جشنواره‌ها و مراسم مشهور موسیقی در دنیا (۲)

ماهنامه هنر موسیقی - محسن گلتاش: طبق نظر مورخان، قدمت برپایی جشنواره های موسیقی به مدت ۴۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در مصر باستان می رسد. آن جشنواره ها در اصل شامل آیین مذهبی و جشن هایی مربوط به رویدادهای سیاسی بودند که در پایان مراسم، موسیقی همراه با رقص و آواز موجب شادمانی فرعون و حاضران می شد. برای مثال وقتی فرعون صاحب فرزندی می شد یا زمانی که سلاطین دگر ممالک به دیدار فرعون می آمدند، این قبیل ضیافت ها ضروری بود. علاوه بر این ها تاریخ همچین نشان از آن دارد که نخستین جشنواره در قرن ششم قبل از میلاد در یونان باستان به مناسبت مسابقات ورزشی پای تیان۱ به ثبت رسیده است.

کنسرت بزرگداشت فِرِدی مِرکوری

«فردی مرکوری» خواننده گروه انگلیسی «کویین»۱۴ در ۲۴ نوامبر ۱۹۹۱ در اثر ابتلا به بیماری ایدز درگذشت. این خبر برای طرفداران این گروه موفق راک بسیار غیرمنتظره و دردناک بود. گویا مرکوری بیماری اش را از تمام دوستان و آشنایان پنهان کرده بود. تا اینکه اعضای گروه از تغییر و تکیدگی چهره مرکوری، کنجکاو می شوند و بالاخره بیماری وی آشکار می شود. با این حال بیماری مرکوری فاش نشد تا زمانی که خبر مرگ وی منتشر شد. در فوریه ۱۹۹۲، سه عضو دیگر گروه کویین که به مراسم Brith Awards دعوت شده بودند، خبر برگزاری یک کنسرت بزرگ را با شرکت جمعی از هنرمندان معروف به اطلاع میهمانان رساندند.

بیستم آوریل ۱۹۹۲ زمان برگزاری اعلام شده و محل کنسرت نیز استادیوم ومبلی لندن بود. هنگامی که باجه های فروش بلیت باز شدند، تمام ۷۲ هزار بلیت طی سه ساعت به فروش رسید. کنسرت به صورت زنده در ۷۶ کشور از طریق تلویزیون و رادیو پخش شد که حدود یک میلیون مخاطب داشت. سه عضو بازمانده گروه کویین، «برایان مِی» (گیتاریست)، «راجر تیلور» (طبال) و «جان دیکن» (نوازنده بیس) در طول مدت کنسرت روی صحنه حضور داشتند و دیگر نوازندگان و خوانندگان را همراهی کردند.

«التون جان»، «دیوید بووی»، «جرج مایکل»، «لیزا استانفیلد»، «آنی لیناکس»، «تونی آیومی» (از گروه بلاک سبث) و گروه «متالیکا» و شماره دیگر، آهنگ های شناخته شده خود را اجرا کردند و کویین هم 10 آهنگ از بهترین های گروه را با صدای خوانندگان میهمان اجرا کرد. در اواسط برنامه، «الیزابت تیلور» به روی صحنه آمد و ضمن اظهار تاسف از مرگ فردی مرکوری، تذکراتی برای جلویگری از شیوع بیماری ایدز به مخاطبان گوشزد کرد. در نهایت نیز سود حاصل از کنسرت برای تاسیس خیریه ای به نام «بیناد فونیکس مرکوری» به منظور مداوای بیماران مبتلا به ایدز اختصاص داده شد.

بخش هایی از کنسرت، مانند اجرای موسیقی توسط التون جان، جرج مایکل و لیزا استانفیلد به صورت دیسک صوتی بیرون آمد و اکنون کل برنامه در قالب دی.وی.دی بارها تجدید ضبط شده است.

لایو ایت عنوان مجموعه کنسرت های خیرخواهانه است که در دوم و ششم ژوییه 2005 در کشورهای اروپایی، آمریکا، ژاپن و آفریقای جنوبی برپا شدند. این مراسم در بیستمین سال «لایو اید» به همان طریق و مفصل تر از آن به اجرا درآمد و نیمی از درآمد حاصل از آن به نهادهایی اهدا شد که برای گرسنگان آفریقا فعالیت می کردند. این بار هم باب گِلدوف که باعث و بانی لایو اید بود، مدیریت این سری جشنواره ها را عهده دار بود.

تعداد مجریان هنرمند اعم از نوازنده و خواننده به هزار نفر می رسید که برنامه آنان از ۱۸۲ شبکه تلویزیونی و دو هزار ایستگاه رادیویی پخش می شد. باب گلدوف خبر رسانه ای مراسم را در ۳۱ می ۲۰۰۵ اعلام کرد و پس از آن بیشتر هنرمندانی که در لایو اید اجرا داشتند، برای حضور در لایو ایت نیز اعلام آمادگی کردند.

مرکز کنسرت ها، هایدپارک لندن بود و در ردیف میهمانان ویژه، اشخاص سرشناسی چون «کوفی عنان» (دبیرکل سازمان ملل)، «بیل گیتس» و «نلسون ماندلا» دیده می شدند.

لازم به گفتن است که یکی از بخش های جذاب جشنواره، اجرای گروه «پینک فلوید» بود که بعد از ۲۴ سال جدایی، «راجر واترز» به طور موقت به سه دوست قدیمی اش پیوست و حدود ۲۰ دقیقه آهنگ هایی را که رنگ خاطره برای مردم داشت، اجرا کردند؛ از آن جمله بود: «ای کاش تو اینجا بودی» که به دوست غایبشان «سید بارت» (که در سال ۲۰۰۶ از دنیا رفت) تقدیم کردند. مشروح این فستیوال هم در قالب دیسک های تصویری و صوتی منتشر شد.

گروه دوم

دسته دوم مراسمی است که اختصاص به جوایز موسیقی دارند و با عنوان Music Awards شناخته می شوند. این جشنواره ها با معرفی برترین های سال موسیقی، صرفا جنبه رقابت دارند. بعضی از جشنواره ها، انواع سبک های موسیقی را در برنامه دارند و نامزدهایشان را از میان درخشان ترین چهره های موفق یک سال گذشته شان انتخاب می کنند. علاوه بر آن فهرستی از تک آهنگ ها، آلبوم ها، آهنگ سازان، ترانه سرایان و خوانندگان در طبقه بندی ها جای دارند که همه آن ها تقریبا دو ماه قبل از تاریخ مراسم از طریق رسانه ها و نشریات نامشان اعلام می شود.

در هر رشته پنج، چهار و گاهی سه نام کاندید می شوند و در شب مراسم، پاکت مهر و موم شده توسط هنرمندی که جنبه میهمان دارد، باز و نام برنده خوانده می شود. در ادامه برنامه، برنده روی صحنه می آید و تندیسی را که مختص همان جشنواره ساخته شده است، به وی اعطا می شود.

یک رشته دیگر انتخاب بهترین موسیقی فیلم است که از میان فیلم های سینمایی به نمایش درآمده طی یک سال گذشته، یکی را انتخاب می کنند و تندیس به آهنگ ساز آن تعلق می گیرد. هر یک از جشنواره های گروه دوم در چهارچوب خاص خود فعالیت می کنند و پرواضح است که مسئولیت مدیران و گردانندگان آن افزون بر هر نمونه دیگر است.

فارغ از این مباحث، لازم است بدانیم که معیار تشریفاتی جشنواره ها، معیار سنجش درستی برای انواع موسیقی نیست. البته این قضیه درباره جشنواره های مشهور سینمایی هم صدق می کند و بی سبب نیست که گاهی بعد از اعلام نتایج جوایز اسکار از جانب صاحب نظران، انتقادات ضد و نقیضی علیه آکادمی علوم و هنرهای سینمایی (اسکار) شنیده می شود. اما اهمیت این جوایز تا جایی است که نتایج آنان و نام برندگان در کنار اخبار رسانه ای به اطلاع مردم رسانده می شود.

جوایز گِرَمی15

گرمی نام مراسم اهدای جوایزی است که توسط آکادمی علوم و هنرهای ضبط به دستاوردهای برجسته در تولید موسیقی تعلق می گیرد. گرمی از نظر ارزش در ماهیت، معادل جایزه اسکار در صنعت فیلم سازی و جایزه اِمی۱۶ در تلویزیون است. جایزه گرمی، تندیس طلایی یک گرامافون است که توسط موسسه بیلینگز۱۷ ساخته شد و به اصطلاح آن را اسکار موسیقی می دانند.

گرمی از نام گرامافون گرفته شده است. این مراسم دارای ۱۰۸ رده بندی خاص است که سبک هایی چون پاپ، راک، آراندبی و رپ را در بر می گیرد و رای تمام داوران در نتیجه نهایی این مراسم تاثیرگذار است. نخستین مراسم گرمی در ۴ می ۱۹۵۹ برگزار شد و هنوز خبری از جنبش رو به رشد فرهنگی، یعنی آن چیزی که ما اکنون دهه شصت می نامیم نبود؛ از این رو مانند دیگر جشنواره ها در نیمه اول دهه شصت هنوز متکی به همان الگوهای از پیش تعیین شده و کاملا محدود به راک اندرول، کانتری و جَز بود.

از آنجا که مراسم گرمی در یکم اکتبر هر سال برپا می شود، بنابراین آهنگ ها و آلبوم هایی که از دوم اکتبر تا پایان دسامبر همان سال منتشر می شوند، برای شرکت در گرمی سال بعد انتخاب می شوند. برای مثال «فانتزی دوتایی»18 از جان لنون در نوامبر 1980، 16 روز دیرتر از جوایز گرمی منتشر شد و به همین خاطر برای جوایز گرمی سال 1981 نامزد شد و از قضا جایزه گرمی بهترین آلبوم سال را تصاحب کرد. جوایز گرمی در سبک های رده بندی شده دارای چهار جایزه اصلی به قرار زیر هستند:

۱. آلبوم سال که به خواننده و تهیه کننده یک آهنگ اهدا می شود؛

2. ترانه سال که به آهنگس از و ترانه سرای آن تعلق می گیرد؛

۳. بهترین خواننده سال؛

4. بهترین هنرمند تازه کار که برای نخستین بار به صورت رسمی اثری موفق از خود منتشر کرده است.

جوایز دیگری چون بهترین ضبط سال، بهترین ویدئوکلیپ، بهترین گروه متال و... از بخش های دیگر مراسم اهدای جوایز ویژه است. از جمله تندیس اسطوره به عنوان ادای احترام به هنرمند در قید حیاتی که دارای تاثیر و نفوذی درخور توجه در صنعت موسیقی بوده باشد. همچنین جایزه یک عمر دستاورد هنری برای تقدیر از هنرمندی است که در طول عمر خود دستاوردهای مهمی در موسیقی داشته است. این جایزه با آنچه تندیس اسطوره نامیده شد، متفاوت است.

برترین برندگان جایزه گرمی که در یک مراسم هشت جایزه را برد، «مایکل جکسون» در سال 1984 و گروه «سانتانا» در سال 2000 بوده اند. مایکل جکسون در آن سال کاندید 12 جایزه بود که از آن تعداد، هشت تندیس را به دست آورد. بیشترین رکورد گرمی در یک دوره، بعد از مایکل جکسون و سانتانا متعلق به «اَدل»19 بانوی خواننده انگلیسی است که در یک شب شش جایزه گرمی دریافت کرد. بیشتر اوقات مراسم گرمی توسط «سر جرج سالتی» رهبر ارکستر سمفونی شیکاگو برگزار شده است. آمار نشان می دهد که نام برده در جمع برنده 31 جایزه گرمی بوده و تا پیش از مرگش در سال 1997، 74 بار کاندید شده بود.

جوایز ام.تی.وی (Mtv)

ام.تی.وی از یکم اوت ۱۹۸۱ در آمریکا آغاز به کار کرد و نخستین کانال تلویزیونی در جهان بود که به پخش شبانه روزی نماهنگ (ویدئوکلیپ) اختصاص داشت. این شبکه از سال ۱۹۸۷ پخش برنامه های خود را به سراسر جهان گسترش داد و در عرصه رسانه ای علاوه بر پخش نماهنگ، میان برنامه های سرگرم کننده، قطعات طنز، کنسرت، بیوگرافی هنرمندان و اخبار موسیقی را شامل می شد.

ام.تی.وی در راستای جذب هرچه بیشتر مخاطب از سال ۱۹۹۰ به تدریج شبکه های دیگری در کشورهای غیرانگلیسی زبان تاسیس کرد؛ مانند ام.تی.وی عربی (مختص کشورهای عربی)، فرانسوی (مخصوص فرانسه، بلژیک، هلند و لوکزامبورک)، آلمانی و ژاپنی و همین طور در زیرشاخه هایش کانال هایی چون وی.اچ.وان۲۰ که تا حدودی به دور از نماهنگ های روز و بیشتر به سمت موسیقی راک گرایش دارد.

این شبکه، از ابتدای تاسیس خود جوایزی را با عنوان «جوایز موزیک ویدئوی ام.تی.وی» طی مراسم فوق العاده باشکوهی پایه گذاری کرد که به نحوی با مراسم گرمی رقابت می کرد. طبقه بندی سبک ها و رشته ها، دقیقا مشابه گرمی است؛ به طوری که مشکل است بگوییم کدام یک بر دیگری برتری دارد.

سرمایه گذاران، مدیران استودیوها و صاحبان لیبل های موسیقی برای به شهرت رساندن هنرمندان خود از فرصت هایی که ام.تی.وی در اختیارشان می گذارد کمال استفاده را می برند و در همین راستا توانسته اند به جشنواره سالیانه ام.تی.وی تسلط پیدا کنند.

مبالغ هنگفتی که از جانب این اسپانسرها و توسط آگهی های تجاری نصیب شبکه ام.تی.وی می شود، این کانال را در زمره ثروتمندترین شبکه های سراسری جهان درآورده است. مشابه مراسمی که شرحش گذشت، گرمی و ام.تی.وی، مراسمی هم ویژه موسیقی آمریکای جنوبی دارد. «جوایز موسیقی آمریکایی»21 هم یکی دیگر از جشنواره هایی است که با سابقه ای طولانی، مشابه و نزدیک به گرمی برگزار می شود و پخش سراسری هم دارد.

خلاصه کلام اینکه، جنبه تجاری جشنواره های یادشده به مراتب بیش از ماهیت هنری آنان است و تمام توجه آنان تبلیغ به نفع هنرمندان خودشان است. مراسم گرمی، ام.تی.وی و میوزیک آواردز و فرش قرمز آنان جوانگاه مِزون ها و طراحان معروف جهان است که در شب مراسم تازه ترین دستاوردهای مد را در قامت ستارگان موسیقی معرفی می کنند.

«کتی هورن»، مدشناس روزنامه نیویورک تایمز می گوید: این مزون ها و خیاط خانه ها اصلا کاری به جوایز موسیقی و نتایج آن ندارند؛ تنها هدف آنان برجسته کردن محصولاتشان و حفظ مقام و رتبه مزون است. «کریستین دیور» طراحی می کند و در جشنواره های موسیقی و اسکار فعالیتش چشمگیر است. «جورجیو آرمانی» در تمام دوره ها شرکت دارد، «شانل» نیز تامین کننده لباس خانم «بیانسه ناولز» (خواننده و بازیگر) است که در مراسم امسال ام.تی.وی جایزه بهترین خواننده سال 2016 را گرفت.

رقابت آهنگ های اروپایی22

همان طور که عنوان این بخش نشان می دهد، این همایش هنری به موسیقی کشورهای اروپایی اختصاص دارد و نخستین مراسم آن در ۲۴ ماه می ۱۹۵۶ بود که هفت کشور در آن شرکت داشتند و تا پایان قرن بیستم تعداد شرکت کنندگان هر دوره به ۴۰ کشور رسید. با اتمام جنگ سرد در اوایل دهه ۹۰، ناگهان تعداد کشورهای شرکت کننده افزایش یافت؛ زیرا تا قبل از آن تاریخ تمام کشورهای اروپایی که تحت سلطه شوروی کمونیستی قرار داشتند از شرکت در این رقابت ها محروم بودند. در سال ۲۰۰۵ نیز دو کشور بلغارستان و مُلدووا به شرکت کنندگان اضافه شدند و به عبارتی در حال حاضر، تنها سه کشور اروپایی در این جشنواره شرکت نمی کنند.

مورد استثنایی استرالیا از قاره اقیانوسیه است که از سال ۲۰۰۵ به جمع شرکت کنندگان اروپایی اضافه شد. سال ۲۰۱۶ شصت و یکمین دوره این فستیوال بود که در استکهلم (سوئد) برگزار شد. چنین مرسوم است که هر آهنگی رتبه نخست را کسب کند، مراسم بعدی در کشور همان خواننده برپا می شود و این سومین باری است که سوئد میزبان مراسم می شود. (سال های ۱۹۷۵، ۲۰۰۰ و ۲۰۱۶) بودجه های این رقابت ها به طور مشترک از سوی کشورهای شرکت کننده تامین می شود. هر کشور اروپایی در صورتی می تواند در این مراسم شرکت کند که سهم خود را پرداخته باشد. مثلا رومانی که در فهرست بود، به دلیل مقروض بودن سهم سال گذشته اش، از فهرست سال جاری حذف شد.

در دوره های پیشین، مراسم به طور زنده از رسانه های اروپایی پخش می شد؛ ولی امسال برای بار نخست، شبکه های آمریکایی هم آن را به طور هم زمان پخش کردند. در این دوره، تخمین زده شده است که 204 میلیون بیننده، مراسم مسابقه آواز یورو ویژن را تماشا کرده باشند که نسبت به سال 2015، پنج میلیون افزایش داشته است. در خلال 61 دوره ای که «رقابت آهنگ های اروپایی» پشت سر گذاشته است، این جشنواره آهنگ هایی بس زیبا و فراموش نشدنی که هنوز هم دوستداران فراوانی دارد به جهانیان معرفی کرده است.

در خلال ۲۰ سال گذشته فستیوال های دیگری به دور از جار و جنجال های تجاری، کمبود موسیقی جدی در جشنواره ها را جبران کرده اند که این قبیل جشنواره ها، هر کدام با یک ژانر خاص از موسیقی پیوند خورده اند. برای مثال نوعی موسیقی که به الکترونیک و «عصر جدید»۲۳ شهرت دارد و ریشه آن در مکتب موسیقیایی «برلین اسکول» روییده شده، موسیقی بی کلام با استفاده از کیبوردهای الکترونیکی است که طرفداران اروپایی آن بیش از طرفداران آمریکایی اش است.

با این اوصاف می توان به این نتیجه رسید که همچون سده های گذشته سلیقه مردم اروپا از نظر سطح فرهنگی موسیقی به غربی ها برتری دارد و بسیاری از نوازندگان و آهنگ سازانی که در دنیا فعالیت می کنند و اعضای ارکسترهای بزرگ هستند، بیشتر اهل اروپا، به خصوص اروپای شرقی اند.

شماری از این افراد با شهرتی نسبی به آمریکا مهاجرت می کنند با تصور اینکه در آمریکا می توانند به شهرت جهانی برسند که البته تصوری درست است. یک نمونه مثال زدنی نوازنده یونانی، «یانی» است که بعد از مهاجرت به آمریکا و پخش کنسرتی از وی در کانال ام.تی.وی، در سراسر گیتی به شهرت رسید. بزرگ ترین فستیوال موسیقی الکترونیک نیز در برلین و آمستردام، سالی یک بار برگزار شده و جوایزی به بهترین ها اهدا می شود؛ ولی کنسرت های آزادِ الکترونیک در کشورهای اروپای شرقی، به خصوص در لهستان طی دوازده ماه سال ادامه داشته و دوستداران بی شماری دارد.

پی نوشت ها:

۱. Pythian Games.
2. Kithara.
۳. Amadeus.
4. Tangleweed.
۵. Stockbridge.
6. Madison Square Garden.
۷. Wembley Arena.
8. Desert Jazz and Rock Festival.
۹. Hollywood Bowl- Shea Stadium.
10. Woodstack.
۱۱. Joe Cocker- Santana.
12. The Who- Sly and the.
۱۳. Big George/ Culture Club.
14. Queen.
۱۵. Grammy Awards.
16. Emmy.
۱۷. Billings art works.
18. Double Fantasy.
۱۹. Adele.
20. VH1.
۲۱. American music awards.
22. The Eurovision Song Contest.
۲۳. New Age.