ناگفته های کارگردان مجموعه‌ی محبوب «دیرین دیرین»

ماهنامه همشهری ۲۴ - کیانوش وفایی: علی درخشی در دوره کارشناسی، گرافیک خوانده و سال ۱۳۷۰ کاریکاتور را با مجله طنز و کاریکاتور آغاز کرده و اواخر دهه ۸۰ به انیمیشن رو آورده است. از آثار او می توان به مستند انیمیشن، حیات وحش، ترافیک، گزارش اوتی، شهر زندگی، کلاه نجات، آقا معلم و بچه ها، بر همگان واضح و مبرهن است که ... مانی و نقاشی های سرگردان، بیمار و مجموعه پرطرفدار دیرین دیرین اشاره کرد.

او جوایز معتبری هم در زمینه کاریکاتور دریافت کرده است. درخشی می گوید ساخت مجموعه دیرین دیرین در این دو سال که از شروع سختش می گذرد، با افت و خیزهای زیاد و استرس هایش، بدون حضور هم گروهی هایش ممکن نبود. او و تیم سازنده، جذابیت قصه، رو به رشد بردن این پروژه با وجود محدودیت های بسیار، جذب مخاطب و پاسخگویی به سطح توقع بالای مردم را از اهداف های خود در ساخت این مجموعه می دانند.

انیمیشن از جمله گونه های سینمایی و تلویزیونی پرطرفدار و مهم در جهان است اما تا چه اندازه در کشور ما با استقبال مخاطبان روبرو شده است؟

- تصور می کنم در ایران هم انیمیشن به شدت مورد استقبال مردم است؛ به ویژه این روزها در سینما هم بیشتر مورد توجه قرار می گیرد چرا که می بینیم سینمای ما به نوعی اصلا خیلی به دنبال ترغیب مخاطب نیست. در واقع ما یک ژانری پیدا کرده ایم که بیشتر ترجیح می دهد خودش را در جشنواره ها مطرح کند.

سینمای ما با سوبسید سرپا ایستاده است اما انیمیشن به این دلیل خیلی بیشتر از سینما مورد توجه قرار گرفته است، چون خیلی از ارگان ها به سمت انیمیشن آمده اند تا بتوانند حرف شان را بزنند. ما در بحث تبلیغات در شاخه های مختلف شاهد این هستیم که از این حوزه بسیار استفاده می شود و این موضوع نشانه ای است که مردم ما توجه بسیاری به انیمیشن نشان می دهند.

این هنر - صنعت در سینمای ما، به جز چند نمونه شاخص، آن چنان که باید موفق نبوده است. در مجموعه های تلویزیونی یا آیتم های اینترنتی تا چه اندازه مورد استقبال عموم قرار گرفته است؟

- بحث سینمایی کمی متفاوت است. ما در بخش انیمیشن و کارهای مجموعه ای یا کارهای کوتاه ضعف نویسندگی داریم. در بخش انیمیت، بخش های طراحی، کاراکتر و مسائل فنی پیشرفت خوبی داشته ایم و در بسیاری از اوقات از استانداردی جهانی برخورداریم اما متاسفانه در فیلمنامه نویسی به شدت ضعف داریم.

دلیل اولش این است که دانشگاه های ما شاید به این بخش خیلی توجه ندارند و نیازهای داخل کشور دیده نمی شود و نویسنده ها خلاقانه کار نمی کنند اما در بخش سینما این موضوع سخت تر هم خواهد بود.

در مجموعه کارهای کوتاه هم شاهد آثار خوب هستیم اما نوشتن یک فیلمنامه برای انیمیشن و فیلم سینمایی کمی چالش بیشتری دارد. این موضوع دلایل مختلفی هم دارد که یکی از آنها این است که انیمیشن محدودیت های بیشتری نسبت به فیلم های رئال دارد، مخصوصا که در ایران از نظر تکنیک دستمان باز نیست (به طور مثال تکنیک کاغذی برای فیلم سینمایی غیرممکن است انجام بدهیم) و در بخش موضوعی هم همین طور.

در واقع نویسندگان ما عادت ندارند یا به آنها اجازه داده نشده است که دغدغه های خودشان را دنبال کنند و همیشه باید کار سفارشی انجام بدهند تا بتوانند بودجه آن فیلم را تامین کنند اما در مقابل تلاش های خوبی هم شده است، مثل فیلم های تهران ۱۵۰۰ یا مبارک که امیدوارم این روند حفظ شود و هر روز بهتر شود.

تلویزیون یکی از رسانه های مهم به شمار می رود که افراد بیشتری با آن ارتباط دارند و هر خوراک فرهنگی با دیدگاهش می تواند راهکاری موثر برای آنها به همراه داشته باشد. این موضوع را چگونه ارزیابی می کنید؟

- بله، تلویزیون آن قدر مهم است که شاید بتوان گفت رسانه اصلی پخش انیمیشن همیشه این رسانه بوده است اما متاسفانه در کشور ما مشکلاتی وجود دارد. من سیاست های تلویزیون را در حمایت از انیمیشن عادلانه نمی دانم. به طور مثل مرکز صبا را داریم که این رسانه از آن حمایت می کند و در آنجا سیاست هایی وجود دارد که مانع رشد خلاقیت می شود و می توانم به جرئت بگویم این موضوع به انیمیشن ایران صدمه زده است. این را هم بگویم که چند سالی است این مرکز با توجه به مدیرانی که انتخاب شده اند، موفق عمل کرده است اما در مقابل می بینیم که شبکه های استانی به طور مستقل انیمیشن سفارش می دهند.

به عقیده شما دلیل این که حوزه انیمیشن با داشتن نیروهای مستعد قدری را که باید ندیده چیست؟ آیا تنها حمایت مسئولان فرهنگی، سینمایی و تلویزیونی می تواند راهگشا باشد؟

- اگر بخواهم یک دلیل را بازگو کنم این است که خلاقیت در انیمیشن ما وجود ندارد که بخشی از آن به همان مسئله فیلمنامه بر می گردد. در بخش فنی پیشرفت های خوبی در زمینه نیروی انسانی و طراحی داشته ایم. شاید بخشی از این مشکل به مسئولان بر می گردد که محصولات سفارشی می خواهند و نتیجه آن همین می شود که داریم می بینیم؛ محصولاتی که الان برای بچه ها ساخته می شود، همان نمونه های انیمیشن های غربی است، در حالی که در ایران تولید شده است. در واقع مسئولان که این کارها را سفارش می دهند خاستگاه گروه مخاطب را به رسمیت نمی شناسند.

خودتان هم اخیرا مجموعه جذاب و پرطرفداری ساخته اید. پروسه شکل گیری ایده اولیه مجموعه دیرین دیرین چگونه بود؟

- ایده اولیه کار روزانه از آقای ابوالحسنی بود. از سال ها پیش ایده این بود که ما بتوانیم بدون وابستگی به بودجه های دولتی و به طور مستقل انیمیشن بسازیم و در واقع آرام آرام تلاش کنیم که این صنعت روی پای خودش بایستد.

تاکنون چند آیتم از این مجموعه تولید شده و گروه تولید کننده آن چند نفر هستند؟

- تصور می کنم حدود نهصد قسمت ساخته شده که حدود هفتصد قسمت آن پخش شده است. گروه تولید کننده را هم تا آنجا که ممکن است، کوچک تشکیل می دهیم که بتوانیم کار را در زودترین زمان تمام کنیم. در واقع اگر بخواهیم درباره کار مفید صحبت کنیم، به جرأت می توانم بگویم یکی از مجموعه هایی است که بالاترین میزان کار مفید روزانه را دارد.

مجموعه انیمیشن دیرین دیرین از سوی مخاطبانش بسیار مورد استقبال قرار گرفته و با آن ارتباط برقرار کرده اند. خودتان به عنوان کارگردان دلایل موفقیت این مجموعه را در چه می دانید؟

- خوشحالم از این که بعد از دو سال با وجود نقدهایی که از آنها آگاه هستیم، گفته می شود که این اثر موفق بوده است. اما کار روزانه اتفاقاتی دارد که کار را سخت می کند. این که مورد توجه مردم قرار گرفته است جای رضایت دارد و شاید یکی از دلایلش این است که اعتماد مردم را جلب کرده ایم و توانسته ایم ثابت کنیم که مستقل هستیم. در آیتم های انتقادی هم که می سازیم حرف دل مردم را می زنیم و به هیچ وجه جناحی نیستیم اما در مقابل به تمام خطوط قرمز و اخلاق پایبند هستیم.

یکی از برگ های برنده در ساخت انیمیشن به شخصیت پردازی آن مربوط می شود. در این زمینه نویسندگان و کارگردان های این پروژه، چه ویژگی هایی را رعایت می کنند؟

- شخصیت پردازی در این پروژه داستانی طولانی دارد. به دلیل این که ایده اولیه ما آن چیزی نیست که الان وجود دارد، کمی متفاوت بود. ما متاسفانه گاهی تعصب هایی غیر منطقی در بسیاری از موارد مانند تاریخ داریم.

کاراکترهایی که من ساخته ام اسامی دارند که قرار بوده نمادهای دوره های خیالی تاریخی باشند و به این شکل ما می توانیم دوره های تاریخی را بررسی کنیم و کار یک جنبه فرهنگی - تحلیلی هم داشته باشد. در واقع محمدرضا علیمردانی با صدای خودش به شخصیت ها روح بخشیده است. درباره این موضوع با هم اتود زدیم. من ایده هایی داشتم و او به حساب ظاهر و تیپی که برای آنها ساختم و بر اساس قصه ها اتودهایی برای صدا زد.

تصور می کنم مردم هم با این شخصیت ها خوب ارتباط برقرار کرده اند. ممکن است چندتا از کاراکترها دقیقا همانی نباشند که از ابتدا مد نظرم بوده اما شخصیت اصلی ما یعنی «وِی» تقریبا همانی است که از ابتدا در ذهنم داشتم.

پیرمردی می خواستم که با وجود جذاب بودن برای مخاطب، بتواند بخنداند ولی در واقع کم عقل نباشد. معمولا پیرمردها در کمدی کمی به خاطر کم عقل بودن شان می خندانند اما من این شخصیت را دانای کل در نظر گرفتم. این شخصیت عاقل ترین فرد است و در عین حال که می تواند مخاطب را بخنداند، جذاب است و خوشحالم که به این هدف رسیده ایم و من فکر می کنم محبوب ترین شخصیت ما «وی» باشد.

از نکات قابل توجه در این مجموعه، لحن و زبان آن است که در کنار تصاویر جذابش به موفقیت و گیرایی آن کمک می کند. چگونه به لحن و زبان خاص آن رسیده اید؟

- زبانی که برای شخصیت ها در نظر داشتم از ابتدا همین بود. من سعی۸ داشتم در فرم اغراق کنم. همان طور که در فرم، فضا و اشیا دفرمه شده، در زبان هم دوست داشتم این خاصیت باشد تا این یکدستی رعایت شود. البته با محمدرضا علیمردانی سال هاست همکاری دارم و گمان می کنم درک متقابل داریم.

ما در اتودهایی که زدیم با ایده های محمدرضا علیمردانی روبرو شدیم و این زبانی که به آن رسیده ایم، حاصل همکاری ماست. در بعضی مواقع روش ها و فرمول هایی داریم اما گاهی هم روش مان حسی است اما خوشحالم که به گویش خاصی رسیده ایم که می توانیم بگوییم این زبان، دیرین دیرینی است و فرمول ثابتی ندارد و سیال است.

روانشناسی و جامعه شناسی چه میزان در انیمیشن دیرین دیرین مورد توجه بوده است؟ آیا گرته برداری از رفتارها و خصوصیات مردم در پروراندن ایده های اجتماعی نقش داشته است؟

- این موضوع در ساخت این مجموعه بسیار نقش دارد اما این معنی را نمی دهد که من و دوست خوبم، آیدین سیارسریع که چند ماهی است به تیم نویسندگی ما اضافه شده است، جامعه شناس یا روانشناس هستیم. ما پیشینه مطبوعاتی داریم و خودم که شروع کننده این پروژه بودم، تجربه کار مطبوعاتی دارم که بیشتر آن در حوزه اجتماعی بود. البته زیاد می خوانم و روی رفتار مردم حساس هستم. رفتارهایی که شاید عجیب یا غلط باشند.

ما معمولا مشکلات را می بینیم، آن را بیان می کنیم و گاهی با مشورت با متخصصان راهکار ارائه می دهیم. از طرفی از ابتدا یکی از اهدافی که با شروع مجموعه دیرین دیرین داشتیم، کارآفرینی بود و الان داریم به آن نزدیک می شویم؛ به این معنی که ما می توانیم این کار را آنقدر گسترده کنیم که نیروهای بیشتری را از بچه های انیمیشن سراسر کشور جلب کنیم.

این اتفاق در حال رخ دادن است که اولین مرحله آن در کردستان بود. هماهنگی ها برای ساخت دیرین دیرین در کردستان انجام شد و ما قصد داریم این روش را در تمام استان های کشور اجرایی کنیم تا آنها بتوانند برای مخاطب خودشان با همان فرم دیرین دیرین بسازند تا فرهنگ سازی کنند. در کنار این اتفاقات، به مسئولیت اجتماعی پایبند بودیم و در کمپین های خیریه شرکت داشتیم و حتی خودمان کمپین خیریه راه انداخته ایم و سعی کرده ایم به مسئله مسئولیت اجتماعی توجه کنیم.

این امکان وجود دارد که نسخه سینمایی مجموعه دیرین دیرین ساخته شود؟

- بله، به ساخت نسخه سینمایی فکر کرده ایم و از ابتدا هم که من طرح را می نوشتم به نسخه سینمایی آن هم فکر می کردم. حتی الان می توانم بگویم که سیناپس سینمایی و کلیات قصه آن در ذهنم هست. امیدوارم به آرامی شرایط برای انجام این کار مهیا شود اما فعلا مقداری سختی در تمام بخش ها داریم و فشار کار زیادی است. امیدوارم که بتوانیم به ثبات بیشتری برسیم تا در آینده ساخت نسخه سینمایی را هم عملی کنیم.

به عنوان سوال آخر، وضعیت انیمیشن را در ایران چگونه ارزیابی می کنید؟

- ما نیروهای خیلی خوبی داریم اما جزیره های جدا افتاده ای از هم هستند. مثلا کارهای انیمیشن کوتاه ما واقعا قابل توجه اند. حتی نامزد انیمیشن کوتاه در اسکار داشته ایم اما هیچ زمان این نیروها یک جا جمع نشده اند. یکی از دلایل آن سوء مدیریت در حوزه انیمیشن، تلقین یک دیدگاه خاص و بی توجهی به خواست مخاطب است.

از طرفی هم امیدی به اصلاح این امر نیست، بنابراین اولین قدم برای سروسامان دادن به انیمیشن مستقل شدن است. در واقع باید پروژه هایی مثل دیرین دیرین شکل بگیرد که شاید خود این مستقل بودن رقابت به وجود بیاورد چون در این حالت سازنده ها مجبورند مخاطب واقعی یعنی مردم را جذب کنند. این رقابت نویسنده ها را به سمتی سوق می دهد که ببینند مردم واقعا چه نیازی دارند و همان را بنویسند و بپردازند.