار بر کامیون Hemt A3 با موتور هیبرید الکتریکی تولید شد. سیستم علاوه بر توان درگیری با اهداف هوایی می تواند در درگیری های با یگان های زمینی دشمن نیز به کار گرفته شود.