ابتلای سالانه ۱۰ هزار ایرانی به بیماری «مریم میرزاخانی»

هفته نامه جامعه پویا: با رفتن مریم میرزاخانی، چراغی فروزان از جهان علم، خاموش شد. دانشمندی که در ۴۰سالگی بر قله علم ریاضی جهان ایستاد و به‌عنوان یک ایرانی مقیم آمریکا، وجهه و اعتبار ایران را در محافل علمی جهان، ارتقا بخشید؛ تا آنجا که پس از کسب چندین مدال طلای المپیاد ریاضی، مدال «فیلدز»، بالاترین نشان جهانی ریاضی را هم دریافت کرد.این دانشمند شهیر ایرانی در ۲۴ تیر امسال بر اثر عوارض ناشی از سرطان پستان درگذشت.

بیماری میرزاخانی در سال ۲۰۱۳ تشخیص داده شد و بعد از تشخیص این نوع سرطان، مراحل درمان نیز در مراکز درمانی آمریکا آغاز شد، اما در مدت چهار سال فرآیند درمان، چهار بار بیماری سرطان او برگشت. درحالی‌که تا همین چند ماه قبل هم پزشکان به میرزاخانی خبر داده بودند که نشانی از بیماری سرطان پستان در او دیده نمی‌شود، اما این‌بار سرطان با «متاستاز» به سایر اعضای بدن، مغز استخوان میرزاخانی را هم درگیر کرده بود. متاستاز، درواقع به معنی انتقال سلول‌های سرطانی به مناطق دور از تومور اولیه است که امکان رشد سلول‌های سرطانی در نقاط مختلف بدن را ایجاد می‌کند.

همین زمستان گذشته، پزشک با خوشحالی به میرزاخانی می‌گوید که باز هم سرطان پستان را شکست دادی، میرزاخانی هم خوشحال از این موضوع به زندگی طبیعی‌اش بازمی‌گردد، اما بعد از حدود پنج ماه، احساس درد شدیدی در ناحیه کمر به سراغش می‌آید. پزشکان در ابتدا احتمال می‌دهند که این کمردرد ناشی از عوارض شیمی‌درمانی‌های گذشته باشد، اما با عکسبرداری‌های تخصصی معلوم می‌شود که میرزاخانی، این‌بار به سرطان استخوان مبتلا شده است.

این دانشمند تاریخ‌ساز ایرانی از احساس عجیبش در آن لحظات سخت، سخن گفته است: «گفتند در دو تا از مهره‌های کمرت، زائده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد سرطان برگشته است و این زائده باعث شده یکی از مهره‌های کمرم شکستگی پیدا کند و درد وحشتناک به دلیل آن شکستگی است. اصلا قبول‌کردنش کار آسانی نیست. همه خشم و اضطراب و عصبانیت دوباره سراغم آمد و آن‌قدر تمام بدنم می‌لرزید که همسرم فکر می‌کرد الان است که سکته کنم».

گفته می‌شود مریم میرزاخانی، حتی بیمه درمانی هم نداشته و با راه‌اندازی یک کمپین، بخش زیادی از هزینه‌های درمانش را در خاک آمریکا تأمین کرده است. بعدها میرزاخانی به اطلاع‌رسانی درباره سرطان سینه پرداخت تا دیگران با این بیماری آشنا شوند و راه و رسم تعامل درست با این بیماران را بیاموزند.

هر 50 دقیقه، یک زن ایرانی مبتلا

بیماری میرزاخانی در مرحله پیشرفته قرار داشت که سه راه رایج در درمان سرطان‌ها، یعنی جراحی، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی نیز کارساز نبود تا در نهایت، جامعه علمی جهان از نعمت حضور میرزاخانی محروم شود. در داخل کشور نیز سالانه جمعیت چشمگیری از زنان ایرانی به این بیماری مرگبار مبتلا می‌شوند. در کشور ما تقریبا هر ۵۰ دقیقه، یک زن ایرانی به سرطان پستان مبتلا می‌شود و تخمین می‌زنند که سالانه حدود ۱۰ هزار نفر در ایران به این سرطان مبتلا شوند.

اگرچه بیماری سرطان پستان، هر دو جنس زن و مرد را درگیر می‌کند، اما ابتلای مردان به سرطان پستان، بسیار نادر است. هر چقدر این بیماری دیرتر تشخیص داده شود، به همان نسبت هم فرآیند درمان، سخت‌تر و طولانی‌تر خواهد شد.

سرطان پستان، شایع‌ترین نوع سرطان در بین زنان ایرانی است و بر اثر عوامل متعددی ایجاد می‌شود که البته برخی از دلایل ابتلای آن هنوز ناشناخته مانده است. عوامل ژنتیکی و وراثتی، تغذیه ناسالم، کم‌تحرکی، مصرف سیگار و الکل، قاعدگی‌های زودهنگام، یائسگی دیرهنگام، چاقی، سن بالا و بهره‌گیری از درمان جایگزینی هورمون با استروژن، بخشی از دلایل ابتلای زنان به سرطان پستان است. جالب است که بر اساس پژوهش‌های علمی، زنانی که بارداری را تجربه کرده‌اند و فرزندشان از شیر مادر تغذیه کرده، احتمال ابتلای آنها به سرطان پستان کمتر است.

این بیماری با علائم متعددی خود را نشان می‌دهد که جدی‌گرفتن این علائم می‌تواند شانس زنده‌ماندن فرد مبتلا را بالاتر ببرد. بزرگ‌شدن یا فرورفتگی در یکی از سینه‌ها، افزایش رگ‌های قابل مشاهده در سینه‌ها، تغییر شکل در نوک سینه، ترشحات غیرمعمول از سینه‌ها، احساس توده در زیر پستان و خارش‌های کلافه‌کننده در نواحی اطراف پستان، یک چشمه از علائم احتمالی ابتلا به سرطان پستان است. البته وجود هرکدام از این علامت‌ها به خودی خود نمی‌تواند دلیل بروز سرطان پستان باشد، زیرا خیلی از توده‌های به‌وجودآمده در ناحیه پستان، ویژگی سرطانی ندارد و به‌راحتی درمان می‌شود.

چرا سرطان پستان در ایران، بیشتر قربانی می‌گیرد؟

سن و سال، یکی از مهم‌ترین فاکتورهای ابتلا به انواع سرطان‌هاست. با وجود اینکه کشور ما به سمت پیری در حال حرکت است، اما هنوز هم به نسبت بسیاری از کشورهای جهان، کشور جوانی محسوب می‌شویم. همین فاکتور باعث شده میزان ابتلای سرطان در ایران، بیشتر از میانگین جهانی نباشد.

بر اساس آمارهای رسمی، سالانه حدود صدهزار نفر در ایران به انواع سرطان‌ها مبتلا می‌شوند. با توجه به آمار ۱۰ هزار نفری از مبتلایان به سرطان سینه، می‌توان گفت حدود یک‌دهم موارد ابتلای سرطان در ایران به سرطان پستان برمی‌گردد.

وزارت بهداشت همواره اعلام کرده که میزان ابتلای سرطان در ایران، پایین‌تر از میانگین جهانی است. به گفته ایرج حریرچی، سخنگوی وزارت بهداشت، در مردان به ترتیب معده، پروستات، مثانه و روده بزرگ و در زنان سینه، روده بزرگ، معده و لوسمی از سرطان‌های شایع هستند که در این بین، میزان بروز سرطان در مردان و زنان ایرانی به ترتیب 134 و 128 نفر درهر صد هزار نفر است، درحالی‌که میانگین جهانی به ترتیب 208 و 165 نفر است. با اینکه میزان ابتلا به سرطان پستان در ایران بیشتر از میانگین جهانی نیست، ولی آمار مرگ‌ومیر بر اثر این نوع سرطان در ایران به نسبت سایر کشورهای توسعه‌یافته بالاتر است.

دکتر ایرج خسرونیا، رئیس جامعه پزشکان متخصص داخلی ایران در گفت‌وگو با «جامعه پویا»، دلیل بالابودن مرگ‌ومیر بر اثر سرطان پستان در ایران را به جدی‌نگرفتن آزمایش‌های پزشکی منظم، مرتبط می‌داند و می‌گوید: در هیچ‌کدام از کشورهای توسعه‌یافته دنیا، سرطان پستان و سایر سرطان‌ها، تا این حد مرگ‌ومیر به جا نمی‌گذارد.

متأسفانه به جایی رسیده‌ایم که حدود ۹۰ درصد از مبتلایان به سرطان در ایران از دنیا می‌روند، درحالی‌که در کشورهای توسعه‌یافته شاهدیم که حدود ۴۰ درصد سرطان‌ها قابل پیشگیری و ۴۰ درصد آنها قابل درمان هستند که در این بین، فقط ۲۰ درصد از موارد ابتلا، به مرگ منتهی می‌شود، ولی در کشور ما بیشتر موارد ابتلا به سرطان پستان از دنیا می‌روند، زیرا بیماری‌شان خیلی دیر تشخیص داده می‌شود.

اینکه هر فردی بتواند حداقل دو بار در سال، آزمایش پزشکی بدهد تا فاکتورهای خطر در او تشخیص داده شود، مسئله‌ای حیاتی است که خسرونیا به آن اشاره می‌کند و معتقد است تا وقتی بیمه‌ها برای پوشش هزینه این آزمایش‌ها پیش‌قدم نشوند، نمی‌توان توقع داشت که فرآیند تشخیص سرطان سینه و سایر سرطان‌ها در ایران، فرآیندی سریع و منطقی باشد.

افزون بر این، در بسیاری از مناطق محروم، نقاط مرزی و حتی در حاشیه برخی شهرهای بزرگ، مردم به ساده‌ترین امکانات تشخیصی هم دسترسی ندارند. بنابراین نباید توقع داشت که زنان ساکن این مناطق کم‌برخوردار برای تشخیص زودهنگام سرطان پستان، پیش‌قدم شوند؛ زیرا نه امکانات تشخیصی و توان مالی این کار را دارند و نه برای مشکوک‌شدن به علائم سرطان سینه، آموزش دیده‌اند.

نوشداروی پس از مرگ

بر اساس آمارهای وزارت بهداشت، هزینه مستقیم و غیرمستقیم سرطان در ایران، سالانه حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان است که تقریبا ۸۳ درصد این هزینه‌ها ازسوی دولت و سایر هزینه‌ها توسط مردم پرداخت می‌شود.

درست است که بعد از اجرای طرح تحول سلامت، بیش از 90 درصد هزینه‌های درمان سرطان پستان و سایر سرطان‌ها از سوی بیمه‌ها پوشش داده شد، اما به دلیل هزینه‌های بالای درمان سرطان، همان چند درصد سهم بیمار از هزینه‌های درمانی هم برای بسیاری از خانواده‌های متوسط، معضلی جدی است.

مثلا وقتی سهم یک‌درصدی از هزینه داروی یک بیمار مبتلا به سرطان پستان، 500 هزار تومان باشد، آن وقت تهیه چند دارو در طول ماه می‌تواند آن خانواده را ورشکست کند؛ یعنی درست است که در ظاهر، بیمارِ مبتلا به سرطان پستان فقط یک درصد هزینه‌ها را پرداخت می‌کند، اما همان یک درصد هم گاهی آن قدر زیاد است که برخی بیماران، عطای درمان را به لقایش ببخشند.

دکتر محمدرضا قوام‌نصیری، رئیس انجمن انکولوژی و رادیوتراپی ایران در گفت‌وگو با «جامعه پویا» از زاویه دیگری به وضعیت سرطان پستان در ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: نیمی از زنان ایرانی که برای درمان سرطان پستان به پزشک مراجعه می‌کنند، خیلی دیر مراجعه کرده‌اند، درحالی‌که اگر هر خانم ایرانی بالای ۳۰ سال، چکاب‌های ماهانه را انجام دهد و معاینه اولیه خود را یاد بگیرد، همین موضوع تأثیری جدی در افزایش امید به زندگی در بین مبتلایان به سرطان سینه خواهد داشت.

همچنین افزایش آمار زنان سیگاری در ایران و آلودگی هوا نیز به‌عنوان عوامل دیگری شناخته می‌شوند که میزان ابتلای زنان ایرانی را به سرطان پستان افزایش داده است. قوام‌نصیری می‌گوید: در گذشته شاهد بودیم که بیماری سرطان پستان، بیشتر در سنین بالای 30 و 40 سال اتفاق می‌افتاد، اما امروزه به دلیل تغییر سبک زندگی، می‌بینیم که دختران زیر 30 سال ایرانی هم به این بیماری مبتلا می‌شوند که همین مسئله، خود یک زنگ خطر بزرگ است.

از منظر غربالگری کشور ما نتوانسته گامی جدی در پیشگیری از سرطان بردارد. در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته برای تشخیص زودهنگام بیماری سرطان پستان و سایر سرطان‌ها، مراکز غربالگری ایجاد می‌شود، اما در کشور ما هنوز مراکز غربالگری، جایی در نظام سلامت پیدا نکرده‌اند.

قرار بود ۱۴۸ مرکز تشخیص زودهنگام سرطان و غربالگری سرطان در سراسر کشور ایجاد شود تا آمار ابتلا به سرطان کاهش یابد، اما هنوز خبری از راه‌اندازی این مراکز نیست. این اتفاق که متولیان نظام سلامت منتظر باشند تا بیمار در حادترین مرحله سرطان پستان به پزشک مراجعه کند، طوری که شانس درمانش در حد صفر باشد، علاوه بر افزایش مرگ‌ومیر در بین مبتلایان به سرطان پستان، هزینه‌های درمان را هم افزایش می‌دهد.

هزینه‌های غربالگری، پیشگیری و تشخیص زودهنگام در حوزه سرطان پستان، ده‌ها برابر کمتر از هزینه‌های درمان این بیماری است. وقتی اوضاع به قدری حاد است که سرطان پستان، هر 50 دقیقه یک زن ایرانی را مبتلا می‌کند، دیگر نباید منتظر نشست تا بیمار با پای خودش به بیمارستان مراجعه کند، بلکه باید متولیان نظام سلامت در خانه‌های بهداشت و پایگاه‌های سلامت شهری، غربالگری سرطان پستان را به شکل رایگان انجام دهند تا خانواده‌ها و سیستم سلامت مجبور نشوند بعدها برای بیمار در حال مرگ، هزینه‌های درمانی هنگفت و بی‌فایده پرداخت کنند.