رمز موفقیت ۳ کسب و کار اینترنتیِ چینی

هفته نامه صدا - نسیم بنایی: غربی ها به آن ها «خفاش» می گویند؛ خفاش های چشم بادامی که در دنیای کسب و کار اینترنتی حرف اول را می زنند. زمانی نه چندان دور، شرکت های بزرگ اینترنتی چینی از سوی سرمایه گذاران سیلیکون ولی به عنوان شرکت های در حاشیه شناخته می شدند که تنها از روی کالاهای غربی کپی برداری می کردند. اما حالا دیگر این طور نیست. امروز این شرکت ها، هیولاهای ابرپیکری هستند که تمایلات و بلندپروازی های بین المللی آن ها حتی در تصور انسان هم نمی گنجد.

تراکنش معاملات علی بابا به عنوان بزرگ ترین گروه تجارت الکترونیک چینی از مجموع ای بی و آمازون نیز بیشتر است. «جک ما» رییس این شرکت موفق شده در 20 سال گذشته بیش از دو میلیارد مصرف کننده در سرتاسر جهان برای خودش دست و پا کند.

تن سنت (Tencent) که تخصص آن در زمینه بازی های آنلاین و شبکه های اجتماعی است در حال حاضر دهمین شرکت به لحاظ ارزش سهام است و ارزش آن حدود ۲۷۵ میلیارد دلار است. «پانی ما» رییس این شرکت (که هیچ نسبتی با جک ما ندارد) قصد دارد کاری کند که کشورش در آینده بر دنیای فناوری حکمرانی کند.

اما اخیرا غول سومی به این مجموعه دوتایی اضافه شده و BAT چینی (خفاش؛ ابتدای نام لاتین شرکت های بیدو، تن سنت و علی بابا) را شکل داده است. این غول سوم، بیدو است، یک شرکت جست و جوی آنلاین که به دنبال بازار گوگل است. گوگل برای فرار از سانسور، از این کشور رفت و حالا بیدو با فاصله ای کم پشت سر آن قرار دارد.

این سه گانه چینی

هر سه شرکت چینی، از جنبه های مختلف و مهمی با همتایان غربی خود تفاوت دارند. نخست این که شرکت های غربی معمولا سعی دارند روی برخی فعالیت ها به صورت هسته ای متمرکز شوند در حالی که شرکت های اینترنتی چینی عموما هر چیزی را امتحان می کنند، از محاسبه در فضای ابر تا پرداخت دیجیتالی، همه زیر سلطه شرکت های چشم بادامی هاست.

نکته جالب این است که استراتژی آن ها جواب داده، یعنی مثلا شرکت تن سنت در ساخت اپلیکیشن های مختلف مانند وی چت کاملا موفق بوده و نتایج آن نیز همه را تحت تاثیر قرار داده است.

دومین تفاوت شرکت های چینی با شرکت های غربی به سانسورها و قوانین مربوط می شود. اگر مسئله سانسورهای سیاسی یک استثنا در نظر گرفته شود، بخش اینترنت در چین با قوانین بسیار می رو به رو است؛ یعنی برخلاف تصور دیگران، این شرکت ها تنها به لحاظ سیاسی ممکن است با سانسور مواجه شوند اما بحث امنیتی در مورد آنها صدق نمی کند. این در حالی است که شرکت های غربی مانند فیسبوک، اپل و گوگل زیر فشار مسائل امنیتی قرار دارند و این فشار هر روز نیز بیشتر می شود. شرکت های اینترنتی چینی می توانند به گونه ای توجه را به خود جلب کنند که دیگر شرکت های غربی از آن عاجز هستند و این مسئله در بازار از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

سومین تفاوت این شرکت ها نیز به اقتصاد شرکت ها مربوط می شود. شرکت های چینی می توانند با سرعتی بالا و در مقیاسی وسیع به موفقیت دست پیدا کنند، چرا که آن بخش از اقتصاد که دولت بر آن چنبره زده، بسیار ناکارآمد است. گاهی حتی زیرساخت مناسب برای آغاز کار نیز وجود ندارد. برخی از شهرها حتی محلی مناسب برای خرده فروشی نیز ندارند. در سرتاسر این کشور تنها یک مرکز خرید در ازای هر یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر وجود دارد.

در این شرایط طبیعی است که مردم از خرید اینترنتی استقبال کنند. اما بازار بزرگ داخلی مانع از جنگ خونین بر سر تصاحب بازار میان این سه گانه شرکتی در چین نشده است. نتیجه این جنگ نیز هر روز بیشتر از پیش مشخص می شود. تن سنت و علی بابا به سرعت جلو می روند اما برخی اهداف داخلی باعث شده بیدو از بازی عقب بماند. یکی از نکاتی که کارشناسان محلی در مورد بیدو بر سر آن توافق دارند این است که بیدو به یاهوی چینی تبدیل شده است یعنی همان شرکتی که زمانی غول محسوب می شد اما به مرور به خاطر فقدان خلاقیت و مجموعه ای از اشتباهات مدیریتی از بین رفت.

رشد درآمد شرکت بیدو در سال ۲۰۱۶ به ۶.۳ درصد رسید در حالی که در سال ۲۰۱۵ این رقم ۳۵ درصد و در سال ۲۰۱۴ نیز ۵۴ درصد بود. براساس گزارش اکونومیست، حدود ۰.۹ از کل درآمد این شرکت از طریق آگهی های آنلاین به دست می آید اما این درآمد در حال سقوط است چرا که اهالی بازار آگهی های خود را به جای بیدو به شبکه های اجتماعی مانند وی چت می دهند و یا آ« را صرف تبلیغات موبایلی می کنند که سکوی آن نیز در اختیار علی باباست.

اما بیدو هنوز تسلیم نشده و پول زیادی را صرف شرط های بزرگی بر سر هوش مصنوعی در بازار می کند. این شرکت تمام هم و غم خود را روی هوش مصنوعی، ویدئوهای آنلاین، تکنولوژی های مجازی و خدمات «آنلاین آفلاین» گذاشته است. یکی از مشاورهای کسب و کار در چین نسبت به آینده این شرکت کاملا بدبین است؛ او می گوید: «آن ها برای پنج سال آینده شانس بسیار کمی دارند و بعید است بتوانند کار مرتبط و خوبی انجام دهند.»

جنگ خونی هیولاها

از میان دو غول باقی مانده، تن سنت احتمالا ترسناک تر است. این شرکت تاکنون درآمد و سودی بیش از علی بابا داشته است. هرچه تبلیغ آن روی وی چت بیشتر می شود، ارزش آن نیز بالاتر می رود. البته این پیشرفت مشروط به این است که کاربران از وی چت روی برنگردانند؛ یک بداقبالی می تواند باعث سقوط این شرکت شود. اما سلاح اصلی تن سنت در برابر علی بابا، سهام آن در JD.com است که دومین شرکت تجارت الکترونیک بزرگ در کشور چین به شمار می آید.

رهبر این شرکت نیز ریچارد لیو، یکی از موفق ترین و پیشروترین کارآفرین های چینی است. شرکت JD.com مدل کسب و کاری گران قیمتی بر محور «دارایی های کلان» طراحی کرده و شباهت بسیاری به سایت آمازون در آمریکا دارد. سرمایه گذاری های کلان این شرکت روی انبار و لجستیک آن تاکنون به علی بابا نزدیک نشده است.

اما سال گذشته درآمد این شرکت ناگهان به ۳۷ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار رسید، در حالی که سال پیش از آن حدود ۲۸ میلیارد دلار درآمد داشت. سهم این شرکت در بازار کسب و کار به مصرف کننده در چین از ۱۸ درصد در سال ۲۰۱۴ به ۲۵ درصد در سال ۲۰۱۶ رسید. حالا اگر این شرکت با همین فرمان جلو برود، می توان انتظار داشت که سرمایه گذاری های آقای لیو در بخش زیرساخت ها، آینده علی بابا در داخل کشور چین را به خطر بیندازد.

شاید همین خطرات است که دلیل نگرانی آقای «ما» را نشان می دهد. او از بابت سهم 70 درصدی علی بابا از مجموع بازار تجارت الکترونیک رضایت ندارد و دلیلش نیز همین تهدیداتی است که از سوی دیگر شرکت ها مشاهده می کند. «ما» در سال 2016 تمام تلاش خود را به کار بست تا با یک میلیارد دلار هزینه، کنترل شرکت لازادا به عنوان بزرگ ترین شرکت تجارت الکترونیک جنوب شرق آسیا را به دست بگیرد.

لازادا در ماه مارس خدمات جدیدی را برای سنگاپوری ها در نظر گرفت که آن ها می توانستند به کمک این خدمات، به صورت مستقیم از تائوبائو خرید کنند؛ تائوبائو یکی از دو سکوی داخلی علی بابا در بخش تجارت الکترونیک است.

سال گذشته آقای «ما» گروه ۲۰ را که متشکل از کشورهای سردمدار در جهان است وادار کرد، طرح او با عنوان «سکوی الکترونیکی تجارت جهانی» را به امضا برسانند. این طرح به کسب و کارهای کوچک کمک می کند، با سهولت در آن سوی مرزها فعالیت کنند.

ماه گذشته نیز علی بابا یک «منطقه تجارت آزاد دیجیتالی» را به عنوان طرحی مبتکرانه در مالزی راه اندازی کرد. این طرح ها که هم به صورت دولتی و هم به صورت خصوصی اجرایی می شوند، مسائلی که به لجستیک و پرداخت مربوط می شود را برای تاجران کوچک تسهیل می کند.

البته سلاح اصلی آقای «ما» برای جهانی شدن، مورچه مالیاتی بود که بیش از سال ۲۰۱۴ اجرایی شد. براساس این طرح، در چین خدمات مختلفی از بانک داری آنلاین تا سرمایه گذاری روی محصولات انجام می شود. در این طرح حتی مسائل مربوط به اعتبارسنجی موسسه ها نیز به کمک داده ها و اطلاعات انجام می شود. حالا طرح مورچه بیش از ۴۵۰ میلیون مصرف کننده در چین دارد و قرار است به خارج از این کشور نیز برود.

شرکت علی بابا به کمک طرح مورچه سرمایه گذاری های محلی نیز در شرکت های پرداخت آنلاین در کشورهای تایلند، فیلیپین، سنگاپور و کره جنوبی داشته است. در آمریکا نیز این طرح رقیب یورونت به شمار می آید. علی بابا نیز با طرح خود سعی دارد این رقیب را در آمریکا کنار بزند و به سود در این کشور دست پیدا کند. اما تن سنت دست رو دست نگذاشته و سعی دارد فعالیت هایی برای پیش بردن خود در خارج از مرزهای چین داشته باشد.

این شرکت با رهبری خودش کنسرسیومی در فنلاند راه اندازی کرد و به کمک آن به یکی از بزرگ ترین شرکت های بازی آنلاین تبدیل شد. این شرکت به همراه شرکت تایوانی فاکسون قراردادی را به امضا رساند و بیش از ۱۷۵ میلیون دلار روی آن سرمایه گذاری کرد تا چیزی شبیه به واتس آپ آمریکایی را با عنوان هایک مسنجر راه اندازی کند. این برنامه اکنون یکی از برنامه های محبوب پیام رسانی در هند است.

یکی از دلایلی که باعث شده تن سنت به این برنامه های روی بیاورد این است که تلاش های اولیه آن برای ارتقای برنامه وی چت در کشورهای خارجی با مشکلاتی همراه شد (در اروپا مشکلاتی در مورد تبلیغات مربوط به لیونل مسی، بازیکن فوتبال باعث شد کار به خوبی پیش نرود).

شبکه های اجتماعی مانند فیسبوک و واتس آپ نیز بسیار قوی ظاهر شده بودند. آن ها البته از وی چت نیز کپی برداری هایی داشتند و برخی از ابداعات این برنامه را وارد کارهای خود کردند. همین مسئله باعث شد تا مصرف کنندگان غربی به برنامه چیزی روی خوش نشان ندهند چرا که برنامه های پیشین خودشان همه چیز را داشت هرچند که کپی برداری بود.

اما این برنامه هایی که تن سنت روی آن ها سرمایه گذاری کرده خارج از جنگی بوده که با علی بابا و بیدو دارد. گاهی هم این سه شرکت با یکدیگر همکاری هایی دارند. برای نمونه هر سه شرکت از حامیان اصلی دی دی چاکسینگ هستند؛ شرکتی که شبیه به اوبر است و در چین فعالیت می کند.

اما جنگی که این سه شرکت با هم دارند بیشتر در بازار خارجی متمرکز شده است. هند یکی از میدان های نبرد این سه شرکت است؛ برای مثال در همین ماه آوریل، شرکت تن سنت بیش از 1.4 میلیارد دلار به کمک دو شرکت ای بی و مایکروسافت روی یک مرکز خرده فروشی آنلاین هندی سرمایه گذاری کرده است. علی بابا نیز به کمک طرح مورچه بیش از 900 میلیون دلار برای طرحی دیگر در هند سرمایه گذاری کرده است.

هند تنها جایی نیست که این شرکت ها بر سر آن رقابت می کنند. تن سنت ماه گذشته خدماتی را ارائه داد که به کمک آن کاربران وی چت در اروپا می توانند فعالیت های دیگری نیز داشته باشند. این شرکت همچنین اخیرا ۱.۸ میلیارد دلار روی تسلای آمریکا سرمایه گذاری کرده است که این یک چالش بزرگ برای بیدو خواهدبود چرا که بیدو روی هوش مصنوعی و اتوماسیون تمرکز کرده است.

شرکت بدون تمرکز خود را روی هوش و استعدادهای خارجی قرار داده و به همین خاطر استخدام های خود را از دانشگاه های برتر آمریکایی مانند استنفورد و ماساچوست داشته است. این شرکت در سیلیکون ولی یک آزمایشگاه ویژه هوش مصنوعی نیز راه اندازی کرده است. به هر حال نکته ای که اهمیت دارد این است که بیدو به اندازه علی بابا و تن سنت قدرت ندارد. این شرکت در مورد کشورهایی مانند ژاپن تلاش کرده اما به موفقیتی دست نیافته است.

سه گانه چینی به بازار داخلی قدرتمندی دسترسی دارد که کمک می کند سرپا بیاستد. گلدمن ساکس برآورد کرده، بازار خرده فروشی آنلاین چین تا سال ۲۰۲۰ دو برابر شده و به حدود ۱.۷ تریلیون دلار می رسد. همان طور که دانکان کلارک در کتاب اخیر خود در مورد علی بابا گفته، «نمی توان از جاذبه چین دور ماند»؛ چه در خانه و چه در خارج از خانه، نمی توان غول های اینترنتی چشم بادامی ها را نادیده گرفت.