پیش بینی های نادرست درباره کتاب، روزنامه و چاپ

سالنامه شرق: راجر فیلدلر یکی از اجداد روزنامه نگاری دیجیتال است. او در اوایل دهه ۱۹۸۰ با ذکر نمونه هایی درباره آینده اخبار، یک مقاله تحقیقی نوشت. وقتی که فیدلر ایده خود را حول شرکت رسانه ای «نایت ریدر» ارائه می کرد، همکارش می خندید و یک بار به من گفت: «ایده او واقعا این طور نبود که انگار یکی از نوادگان راجر از یک کره دیگر آمده باشد ولی آن چه می گفت در آن زمان به سختی قابل باور بود.»

ایده ای که او از آن صحبت می کرد بیشتر از همه به همان ایده ای شبیه بود که چندین سال بعد استیو جابز داشت؛ یک لوحه برای خواندن روزنامه های الکترونیک روی آن. طراحی و طرز کار نمونه اولیه فیدلر بسیار شبیه چیزی بود که عاقبت به صورت «آی پد» در آمد. همان «آی پدی» که وقتی از سامسونگ شکایت کرد که حق طراحی او را زیر پا گذاشته، شرکت کره ای از ایده های فیدلر به عنوان شاهد اولیه استفاده کرد تا استدلال کند «آی پد» امری متعلق به قلمروی عمومی بوده است.

در نگاه فیدلر به آینده اخبار و اطلاعات در رأس اینترنت نوپایی قرار داشتند که در آن، مطالب فورا از یک کامپیوتر به بیش از میلیون ها کامپیوتر منتشر می شد و نیاز به فعالیت مطبوعات گران قیمتی را از بین می برد که با کارکنان گران قیمت کار می کردند. او فکر می کرد یک لوحه مناسب ترین ابزار برای جایگزین شدن با کاغذ است. خوانندگان می توانستند روی خانه هایی کلیک کنند که داده ها با اطلاعات بیشتری را درباره یک موضوع خاص در اختیار همگان قرار می داد. آگهی دهندگان می توانستند تبلیغات سه بعدی و تعاملی تولید کنند. این لوح می توانست در یک چمدان یا کیف جای بگیرد.

البته فیدلر درست می گفت. «اپل» صدها میلیون «آی پد» فروخته و نیز بیش از یک میلیارد تلفن همراه که اغلب همان اهداف را برآورده می کند. حالا فیدلر از خود می پرسد که آیا اشتباه می کرده است. او در تابستان گذشته به من گفت: «این طور فهمیده ام که عینا پیاده کردن چاپ در یک ابزار دیجیتال بسیار سخت تر از آنچه بوده که هر کسی، از جمله خودم تصور می کردم.» و این حرفش تنها به تبلت هم مربوط نبود. فیدلر به همان اندازه نگران تجربه خوانده شدن و اقتصاد همه اشکال اخبار دیجیتال بود.

او که اکنون از تدریس روزنامه نگاری در دانشگاه «میسوری» بازنشسته شده، ناظر تقلای روزنامه ها برای حرکت دادن محتوا و کسب و کارشان به فضای آنلاین است. او می گوید ایده تبلیغات تعاملی آشکارا راه به جایی نبرده است. خوانندگان با آنها آزرده و گیج می شوند. بنابراین بسیاری این تبلیغات را با افزونه های مرورگرهای اینترنتی مسدود می کنند.

او و دیگران مشاهده کردند که چاپ، میزان محدودی از فضای تبلیغاتی را ارائه می کند، این فضا که در محیط آنلاین نامحدود است، قیمت آگهی ها را پایین آورده و ناشران را به سوی رقابتی مثل دویدن دور چرخ عصاری سوق داده است. این ناشران برای درآمدزایی نیاز به محتوای بیشتری دارند تا در کنارش آگهی بگذارند. بعضی از این محتواها مزخرف هستند - به چه زبانی باید این را گفت؟ تاکیدی دیگر بر این که خوانندگان برای خبرها پول نپردازند. حتی با این که «آی پد» فیدلر هرگز از او دور نمی شود، او هنوز مشترک نسخه های چاپی «نیویورک تایمز»، «کلمبیا دیلی تریبون» و «کلمبیا میسورین» است.

فیدلر می گوید: «بارها از من پرسیده شده که آیا ما کارآیی و فایده تولیدات چاپی را کلا دست کم نگرفته ایم؟» من دایناسور نیستم، یک فقره از آن دیوانه های تکنولوژی هستم که بیرون زا فروشگاه های «اپل» برای «آی فون» های جدید توی صف در انتظار می ایستند. اگر همسرم روزی از من طلاق بگیرد، شهادت خواهد داد که بیش از حد در «فیس بوک» و «توییتر» زمان زیادی را می گذرانم.

من یک طرفدار مشتاق و علنی اخبار دیجیتال در محیط کارم، «واشنگتن پست» هستم تا حدی که همکاران و رؤسایم تعجب خواهند کرد، حتی اگر این سوال را پیش بکشم: «چه می شود اگر همه چیزهایی که عقیده ما را درباره آینده روزنامه نگاری ساخته اند، اشتباه باشد؟»

دو دهه از زمانی که روزنامه ها وب سایت به راه انداختند گذشته است و حالا ما به اینجا رسیده ایم. روزنامه های شهرهای بزرگ از پا در آمده اند. هزاران روزنامه نگار شغل خود را از دست داده اند و این ایده که اخبار دیجیتال سرانجام به کسب و کاری معقول تبدیل خواهد شد شبیه به یک شایعه است.

واقعیت این است: هیچ اپلیکیشنی، هیچ وب سایت کارآمدی، هیچ یکپارچه شدنی به صورت عمودی در تحریریه، هیچ شبکه اجتماعی، هیچ الگوریتمی، هیچ «اَپلی»، هیچ دکه مجاری مطبوعاتی در «اپل»، هیچ دیوار پرداخت پولی جلوی محتوای رسانه های آنلاین، هیچ دیوار پرداخت نامحسوسی، هیچ تبلیغات هدفمندی و هیچ استراتژی که به تلفن همراه اولویت می دهد، نتوانست به موقعیت چاپ در کسب درآمد یا جذب مخاطب نزدیک شود و همچنین تعیین کننده ترین فرضی که ناشران درباره خوانندگان داشته اند - به ویژه درباره نسل هزاره که بی واسط گی دیجیتال را ترجیح می دهند - اکنون قابل تردید به نظر می رسد.

آمار ناامیدکننده

آرزو می کردم در حال مبالغه کردن می بودم اما «ایریش چیا» استادیار دانشگاه «تگزاس» و پژوهشگر رسانه های نوین، شواهدی در حمایت از این تاکیدات را جمع آوری کرده است. چیا نیز مثل من ضدتکنولوژی نیست. او از وب گردی های خود لذت می برد. چیا وقتی که دکترای خود را در اواخر دهه ۱۹۹۰ پیگیری می کرد، پژوهشی درباره مخاطبان روزنامه «آستین آمریکن - استیتزمن» انجام داد اما تقریبا یک دهه بعد با نگاه کردن به آمار خوانندگان برای چیا آشکار شد که نفوذ اخبار آنلاین و درگیر شدن مخاطب با آنها رشد نکرده است.

این اتفاق باعث به وجود آمدن این سوال برای چیا شد. همان طور که برای فیدلر هم پیش آمد که آیا روزنامه ها آینده ای را دنبال می کنند که هرگز نخواهد آمد؟ چیا شروع به انجام پیمایش و جمع آوری داده های خوانده شدن رسانه ها و تحلیل همگی آنها در قالب مقاله های دانشگاهی و کتابی کرد که اخیرا با عنوان «آزمون و خطا تقلاهای دیجیتال روزنامه های ایالات متحده در قبال احساس حقارت» منتشر شده است.

او به این اعتقاد رسید که دگرگونی دیجیتال فاجعه ای برای سازمان های رسانه ای بوده و شواهدی درباره اینکه اخبار آنلاینی وجود ندارد که حتی از نظر اقتصادی و فرهنگی هم ماندگار باشند. چیا به من در یک مصاحبه گفت: «آنها با این همه تمرکز بر حوزه آنلاین، چاپ را که محصول اصلی شان بوده نابود کرده اند.»

چیا در کتابش می نویسد: «نسخه چاپی (ظاهرا در حال زوال) هنوز از محصول دیجیتال (ظاهرا امیدوارکننده) تقریبا از نظر همه استانداردها چه خوانده شدن، چه درگیر کردن مخاطب، چه درآمد تبلیغات و مخصوصا اشتیاق واقعی برای پرداخت پول بابت محصول بهتر عمل می کند.»

او در مقاله ای، اوایل سال گذشته میلادی، نتایج تحقیقی را منتشر کرد که در آن، داده هایی را آزمایش کرده بود که از سوی شرکت تحقیقات بازار «اسکاربارو» متعلق به موسسه «نیلسن» درباره ۵۱ روزنامه بزرگ آمریکایی جمع آوری شده بود و دریافت که نسخه های چاپی به ۲۸ درصد تیراژها دسترسی دارند، در حالی که میزان دسترسی نسخه های دیجیتال تنها ۱۰ درصد است. خوانندگان دیجیتال یک جا باقی نمی مانند؛ داده های مرکز تحقیقات «پیو» نشان می دهد خوانندگانی که مستقیما از وب سایت های خبری به صفحه یک خبر می آیند، کمتر از پنج دقیقه در آن می مانند و خوانندگانی که از فیس بوک می آیند در کمتر از دو دقیقه از آن خارج می شوند.

ناشران استدلال می کنند خوانندگان چاپی اکنون در حال پیرتر شدن اند، در حالی که خوانندگان جوان تر در حال دورتر شدن از وضعیتی هستند که حتی نسخه های چاپی را زیر نظر بگیرند. ولی پیمایش های موسسه «پیو» و تحلیل داده های «اسکاربارو» از سوی چیا نشان می دهند که همچنان تمایل قابل توجهی به چاپ باقی است.

حتی در میان خوانندگان جوان. «پیو» گزارش می دهد که چاپ صرف هنوز متداول ترین راه خواندن اخبار است و بیش از نیمی از خوانندگان در سال گذشته هر روز برای خواندن خبر، در دست گرفتن جوهر و کاغذ را انتخاب کرده اند. درصد کسانی که اخبار را فقط از طریق کامپیوتر خوانده اند؟ پنج درصد در سال ۲۰۱۴ ... و در سال ۲۰۱۵؟ همان پنج درصد.

یافته های چیا نشان می دهد که در میان خوانندگان ۱۸ تا ۲۴ ساله اخبار، طی یک هفته قبل از نظرسنجی ۱۹.۹ درصدشان نسخه های چاپی یک روزنامه و کمتر از هشت درصدشان آن را به صورت دیجیتالی خوانده بودند.

از سال ۲۰۱۳ فروش کتاب های چاپی هر سال بالا رفته است. در حالی که کتاب های الکترونیک وضعیت ثابتی داشته یا در برخی ژانرها کاهش یافته است. مطابق با نتایج پیمایش ها، دانشجویان دانشگاه ها کتاب های درسی چاپ شده را به کتاب های الکترونیک ترجیح می دهند. کتابفروشی های مستقل و فروشگاه های کتاب های دست دوم به میدان بازگشته اند.

هنوز با این که ناشران کتاب به چاپ علاقه بیشتری نشان می دهند - افزایش قیمت کتاب های الکترونیک حتی چاپ را جذاب تر هم کرده - قیمت روزنامه های چاپ شده در حال افزایش است، نه کاهش. ناشران در حال آب بستن به لیموناد هستند اما سکه های 25 سنتی بیشتری برای آن طلب می کنند. لازم نیست شما اقتصاددان باشید تا ببینید این کار پایان خوشی نخواهد داشت.

بدون شک درست است که آمریکایی ها سال به سال اخبار چاپی کمتری می خوانند؛ برای این که نسبت به مرشدهای عالم دیجیتال رعایت انصاف شده باشد. من این واقعیت را پنهان نخواهم کرد: تعداد خواننده های روزنامه های چاپی در 20 سال گذشته نصف شده است. اما اگر کاهش زیاد خوانندگان چاپی بیشتر ناشی از فقدان کیفیت باشد تا فقدان علاقه چه؟

با کاهش شمار کارکنان، حذف کردن سرویس های نشریات و جلوتر آمدن مهلت ارسال انتشار اخبار (بیات شدن زودتر اخبار پیش از این که منتشر شود) ناشران این طور بیان می کنند که چاپ دیگر فقط برای سبزی پاک کردن مفید است. شرکت های غول تجاری اغلب می گویند شما باید مشتاقانه بهترین محصول شان را برای توسعه محصولات جدید و بالقوه بزرگ تر قربانی کنید. «اپل»، «آی پاد» را قربانی «آی فون» کرد. همه ما می دانیم که این تصمیم چطور از آب درآمد اما اگر روزنامه ها «آی پاد» خود را بدون داشتن چشم اندازی از یک «آی فون» قربانی کنند، چه؟

روزنامه ها هنوز اکثر درآمد خود را از چاپ کسب می کنند. در این میان، تعداد رو به رشدی از خوانندگان آنلاین از مسدودکننده های آگهی های آنلاین استفاده می کنند؛ کمتر از 10 درصد خوانندگان آنلاین تمایل دارند برای محتوای آنلاین بیشتر پول بپردازند و کسب و کار تبلیغات دیجیتال نفرت انگیز شده است، نه صرفا به دلیل عرضه فضای بیش از حد برای تبلیغات.

در ماه اکتبر، مدیران روزنامه «گاردین» برای وب سایت خودآگهی جذب کردند تا ببینند که بعد از کسر سهم «گوگل» و شرکت های تبلیغاتی گوگل، چقدر پول برای آنها باقی می ماند. نتیجه؟ 30 سنت برای هر دلار.

با در نظر گرفتن همه این موارد شاید فکر کنید که در این صنعت باید تأمل جدی کرد اما اشتباه می کنید. در عوض شواهدی هست از این که ناشران به اعلام خطر روی مانیتورهای شان اعتنایی نمی کنند. چیا در کتابش می نویسد: «یک انجمن روزنامه نگاری شناخته شده که بنا بود اعضایش را از تحقیقی مربوط به وضعیت این صنعت آگاه کند، یک دفعه از انتشار چکیده تحقیقی که از من دعوت کرده بودند تا بنویسم امتناع کرده.

این گروه در نامه ای که تشریح کرده بود چرا این تصمیم گرفته شده به او گفت چون یافته هایش نشان می داد حرکت به سمت حوزه دیجیتال ممکن است بهترین استراتژی برای روزنامه ها نباشد، این سازمان نمی خواهد آن را با اعضایش به اشتراک بگذارد.

آینده سنگ بنای دموکراسی

فیدلر، چیا و دیگرانی که دل مشغول اخبار دیجیتال هستند فقط نگران آینده روزنامه نگاری نیستند؛ آنها نگران جامعه اند. در سال های اخیر، سِیلی از مطالعات نشان داده اند که تجربه خواندن آنلاین کمتر از چاپ، عمیق و لذت بخش است. این امر اشاره ضمنی به این دارد که ما چگونه اطلاعات را مصرف می کنیم و به خاطر می سپاریم. مطالعات نشان می دهند که خوانندگان تمایل دارند در محیط آنلاین بیشتر از چاپ، نگاهی اجمالی به مطالب بیندازند و از روی آنها بپرند و این پرش را نه فقط از مطالب یک فرد به فرد دیگر بلکه از یک صفحه به صفحه دیگر و از یک وب سایت به وب سایت دیگر انجام می دهند.

چاپ روشی خطی تر و کمتر گیج کننده برای خواندن ارائه می کند و متقابلا فهم را افزایش می دهد. «توماس جفرسون» زمانی نوشت: «سنگ بنای دموکراسی بر پایه رأی دهندگان فرهیخته استوار است. اما یک جامعه تورق کننده واقعا چطور می تواند فرهیخته باشد؟ یک مطالعه در سال 2013 در ژورنال علمی «تحقیق در روزنامه ها» دریافت که خوانندگان روزنامه «تایمز» مطالب و جزییات مشخصی را در نسخه چاپی، بیشتر از نسخه آنلاین آن، به خاطر می آورند. نویسندگان آن مقاله، مقصر این نتایج ضعیف در حوزه آنلاین را حواس پرتی ناشی از تبلیغات، لینک ها و نظایر آن و نشانه های طراحی شده کمتر برای این که کدام مطلب خبری و مهم است دانسته بودند.

این مقاله می گفت چنین نتایجی در روشن کردن «نقش جدیدی که روزنامه ها در آگاه باقی ماندن شهروندان بازی می کنند» مهم است. رأی دهندگان هیچ وقت به طور کامل آگاه نمی شوند اما دست به انتخابی معمولی می زنند. این تحقیق می گوید که اخبار آنلاین می توانند آگاه شدن را غیرممکن سازند حتی برای کسانی که می خواهند آگاه شوند.

چیا در کتابش از تحقیقی نقل قول کرده که در آن یک ناشر روزنامه بدون این که نامش بیاید می گوید: «اگر ما نسخه چاپی نداشتیم، وب سایت مان هم وجود نداشت چون سایت پولی نمی سازد.» سپس از ناشر پرسیده شد: «آیا تولید چاپی بدون نسخه آنلاین وجود خواهد داشت؟» و ناشر اندکی سردرگم بود، گفت: «سوال خوبی است و چیزی که من درباره اش مطمئنم چیزی است که برای هر کسی در این صنعت پیش آمده است: اگر ما این کار را نکنیم چه کنیم؟ ما داریم آب در هاون می کوبیم. این همه تلاش برای وارد شدن به وب سایت دارد به نسخه چاپی ضربه می زند. می توانیم دیگر این کار را نکنیم؟ نمی دانم.»

دست کم یک ناشر این کار را امتحان کرده است: «مایکل گربر» یکی از فرزندان خانواده سالزبرگر نیست. او هرگز در یک روزنامه کار نکرده است. او طنزنویس است. سال گذشته مجله «ناظر آمریکایی» را راه اندازی کرد که برخی از بزرگ ترین نام ها، از جمله «جور مِیِر» نابغه پشت سر کارتون «سیمپسون ها» یا کارتونیستی مثل «رز چَست» در آن طنز می نویسند.

گربر یک وب سایت دارد اما چیزی از مجله در آن نممی نویسد. این سایت صرفا برای هدایت خوانندگان به سوی نسخه های چاپی به وجود آمده است که برای شان پست می شود. گریر به من گفت: «اگر شما محتوای با کیفیت را در محیط آنلاین بگذارید، آن را به یک مدل تجاری زنجیر می کنید که در حال فوران کردن و از بین رفتن است.» و اضافه کرد که «تعداد خیلی خیلی کمی از نشریات سابقا چاپی در وب بهتر از قبل هستند.»

مجله «ناظر آمریکایی» روی کاغذ ضخیم چاپ می شود و خیلی چشمگیر به نظر می رسد. هر یک از دو شماره اولش بیش از ۱۰۰ صفحه داشت. با این حال گریر نزدیک به ۴۰ هزار دلار بابت مجله، فقط از طریق وب سایت «کیک استارتر» که از پروژه های خلاق حمایت می کند، پول جمع کرد.

او متوجه این تناقض می شود اما می گوید: «ما داریم دنبال آن می رویم. ما داریم جایی می رویم که کس دیگری نمی رود.» منظورش کاغذ است. او در حال انتخاب گذشته برای قماری در آینده است. گریر می گوید: «فرض بر این است که قالب آنلاین امری اجتناب ناپذیر است و این که مثل موتور بخار یا یک چیزی شبیه به آن است. شاید باشد اما شاید هم نباشد. شاید نمی تواند باشد.»

روزنامه نگاری فعالیتی درباره گزارش دادن است. گزارش دادن یعنی توجه کردن و برداشتن یادداشت های خوب. برای من یعنی استفاده از یک قلم خوب، یک خودنویس. قبلا من وقت زیادی صرف پیدا کردن یک خودکار خوب می کردم. خاطر خودکار را می خواستم اما هیچ وقت عاشقش نشدم.

بعد از آن بود که خودنویس را امتحان کردم. محبوب من. آنها روی کاغذ می خرامند. میلیون ها رنگ جوهر متفاوت وجود دارد. خودنویس ها کثیف کاری نمی کنند. بازی کردن با آنها مفرح است و شما بدون خرج کردن پول زیادی، می توانید یک نوع عالی آن را داشته باشید. بهترین قسمتش این است دریافتم که با خودنویس توجه بیشتری به یادداشت برداشتن دارم. خب دیگر، همین یک نوآوری است.»

• منبع: کلمبیا ژورنالیسم ریویو
• مایکل رزنوالد - نویسنده واشنگتن پست