گنجینه در مسیر تاریکی!

روزنامه قانون - میرا قرباني فر: دیروز بار دیگر نام موزه هنرهای معاصر تهران در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بر سر زبان‌ها افتاد و البته به روال مرسوم سال‌های اخیر، این سرزبان افتادن نه به دنبال خبری خوشحال‌کننده بلکه بار دیگر بابت اخبار مشکوک و شنیده‌هایی بود که در دو سال اخیر بارها تن هنرمندان و همچنین هواداران هنر مدرن را لرزانده است.موزه هنرهاي معاصر از حدود سال ۱۳۵۶ در گوشه‌ای آرام از پارک لاله جا خوش کرده است و بارها درسال‌های متوالی در ردیف ۱۰ موزه برتر حوزه هنرهای معاصر جهان ارزیابی شده است.

این موزه تقریبا مهم‌ترین گنجینه‌ هنر مدرن پس از جنگ جهانی دوم تا دهه‌ 1980 است كه یکی از کامل‌ترین مجموعه‌های هنر اکسپرسیونیسم انتزاعی در جهان را گرد آورده است و مجموعه‌ای از همه‌ جنبش‌های هنری قرن ۱۹ و ۲۰ میلادی را یکجا پوشش می‌دهد. در این گنجینه، آثار ارزشمندی از جنبش‌های مختلف هنری از جمله هیجان‌نمایی انتزاعی، پاپ‌آرت، مینی‌مالیسم مفهومی و فوتورئالیسم وجود دارد. افتتاح این موزه و جمع شدن آثار مهمی از هنرمندان تاثیرگذار هنر مدرن در این مرکز، نام ایران را که پیش از آن در زمینه‌ هنر مدرن در دنیا کم‌رنگ بود، بر سر زبان‌ها انداخت.

آغاز جنجال‌ها بر سر گنجینه موزه

حال چند سالی است که این موزه تبدیل به یکی از خبرسازترین گنجینه‌های هنر معاصر شده است. اخباری که گاه و بی‌گاه درمورد انتقال گنجینه این موزه مطرح می‌شود، هر بار نام موزه را با جنجال بسیار بر سر زبان‌ها می‌اندازد.

اولین بحث‌ها در سال‌های اخیر در رابطه با موزه، زمانی به راه افتاد که خبرها حکایت از انتقال گنجینه موزه داشتند اما نخستین واکنش‌ها به موزه و نحوه مدیریت آن شاید به یک دهه پیش باز می‌گردد؛ زمانی که خواسته شد تا اموال گنجینه موزه به طور کامل اعلام شود و جزییات موجودی زیرزمین موزه مشخص شود. هر بار که این اعتراضات گسترده‌تر شد، مدیریت وقت موزه نمایشگاهی ترتیب داد و بخشی از گنجینه را در معرض نمایش عموم قرار داد اما هیچ‌گاه کتابچه‌ای مشخص با جزییات اموال گنجینه منتشر نشد. این موضوع تا آنجا پیش رفت که پای مجلس را به این ماجرا کشاند و باعث سروصدای بیشتر شد.

این همه در حالی است که موزه هنرهای معاصر، اکنون زیرمجموعه معاونت هنری ارشاد محسوب می‌شود و وزارت ارشاد باید خود را در مقابل اموال و آثار گنجینه موزه، مسئول بداند.

بیانیه انجمن هنرمندان نقاش ایران

اما ماجرای موزه در دوره جدید، از بیانیه انجمن هنرمندان نقاش ایران در 25 خرداد آغاز شد. بیانیه‌ای که این انجمن درباره مصاحبه اخیر علی مرادخانی، معاونت محترم هنری وزارت فرهنگ و ارشاد جمهوری اسلامی ایران با خبرگزاری ایلنا درباره‌‌ ارسال آثار موزه به برلین و رم راهی خروجی رسانه‌ها کرد. در بخشی از این بیانیه آمده است که :«جناب آقای مرادخانی، شما در مصاحبه با ایلنا(۲۳ خرداد ۱۳۹۶) فرمودید "سال‌های سال همین آثاری که در موزه داریم، چندین بار به کشورهای مختلف دنیا رفتند اما چرا الان سروصدا شده است؟ چون این بار ما فضا را با فضای هنرمندان یکی کردیم. ما به واسطه این آثار می‌خواهیم هنرمندان خودمان را در دنیا مطرح کنیم. ما ۳۰ هنرمند خودمان را بین بزرگ‌ترین آثار جهان مطرح می‌کنیم. باید هنرمندان کشور به جاهای مختلف دنیا بروند و هنرمندان آن‌ها به ایران بیایند.

در تعامل با یکدیگر باید حرف بزنیم چون ما در حوزه هنر حرف برای گفتن زیاد داریم. نمی‌توانیم خود را داخل مرزهای کوچکی نگه داریم و نگذاریم حرف‌های‌مان بیرون برود. ما باید با دنیا حرف بزنیم و این‌قدر حرف داریم که وقتی وارد گفت‌وگو می‌شویم، می‌بینیم که می‌توانیم بسيار تاثیرگذار باشیم". ما با اصل سخنان شما کاملا موافقیم. ولی دلیل مخالفت‌ها و مناقشات درباره‌ ارسال این آثار هیچ‌گاه این نبود که شما می‌خواستید به واسطه‌ این آثار، هنرمندان ایران را در دنیا مطرح کنید. آن نيز بین بزرگ‌ترین آثار جهان، چرا که چنین امری بی‌شک بسی نیکو و مبارک است و همه‌ هنرمندان و هنردوستان ایرانی، سالیان سال است که مشتاق چنین گشایش‌هایی بوده‌ و هستند. بسیار خوشحالیم که می‌گویید "اگر نقاط ضعفی در این باره وجود دارد، ما حاضریم اصلاح کنیم". دلیل اصلی مناقشات این بود که شما راضی نشدید فضا را با فضای هنرمندان یکی کنید و باوجود قولی که در نشست مطبوعاتی موزه داده شد(پنج مهر ۱۳۹۵)، هرگز درباره‌ تضمین بازگشت سالم این آثار پاسخی صریح و مستند ارائه نکردید».

در بخشی دیگر از این بیانیه نیز آمده است: «آیا این حق ما نیست که نگران سلامت گنجینه‌ موزه باشیم، نگران بیت‌المال؟ دلیل اصلی همه‌ این سروصداها این بود که هنرمندان و نمایندگان انجمن‌های تجسمی، به هر دلیلی، پاسخ ساده و روشنی درباره‌ به‌حق‌ترین پرسش خود از شما دریافت نکردند. ما فقط خواستار شفاف‌سازی بوده و هستیم و کماکان خواهیم بود. ما می‌خواهیم که به‌طور رسمی درباره‌ این سه مورد بدانیم: ۱)چگونگیِ ضمانت محکم دولت‌های آلمان و ایتالیا مبنی بر بازگشت آثار به موزه، ۲)چگونگیِ قرارداد و اعتبار اروپاییِ شرکتی که بیمه‌ آثار را به عهده گرفته و ۳)شفافیت قراردادی که مورد تایید دفتر حقوقیِ وزارت ارشاد یا دفتر حقوقیِ ریاست‌جمهوری باشد».

تضمین بازگشت و بازگشت سالم آثار به موزه

موضوع مشخصی که برای بار چندم دربیانیه انجمن نیز بر آن تاکید شده است، این مساله است که چرا هیچ‌کدام از مسئولان موزه یا آناني که در پی ارسال این آثار هستند، تضمینی مشخص نمي‌دهند كه آثار بدون هیچ آسیب‌دیدگی یا کسرشدن یا خطر توقیف در پی شکايت، به کشور باز می‌گردند. موضوعی که نمایندگان کمیسیون فرهنگی مجلس نیز بر آن تاکید دارند. اما مساله دیگر نیز این موضوع است که پس از گذشت 38 سال از انقلاب ایران، هنوز بخش زیادی از این آثار دارای شناسنامه نيستند يا سند خریدشان به نام وابستگان حکومت سابق است و نگرانی‌هایی از این بابت وجود دارد که این آثار که اساسا نه شناسنامه و نه ثبت صحیحی دارند، قربانی شکایت‌هایی در دادگاه‌های اروپایی بشوند.

با اینکه بارها از مرادخانی و سایر مسئولان خواسته شد که مشخصا اعلام کنند کدام آثار را با کدام شناسنامه راهی اروپا خواهند کرد تا حداقل مشخص شود کدام یک از آن‌ها ثبت‌شده هستند، همچنان از اعلام نام آثار امتناع می‌ورزند. به نظر می‌رسد پس از یک دهه اعتراض به روند موزه و وضعیت نابسامان گنجینه آن، حال حتی درخواست اینکه فقط مشخص شود کدام آثار راهی اروپا می‌شوند نیز از نظر مسئولان هنرهای تجسمی کشور و موزه هنرهای معاصر، سوالی اضافی و خارج از برنامه تصور می‌شود.از سوی دیگر در حالی که پیش از این پای مجلس به ماجرای خروج آثار از کشور کشیده شده بود، اکنون و در زمان تعطیلی دو هفته‌ای مجلس این تلاش مضاعف و فوری برای خروج آثار از کشور چه دلیلی می‌تواند داشته باشد؟

ديروز اخباری تایید‌نشده حکایت از این موضوع داشته است که تلاش‌هایی در حال انجام است تا بدون تایید کمیسیون فرهنگی مجلس و بدون هماهنگی‌های لازم، آثار از کشور خارج شوند و این در حالی است که تا وقتی که اوراق هویتی و مرمتی آثار از مالکیت خاندان پهلوی و دیبا به مالکیت موزه هنرهای معاصر تغییر نکند و تا وقتی اصالت آثار مورد بررسی قرار نگیرد و گنجینه به طور کامل، صورت‌برداری و سرشماری نشده و با لیست اصلی مقایسه نشود، خروج آثار موزه از ایران، فرصتی می‌تواند باشد برای اینکه بخشی از آثار دچار آسیب شوند و یا از گردونه آثار ارزشمند موزه خارج شوند.موضوع مقاومت در برابر خروج این آثار ارزشمند از کشور، مقاومت در برابر تعامل هنری با جهان نيست بلکه این بار تلاشی است برای اینکه آثار موزه ثبت شود و مشخص شود که چه تعداد اثر هنری با چه ارزش و رقمی و با چه شناسنامه و سند ثبتی قرار است از کشور خارج شود.

موضوعی که شاید لازم است پای نهادهای رسمی‌تر کشور را نیز به میان بکشد.پیش از این یک بار کمیسیون فرهنگی مجلس به این موضوع ورود کرد و تا حدودی موفق شد در مقابل خروج آثار مقاومت کند و شاید اصلا به همین دلیل است که این بار در تعطیلی دو هفته‌ای مجلس، تلاش‌هایی دوباره برای خروج آثار از کشور آغاز شده است. به نظر می‌رسد اکنون نوبت به ورود نهادهایی مانند سازمان بازرسی کشور به موضوع گنجینه موزه هنرهای معاصر رسيده است. همچنین شاید زمان آن فرارسیده است که شخص ريیس‌جمهوري به عنوان یک حقوقدان و حامی و مجری قانون کشور سری به تاریکخانه موزه هنرهای معاصر بزند و وزیر ارشاد و مسئولان موزه هنرهای معاصر را مورد پرسش قرار دهد.خبرهای دیروز نگرانی‌ را دوباره به میان حامیان هنر کشور و حافظان میراث ملی این سرزمین بازگردانده است. گنجینه موزه هنرهای معاصر ، متعلق به شخص یا نهاد خاصی نیست و بخشی از ثروت ملی این سرزمین است که باید مسئولان آن، خود را در مقابل تک‌تک پرسش‌ها و پرسشگرانش مسئول بدانند.

خروج آثار، غیرقانونی است و با آن برخورد می کنیم

نصرا ... پژمان فر: دیروز خبرتكراري انتقال بخشی از آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر، پرسش‌هایی را با خود به همراه داشت. نصرا... پژمان‌فر، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در رابطه با همین موضوع توضیحاتی ارائه داد که در ادامه می‌خوانیم:

موضوع انتقال آثار موزه هنرهای معاصر به خارج ازکشور و طرح دوباره این مساله، برای بار دیگر به عنوان خبر منتشر شده است و آن چیزی که مانیز از آن مطلع شدیم، فعلا فقط همین خبر هست و هنوز صحت خبر برای ما تایید نشده است. بي‌شك در مورد این موضوع هشدارهای لازم را خواهیم داد. مسئولیت این موضوع با سازمان میراث فرهنگی و دولت است و درصورتی که مراقبت لازم از آثاري که میراث ملی است،به عمل نيايد و این آثار از کشور خارج شوند، آنان مورد پرسش هستند و باید ترتیبی اتخاذ شود که این آثار با سنجش تمامی جوانب امنیتی خارج شوند و تضمین کافی برای بازگشت آن‌ها وجود داشته باشد چراکه گاهی در برخی از کشورها آثاری خارج شده و در زمان بازگشت نمونه تقلبی و جعلی اثر به کشور فرستنده بازگردانده شده است. ما امروز سرمایه بزرگی داریم که حتی از سرمایه‌هایی مثل نفت و شاید بسیاری از منابع معدنی و زیرزمینی نيز ارزش بالاتری دارند.

بسیاری از سرمایه‌ها، سرمایه‌های تجدیدپذیر و قابل احیا هستند اما سرمایه‌های ملی و فرهنگی کشور ما به هیچ‌وجه چنین حالتی ندارند. بنابراين قطعا باید مراقبت‌های لازم انجام شود تا رفتن این آثار و تضمین‌های لازم اخذ شود و بر اساس یک پروتکل کاملا شفاف و روشن، این جابه‌جایی انجام شود. من نيز مثل شما در مورد این موضوع چيزهايي شنیدم. میراث فرهنگی بايد پیش از آنکه اثری از کشور خارج شود، اطمینان‌های لازم برای امنیت و بازگشت آن‌ها را حاصل كند. بنابر شنیده‌ها، بخشی از این آثار اسنادی دارند که به نام برخی اشخاص از رژیم گذشته هستند و گویا ادعای مالکیت بر برخی از این آثار داشته‌اند. بعد از پیروزی انقلاب این اشخاص متواری شده‌اند و حال شنیده‌ها حکایت از آن دارد که بر اساس آن اسناد، این اشخاص می‌توانند در مورد آثار ارسالی ادعاهایی داشته باشند.

باید توجه داشت که آن اسناد در داخل کشور ما از اعتبار ساقط شده اما با توجه به اينكه کشورهای غربی با كشور ما خصومت دارند و متاسفانه ده‌ها بار در دادگاه‌های کشورهای غربی، کشور ما ظالمانه محکوم شده است، ممکن است براساس اسناد مورد اشاره بعضی از آثار را بتوانند پیش خود نگه دارند. این‌ها بخشی از نگرانی‌های ماست و می‌خواهیم قبل از هر اقدامی، اطمینان برای ما حاصل شود و بعد نسبت به جابه‌جایی آثار اقدامی صورت بگیرد.

در غیر این حالت، حتی اگر این آثار بروند و برگردند و حادثه‌ای برای آن‌ها پیش نیاید، باز هم این کار را غیرقانونی می‌دانیم و بدون ترديد با آن برخورد مقتضی را خواهیم داشت.