مدیریت سیاسی بر دانشجویان غیرسیاسی

هفته نامه چلچراغ - داوود حشمتی: اصول‌گرایان حالا دو نهاد نزدیك به آیت‌الله هاشمی رفسنجانی را در اختیار دارند. آن‌ها امروز هم دانشگاه آزاد را در اختیار گرفتند و هم تولیت آستان قدس را كه پیش‌تر در دوره آیت‌الله واعظ طبسی به هاشمی رفسنجانی نزدیك بود. در عین حال باید گفت وضعیت دانشگاه آزاد در شرایطی است كه هر تغییری در آن‌جا برای مدت‌ها به مسئله‌ای مهم و سرتیتر خبرهای داخلی تبدیل می‌شود.

این روزها با انتصاب علی‌اكبر ولایتی به سمت ریاست هیئت مدیره این دانشگاه، اوضاع كاملا دگرگون شده است. رفتن میرزاده و برخی از مدیران رسانه‌های وابسته به این دانشگاه، از یك سو، و انتصاب فرهاد رهبر به‌عنوان رئیس جدید این دانشگاه از سوی دیگر، این دانشگاه را به كانون توجهات تبدیل كرده است. با این همه، به اعتقاد من تغییرات در این دانشگاه را می‌توان از دو منظر اقتصادی و سیاسی مورد ارزیابی قرار داد.

هیئت امنای سیاسی، دانشجوی غیرسیاسی

در دانشگاه آزاد آن‌قدر كه هیئت امنای آن سیاسی است، دانشجویانش سیاسی نیستند. هر نوع تغییر در این دانشگاه به چالشی بزرگ تبدیل شده است. از آن روزهایی كه احمدی‌نژاد تلاش می‌كرد تا عبدالله جاسبی را بعد از سال‌ها حضور در این دانشگاه به زیر كشیده و فرهاد دانشجو را به جای او بنشاند، تا روزهایی كه پس از آمدن دولت روحانی، دانشگاه آزاد دست به دست شد و بار دیگر مدیریتش در اختیار نزدیكان آیت‌الله هاشمی قرار گرفت.
حتی زمانی كه مهدی هاشمی از ایران خارج شد، پای دانشگاه آزاد در میان بود. چراكه اعلام شد او با ماموریت این دانشگاه و ادامه تحصیل به انگلستان سفر كرده است. هم‌چنین از پیش‌ترها بحث حضور مهدی هاشمی در دانشگاه آزاد جنجال‌برانگیز بود. حتی این اواخر و بعد از درگذشت آیت‌الله هاشمی باز بحث خروج یاسر هاشمی از این دانشگاه توجه همه را جلب كرد و به یك مسئله سیاسی تبدیل شد.

در سال 90 احمدی‌نژاد سرانجام توانست از طریق فشارهایی كه وارد می‌كرد، برادر وزیر علومش را به ریاست این دانشگاه برساند. اما آیت‌الله هاشمی از امضای حكم او خودداری كرد. بااین‌حال حكم از طریق شورای عالی انقلاب فرهنگی و وزیرعلوم دولت احمدی‌نژاد به امضا رسید. جنجالی كه ماه‌ها ایران را درگیر خود كرده بود.

اما برخلاف هیئت امنا و بزرگانی كه در آن‌جا نشستند، دانشجویان این دانشگاه چندان سیاسی نیستند. با وجود آن‌كه از نظر اقتصادی استقلال دارند و این پول آن‌هاست كه چرخ دانشگاه را به گردش درمی‌آورد.

این روزها كه ولایتی به ریاست هیئت امنای این دانشگاه منصوب شده، تغییرات بزرگی را شاهد هستیم كه در آخرین مرحله فرهاد رهبر به‌عنوان ریاست این دانشگاه انتخاب و به شورای عالی انقلاب فرهنگی معرفی شد. انتخاب رهبر برای هر دو طرف از درجه اهمیت زیادی برخوردار بود. او كسی است كه در انتخابات اخیر در ستاد حجت‌الاسلام رئیسی نقش مهمی را ایفا می‌كرد. رهبر سابقه فعالیت در نهادی امنیتی را دارد و در كنار این از سوابق مدیریت علمی در دانشگاه نیز برخوردار است.

مدیریت او در دانشگاه تهران از او چهره‌ای ساخت كه با بستن و محدود كردن عجین شده است. بحث گیت‌های ورودی دانشگاه تهران یكی از اولین نمونه‌های این مدیریت بود. در كنار این دانشجویان معترض دانشگاه تهران كه عموما از فعالان اصلی جریان دانشجویی هستند، از مخالفان سرسخت او به شمار می‌رفتند، تا جایی كه وقتی فرهاد رهبر از ریاست این دانشگاه بركنار شد، دانشجویان با شیرینی و شربت آن را به‌صورت علنی جشن گرفتند.

با این سوابق فرهاد رهبر در این دانشگاه با مشكلات زیادی روبه‌رو خواهد بود. نكته مهم این‌جاست كه از حالا می‌توان پیش‌بینی كرد دانشجویان این دانشگاه نقش فعال‌تری در سیاست و تحولات اجتماعی ایفا كنند. درست مانند سال‌هایی كه فرهاد دانشجو، رئیس این دانشگاه بود و فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی دانشگاه آزاد در مخالفت با سیاست‌های كلی رأس هرم مدیریتی این دانشگاه رشد بیشتری به خود گرفت.

فرهاد رهبر اما با یك مشكل بزرگ دیگر هم روبه‌رو‌ است؛ آن هم خالی بودن صندلی‌های این دانشگاه است كه دستان دانشجویان را پرتر خواهد كرد.

به عبارت روشن‌تر، اگر جامعه جوان در دانشگاه تهران كه یك دانشگاه دولتی و وابسته به حكومت است، آن‌طور با او مخالفت می‌كردند، وضعیت در دانشگاه آزاد كه دانشجویان پول آن را پرداخت می‌كنند، بدون شك برای او سخت‌تر خواهد بود. در آینده نه‌چندان دور بعید نیست كه سطح فعالیت‌ دانشجویان دانشگاه‌های آزاد در سراسر كشور را بیشتر شاهد باشیم. اگر تا به حال تلاشی برای حضور و برگزاری نشست‌های سیاسی در دانشگاه آزاد از سوی دانشجویان احساس نمی‌شد، می‌توان پیش‌بینی كرد به‌زودی این نشست‌ها با شدت بیشتری ادامه پیدا كرده و مدیریت دانشگاه را با چالش‌های بزرگ روبه‌رو كند.

بحران صندلی‌های خالی

از بعد اقتصادی نیز وضعیت دانشگاه آزاد قابل تامل است. این دانشگاه تاكنون پس از دانشگاه ایندیرا گاندی در هندوستان و دانشگاه آنادولو در ترکیه بیشترین تعداد دانشجو را در اختیار داشته و در رتبه سوم قرار دارد. دانشگاه آزاد به اندازه‌ای كه لازم است، دارایی‌های ثابت، زمین و املاك در اختیار دارد.

این دارایی‌ها حاصل سال‌هایی بود كه این دانشگاه در آموزش عالی به‌طور انحصاری با پول كار می‌كرد. در دوره احمدی‌نژاد برای زمین‌گیر كردن دانشگاه آزاد كه در اختیار هاشمی رفسنجانی بود، تقویت دانشگاه‌ پیام نور و راه‌اندازی رشته‌های مختلف در این دانشگاه در دستور كار قرار گرفت. از طرف دیگر در حال حاضر سال‌هاست كه پردیس‌های خودگردان در دانشگاه‌های دولتی فعالیت می‌كنند. این عوامل در كنار كاهش نرخ رشد جمعیت بحرانی را برای دانشگاه‌ها به وجود آورده است.

محمد فرهادی هفته گذشته رسما اعلام كرد: «یک میلیون و 700 هزار صندلی دانشگاه‌های کشور امسال خالی ماند.» از این رقم سهم دانشگاه آزاد 500 هزار صندلی خالی است. علاوه بر این، وزیرعلوم اشاره می‌كند كه این روند كاهش در آینده نیز ادامه خواهد داشت. در این شرایط به‌طور حتم وضعیت برای دانشگاه آزاد بیشتر از دانشگاه‌های دولتی بحرانی خواهد شد.

بنابراین می‌توان نتیجه‌گیری كرد كه دانشگاه آزاد در آینده نه‌چندان دور با مشكلات بزرگی روبه‌رو می‌شود. هر نوع تصمیم‌گیری كه در سطح مدیران ارشد و تغییرات در هیئت امنا و هیئت موسس اتفاق بیفتد، در جامعه تاثیرگذار خواهد بود. اصول‌گرایان با در اختیار گرفتن دانشگاه آزاد در موضعی قرار می‌گیرند كه پیش‌تر خودشان به آن انتقاد داشتند. حالا اصلاح‌طلبان می‌توانند همان نقدهایی را كه اصول‌گرایان به مدیریت منابع مالی این دانشگاه داشتند، نسبت به آن‌ها بیان كنند. در حوزه منابع انسانی و دانشجویان به‌طور حتم شاهد سیاسی‌تر شدن دانشجویان خواهیم بود كه به واسطه پرداخت هزینه‌های تحصیلی خود با فراغ بال بیشتری فعالیت می‌كنند.