سریال «دروغ های کوچک بزرگ»، هیلاری‌ها در برابر ترامپ!

ماهنامه همشهری ۲۴ - آرش خوش خو:

۱. «دروغ های کوچک بزرگ» قاطعانه ترین و واضح ترین مانیفست سینمایی در سرسپردگی به دنیای زنان است. درخواستی مشخص برای سپردن امور جهان به «زنان برازنده قربانی». ستایشی مبالغه آمیز است از روح زنانه، چه به عنوان مادر و چه به عنوان مظهر زیبایی. «دروغ های کوچک بزرگ» ادعانامه ای افراطی است علیه خشونت مردانه که در هزاره سوم ابعادی سنگدلانه پیدا کرده است.

۲. آیا این نمایش های زنانه با تم های افراطی فمینیسیت نشانه ای از یک دوران است؟ البته فیلم های فمینیستی همیشه در گوشه و کنار جهان حضور داشته اند. زنان قدرتمند هاکسی در دهه ۴۰ یا جین فانداهای دهه ۷۰ و حتی این آخری یعنی «ارین براکوویچ». اما به نظر می رسد این بار با یک پدیده سینمایی ویژه روبرو هستیم؛ سینما به عنوان بازتاب دهنده گره ها و اضطراب های اجتماعی سینما و تلویزیون آمریکا پیش از این در دهه های ۷۰ و ۸۰ هم واکنش های عمیقی به سرنوشت جامعه آمریکایی نشان داده است: رادیکالیسم دهه ۷۰ و سپس توتالیتاریسم دهه ۸۰ که بلافاصله در فیلم ها و سریال ها منعکس شدند.

این انعکاس الزاما مقوله ای مکانیکی و جزمی نیست. تنها با مجموعه ای از فکت ها و گرایش ها و موتیف ها روبروییم که به تدریج گستره فراگیری شان بیشتر می شوند. همانگونه که در دهه ۸۰، در واکنش به یک آمریکای رها و منفعل که نشانه هایش را در ناکامی آمریکا در جنگ ویتنام و انقلاب های ایران و نیکاراگوئه می دیدیم، دوره ای از سینمای مردانه و خشونت بار پدید آمد بدون کوچک ترین نشانه زنانگی مثبت. دوره آرنولد شوارتزنگر و سیلوستر استالونه و چاک نوریس و استیون سیگال و ژان کلود وندام و حتی بروس ویلیس؛ متناسب با سلطه جمهوری خواهان و تشدید جنگ سرد.

در پایان این دهه نه چندان روشن و آفتابی، ورق بر می گردد. در دنیایی که خطر جنگ سرد به حداقل رسیده و آمریکا اعتماد به نفس خود را بازیافته است، با موجی از فیلم هایی روبرو می شویم که قهرمانان زن سرنوشت ساز را در پیشانی خود دارند. آن انگاره محبوب فمینیست ها، یعنی دوگانه «زنان قدرتمند - قربانی» را در سه فیلم مهم ابتدای دهه ۹۰ به راحتی می توان تشخیص داد: «سکوت بره ها»، «تلما و لوئیز» و حتی «کت وومن» فیلم زیبای «بتمن باز می گردد» (تیم برتون، ۱۹۹۲) طنین مشابهی در بطن خود دارد.

3. به نظر می رسد در چرخه مشابه با اوایل دهه 90 به سر می بریم. قریب به پانزده سال غوطه خوردن در خشونت های سیاسی و اقتصادی افکار عمومی را آزرده ساخته است. تصویر کودک غرق شده سوری، زنان به اسارت گرفته شده ایزدی، برده های جنسی، بوکوحرام و تصویر مکرر مردان سیاه پوش با چاقوهای سلاخی. این بمباران تصاویر، این زنجیره پایان ناپذیر عملیات تروریستی در اروپا و حس ملموس ناامنی، بازتاب هایش را به شکل دفرمه و هذیان زده بر بخشی از سینما و سریال های تلویزیونی بر جای گذاشته است.

گاه در قالب خشونت حیوانی سریال «بازی تاج و تخت» و گاه در تم های مبالغه آمیز مردستیزی مثل همین سریال «دروغ های کوچک بزرگ». گویی این سریال و همزادهایش، انتقام از دنیایی هستند که بر مبنای آرمان ها و سیاست های مردانه ترسیم شده اند. می توان مشابه های دیگری هم پیدا کرد. فیلم «او» از یل ورهوفمن یا «دختر گمشده»ی دیوید فینچر هم حاوی تم های مردستیزانه غلیظی هستند؛ مردان به عنوان عاملان آشوب، شورش و سیه روزی و در عوض زنان همچون نشانه های انعطاف، تیزهوشی، سرخوشی و زیبایی.

4. سریال بر مبنای اتفاقات و سوءتفاهمات به غایت زنانه آغاز می شود. سوءتفاهم هایی که در یک پیش دبستانی رخ می دهد. خشونت علیه یک دختر کوچک توسط بچه ها. این اتفاق، زنجیره ای از واکنش های زنانه را به دنبال می آورد که با دقت و تیزهوشی به تماشاگر عرضه می شود. آن قدر مؤثر که تماشاگر یادش می رود به این فکر کند که اگر این مدرسه بورژوامآبانه به دوربین های مداربسته مجهز بود، دیگر این سوءتفاهمات رخ نمی دادند!

اما هر چه هست در این کشمکش تمام زنانه، به تدریج ردپای مردان دیده می شود: مردان خشن و ناهنجار (همسر نیکول کیدمن)، مردان سرد و نابالغ (مثل همسر ریس ویترسپون) و مردان بی مسئولیت (پدر بچه شایلین وودلی). مردان هیولاهای بی مسئولیت هستند که با بی توجهی، کم توجهی یا توجه بیش از حد، زندگی خوشِ زنان و کودکان خود را در معرض تهدید قرار می دهند.

مردانی که به دنبال اثبات برتری مخصوص حیوانات نر در زندگی خانوادگی خود هستند و زنان حتی در سخت ترین مناقشات می توانند با هم کنار بیایند و زندگی راحت کودکان شان را تامین کنند. آنها با کمک هم مرد بی مسئولیت را می کشند و به راحتی از مجازات قانونی هم می گریزند. همان طور که در فیلم «او»ی پل ور هوفن هم ایزابل هوپر، مرد را می کشد بدون آن که مجازات شود. او در انتهای فیلم به همراه دوست قدیمی اش راهی تعطیلات هستند. هم مرد مزاحم کشته شده و هم شر همسر بی وفای دوست هوپر از سرشان کم شده و جالب آن که بیوه مرد مقتول مزاحم هم از شرایط جدید زندگی اش بدون سایه یک مرد خرسند است!

در «دختر گم شده» هم خانم رزاموند پایک با مهارتی مشمئز کننده مرد مهاجم را می کشد و از دام مجازات می گریزد و به سوی همسر سهل انگار خود باز می گردد (می شود به «بازگشت» آلمودوار هم اشاره کرد. در آنجا هم خانم پنه لوپه کروز و مادرشان هر دو همسرهای خود را با توجیهات اخلاقی به قتل رسانده اند و سرخوش و شاد به سمت آینده حرکت می کنند!) در چنین بستری مرد خوب، مردِ مرده است یا مردی که نبینیمش یا مردی که هنوز کودک است، یا مردی که رفتاری غلط انداز دارد (مرد کافه چی).

۵. سریال «دروغ های کوچک بزرگ» گویی به شکل مستقیم بر مبنای دیدگاه های حزب دموکرات آمریکا ساخته شده است. با همان رواداری مدل اروپایی در مورد رفتارهای نامتعارف و همدلی نیویورکی با هنر رادیکال (اینجا یک تئاتر که از خطوط قرمز اخلاقی عبور می کند)، با همان نگاه قدیمی هالیوود در نقد اخلاقیات محافظه کارانه شهرهای کوچک اشرافی و با همان نمایش مرد به عنوان بانی اصلی خشونت در برابر زنان و کودکان آسیب پذیر و قربانی.

دوگانه «مرد - زن» در این معرکه گویی به دوگانه دموکرات - جمهوری خواه بدل می شود. رواداری زنانه دموکرات منشانه در برابر خشونت توتالیتریستی مردانه. به شکلی ناخودآگاه این دوگانه نهفته در بطن این سریال، ما را به سمت دوگانه هیلاری کلینتون - ترامپ پیش می برد و در انتها ایدئولوژی نهفته در بطن سریال به شکل زمختی عریان می شود: زنان با کودکان شان در دنیایی آفتابی و فارغ از مزاحمت مردان به زندگی سرخوشانه مشغول اند. سریال به ما می گوید دنیا را به این زنان بسپرید. گویی به تماشاگران آمریکایی می خواهد بگوید این دوره که تمام شد، اما دوره بعد اگر جان به سلامت بردید به سمت دموکرات ها بیایید. می دانم چنین تأویلی شاید برای برخی از تماشاگران این سریال غریب به نظر برسد اما فکر می کنم چه بخواهیم و چه نخواهیم کارکرد این سریال در همین حیطه خواهد بود.

۶. «دروغ های کوچک بزرگ» با تمام نقاط مثبت و منفی اش با در نظر گرفتن ظرافت های فیلمنامه، با نمایش ماهرانه نگاه زنانه جا خوش کرده در تار و پود سریال و با احترام به بازی های خیره کننده ریس ویترسپون و نیکول کیدمن، در نهایت در مختصات کشمکش های ایدئولوژیک حاکم بر جامعه آمریکایی می گند. فرمولی که سریال برای دنیای بهتر عرضه می کند برای «ما» گنگ و نابهنجار است؛ به خصوص برای بخش مردانه این «ما».

دروغ های کوچک بزرگ

BIG LITTLE LIES

• کارگردان: ژان مارک والی
• فیلمنامه نویس و خالق سریال: دیوید ای. کلی (بر اساس رمانی به همین نام نوشته لیان موریارتی)
• بازیگران: ریس ویترسپون، نیکول کیدمن، شاپلین وودلی، الکساندر اسکارسگارد، آدام اسکات، لورا درن
• محصول: اچ بی اُ. 2017، یک فصل، هفت اپیزود
• خلاصه داستان: در یک مدرسه ابتدایی در شهر مونته ری ایالت کالیفرنیا قتلی اتفاق می افتد و پای پلیس به ماجرا باز می شود. بازجوها در گفتگو با پدر و مادر فرزندان و کادر مدرسه سعی می کنند به هویت قاتل پی ببرند اما هر چقدر پیش می روند با ابهامات بیشتری مواجه می شوند.