فواید و تبعات طرح توزیع دولتی «مواد مخدر سبک»

هفته نامه جامعه پویا - مریم طالبی: اگر با آمار رسمی جلو برویم، هم اکنون حدود دو میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در کشور به اعتیاد مبتلا هستند. از طرف دیگر، ۲۲۰ تا ۲۵۰هزار نفر هم به عنوان قاچاقچی مواد مخدر در زندان به سر می برند و حداقل به همین اندازه هم قاچاقچی دستگیر نشده داریم. این گروه میلیونی از معتادان، مبلغی حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان به اقتصاد کشور ضربه وارد می کنند که از این میزان، حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان، پولی است که معتادان بابت خرید مواد مخدر به قاچاقچیان می پردازند.

این اعداد و ارقام تلخ و تامل برانگیزی که به آن اشاره شد، براساس حدس و گمان نیست، بلکه آمارهای رسمی است که دکتر سعید صفاتیان، رییس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت نظام در اختیار ما می گذارد. حالا قرار شده برای مهار این بحران اجتماعی، مواد مخدر رقیق و سبک در اختیار برخی معتادان قرار بگیرد تا حداقل، رابطه قاچاقچی و معتاد قطع و فرد مبتلا به اعتیاد، مسیر درمانش تسهیل شود.

این خبر جنجالی که ابتدا از زبان حجت الاسلام حسن نوروزی، سخنگوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی، در رسانه ها نقل و سپس با واکنش مثبت بسیاری از مسئولان مرتبط با حوزه اعتیاد مواجه شد، حالا به خبر مهم چند هفته اخیر تبدیل شده، به شکلی که در شبکه های مجازی هم دستمایه نقدهای جدی و طنز شده است.

نوروزی درباره جزییات این تصمیمی اخیر مجلس توضیح داده است: «با توجه به تاکید ویژه ای که درس ایست های کلی نظام بر لزوم انقطاع رابطه معتادان و قاچاقچیان صورت گرفته است، مقرر کردیم دولت، مواد مخدر رقیق در اختیار معتادان قرار دهد تا این افراد بتوانند به تدریج ترک کرده و به جای آنکه جلب قاچاقچیان مواد مخدر شوند، از طریق مجاری رسمی نیاز خود را برطرف کنند».

پیشنهاد توزیع رسمی مواد مخدر سبک در کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس تصویب شده است. اما برای تصویب نهایی باید در صحن علنی مجلس و شورای نگهبان هم درباره آن تصمیم گیری شود. مواد مخدری هم که قرار است توزیع شود، به گفته نوروزی، درواقع شامل همان متادون مواد مخدر رقیق است.

نکته اینجاست که به گفته این نماینده مجلس، «نمایندگان همه مراجع و قوای دخیل در این مسئله در جلسه کمیسیون قضایی مجلس حضور پیدا کردند و همگی نظر مثبت داشتند.»

دوستی معتاد و قاچاقچی سرد خواهدشد

در مصوبه اخیر کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس، جایگزینی برای مواد مخدر صنعتی اندیشیده نشده است. یعنی اگر معتادی مثلا به ماده مخدر صنعتی «شیشه» اعتیاد داشته باشد، طبق این مصوبه مجلس، فقط می تواند مواد مخدر رقیقی مثل متادون یا شربت تریاک دریافت کند که مطلوب این گروه از معتادان نیست. به همین دلیل مصوبه اخیر کمیسیون قضایی، بیشتر به درد معتادان به تریاک می خورد تا به جای ارتباط با قاچاقچیان، مواد مخدر سبک را از مبادی رسمی دریافت کنند.

دکتر سعید صفاتیان، رییس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجموع تشخیص مصلحت نظام، با تاکید بر اینکه طرح «توزیع دولتی مواد مخدر» قطع ارتباط مصرف کننده و توزیع کننده مواد مخدر را در پی خواهدداشت، خاطرنشان می کند: پیشینه این طرح به سال ۸۲ بر می گردد. از آن زمان تاکنون پیش نیاز اصلی این طرح که راه اندازی مرکز توزیع متادون و شربت تریاک به معتادان است، آغاز شد و در این راستا، هفت هزار مرکز درمان اعتیاد در سراسر کشور راه اندازی شد. در این مراکز با ارائه شربت تریاک و متادون به معتادان، تلاش می کنند تا مصرف مواد مخدر را در معتادان کاهش دهند و به تدریج به صفر برسانند.

او با بیان اینکه دو میلیون و 800 هزار نفر در کشور از اعتیاد رنج می برند، به صراحت اعلام می کند: این طرح قرار نیست در درد همه معتادان بخورد. البته هنوز آیین نامه به طور کامل نوشته نشده و به صورت شفاف به شاخص ها پرداخته نشده است، اما امیدواریم از این طرح استقبال شود و پس از تدوین آیین نامه و ارائه آن به مجلس، به تصویب نهایی برسد.

مشابه این طرح که صفاتیان از آن به عنوان یک «طرح کاربردی» یاد می کند، سال هاست در برخی کشورها اجرایی شده است و بعضی از آنها به کارگیری این طرح توانسته اند در کنترل رشد اعتیاد موفق عمل کنند. حتی صفاتیان معتقد است: با پیشبرد این طرح، سیستم درمانی و بهداشتی کشور نیز ارتقا خواهدیافت؛ چرا که در حال حاضر با وجود قاچاقچیان مواد مخدر، ۵۰ هزار میلیارد تومان به اقتصاد کشور ضربه وارد می شود، در حالی که این مبلغ می تواند به سیستم بهداشت و درمان تزریق شود.

همچنین رییس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت نظام به وجه دیگری از این طرح اشاره می کند و ادامه می دهد: مواد مخدری که امروزه قاچاقچیان بین مصرف کنندگان توزیع می کنند، از نظر بهداشتی بسیار آسیب زننده است و هیچ نظارتی بر خلوص آن وجود ندارد، مثلا ممکن است قاچاقچیان با مواد خطرناک هم ماده مخدر بسازند و به دست مصرف کننده بدهند، درحالی که با اجرایی شدن این طرح، مواد مخدر به صورت کاملا بهداشتی و عاری از هرگونه ناخالصی و با دوز مشخص، به دست مصرف کننده خاص خواهدرسید.

آمار تکان دهنده دیگری که صفاتیان به آن اشاره می کند، تعداد قاچاقچیان موادمخدر در کشور است که خیلی از آنها با اجرای این طرح، از کار بیکار می شوند. صفاتیان می گوید: باید مدیریت مصرف را از سیستم قاچاق بگیریم. در حال حاضر نیروی انتظامی ۲۲۰ تا ۲۵۰ هزار قاچاقچی را دستگیر کرده اند که با این فرض خوش بینانه که تعداد قاچاقچیان دستگیر شده، نیمی از تعداد کل قاچاقچیان باشد، می توان گفت قاچاق مواد مخدر توانسته حداقل نیم میلیون شغل کاذب و خطرناک در کشور به وجود آورد.

ایدز و آسیب های اجتماعی فروکش می کند

کاهش مصرف مواد مخدر، بخشی از اهداف طرح «توزیع دولتی مواد مخدر» اعلام شده است. رییس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت نظام، درباره دیگر اهداف این طرح جنجالی توضیح می دهد: ما در این طرح، به دنبال درمان کامل معتادان و ریشه کنی اعتیاد نیستیم، بلکه تلاش می کنیم عوارض مصرف مواد مخدر را بین مصرف کنندگان کاهش دهیم. مثلا معتادان «تزریقی» را به «کشیدنی» تبدیل کنیم که با این کار، عوارضی مثل ابتلا به ایدز در بین معتادان کاهش می یابد.

همچنین صفاتیان در مقام دفاع از این طرح خاطرنشان می کند: اگر درآمد یک معتاد ۸۰۰ هزار تومان باشد، ۴۰۰ هزار تومان را برای خرید مواد از دست می دهد، در نتیجه برای گذران زندگی و کسب درآمد به فحشا و فساد روی می آورد. بنابراین سیستم دولتی ترک اعتیاد حتی اگر نتواند به درمان کامل فرد معتاد منجر شود، حداقل این گونه عوارض را کنترل خواهدکرد.

اگر پای حرف مردم بنشینید، خیلی ها با این طرح مخالف هستند و احساس می کنند که با این کار هم شان دولت پایین می آید و هم معتاد به ادامه اعتیادش تشویق می شود، اما صفاتیان، نظری کاملا خلاف این موضوع دارد و می گوید: افرادی که مخالف این طرح هستند، باید به صحنه هایی فکر کنند که معتادان در کنار خیابان یا داخل پارک مشغول مصرف مواد هستند و آن وقت همین مخالفان طرح، زیر لب زمزمه می کنند که چرا دولت به این امور رسیدگی نمی کند.

صفاتیان تاکید می کند: در این زمینه نیاز به فرهنگسازی داریم. به این معنا که رسانه ها و به ویژه صدا و سیما باید در راستای فرهنگ سازی این طرح همکاری کنند؛ مثلا به این بپردازیم که یک کارفرما بپذیرد اگر به ۱۰ کارگر نیاز دارد، یکی از آنها فردی باشد که اعتیادش را ترک کرده است و به ازای آن مثلا از کمک های مالیاتی بهره مند شود تا به این طریق زندگی سالم را بین معتادان پاک شده ترویج دهیم.

پیشینه اجرای طرح توزیع دولتی مواد مخدر

نحوه اجرایی شدن مصوبه اخیر مجلس به اندازه خود مصوبه مهم است. درواقع باید دید طراحان و مجریان این طرح می توانند به خوبی از پس این مسئولیت سنگین بربیایند یا خیر.

دکتر مسعود حاجی رسولی، پژوهشگر حوزه اعتیاد در گفت و گویی به سابقه اجرای چنین طرح هایی در قبل از انقلاب اسلامی اشاره می کند و می گوید: در رژیم گذشته چنین طرحی به اجرا رسید و در این قانون، به افراد بالای ۶۵ سال روزی پنج گرم تریاک داده می شد. این میزان کنترل شده بود و یک مصرف کننده نهایتا تا پنج گرم می توانست مصرف کند. حال ممکن بود کمتر از این میزان، نیاز داشته باشد. نباید فراموش کرد در گذشته، شبکه قاچاق به گستردگی امروز نبود. بنابراین وضع قوانینی که بتواند وضعیت قاچاق امروز را کنترل کند، بسیار متفاوت است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به اجرای موفق این طرح در کشورهایی مثل هلند، پرتغال و آمریکا بیان می کند: این کشورها با آزاد کردن خرید و فروش برخی مواد مخدر و مصرف آنها در مکان هایی خاص به نام «خانه معتادان»، در کنترل وضعیت اعتیاد در کشورشان موفق بودند. مصرف کنندگان در این مکان ها، بعد از مصرف و رفع حالت نشئگی، دوباره به جامعه باز می گردند؛ در نتیجه کودکان و نوجوانان این کشورها مجبور نیستند در پارک ها و گوشه خیابان ها، مناظر زننده مصرف مواد مخدر را شاهد باشند.

حاجی رسولی سال ها در «کنگره ۶۰» سابقه فعالیت داشته و در مسیر درمان اعتیاد، با معتادان متعددی همراه بوده است. کنگره ۶۰ در جهت درمان معتادان و رهایی از مصرف مواد مخدر فعالیت می کند. در این کنگره شربت تریاک به عنوان دارو به معتادان ارائه می شود. حاجی رسولی می گوید: تریاکی که از شبکه قاچاق به دست مصرف کننده می رسد، سرب زیادی دارد، به طوری که در دو سال اخیر، تعداد زیادی از مصرف کنندگان این نوع تریاک از دنیا رفته اند، اما مواد مخدری که به صورت دولتی بین مصرف کنندگان توزیع می شود، عاری از هرگونه ناخالصی و سرب بوده و همین مسئله می تواند به محدود شدن شبکه قاچاق مواد مخدر منجر شود.

شربت تریاک برای درمان معتادان به شیشه و کراک و دیگر مواد مخدر استفاده می شود. تریاک، گیاهی است که «الکالویید» دارد؛ به همین دلیل به عنوان یک گیاه مفید در حوزه داروسازی شناخته می شود. ترکیبات کنترل شده این گیاه در داروها برای درمان عوارضی مثل بی خواب، بی قراری، انزال زودرس، اسهال و... به کار گرفته می شود. از طرف دیگر شربت تریاک کشیدنی نیست، در نتیجه اگر به افراد واجد شرایط و کنترل شده ارائه شود، بسیار مفید خواهدبود.

حاجی رسولی درخصوص نگاه عموم مردم به این طرح دولتی، اظهار می کند: مردم باید بدانند که مواد مخدر، داروهای روان گردان، نیروزا و تقلبی فراوانی از طریق قاچاقچیان در سطح کشور توزیع می شود که جوانان زیادی را به سمت خود می کشاند. اگر این طرح به درستی تدوین و اجرا شود، در مهار قاچاقچیان به نتیجه مطلوبی خواهیم رسید.

نظارت دقیق؛ شرطی حیاتی برای موفقیت

نباید انتظار داشته باشیم همه افرادی که به مصرف مواد مخدر اعتیاد دارند، فقط به تریاک روی بیاورند، زیرا تبلیغ انواع و اقسام مواد مخدر جدید از سوی قاچاقچیان، همواره پیش روی آنهاست. بنابراین لازم است مجموعه ای از داروهای مخدر و تحت کنترل را در اختیار معتادان قرار دهیم.

حاجی رسولی، پژوهشگر حوزه اعتیاد، مثال می زند: در کشورهای هلند که طرح توزیع دولتی مواد مخدر سال هاست در آن اجرا می شود، انواع مواد مخدر به شکل کنترل شده و با تجویز پزشک در داروخانه ها به فروش می رسد؛ مثلا «متامفتامین» به جای شیشه و «کانابیس» به جای حشیش به برخی معتادان عرضه می شود؛ بنابراین ما هم باید بین داروهای مخدر، نمونه های سالم تر و کم خطرتر را در نظر بگیریم و مصرف آن را در کشور مدیریت کنیم.

ایجاد یک محیط کنترل شده برای مصرف مواد مخدر سبک، درمان تدریجی معتادان، تک مصرفی شدن مواد مخدر، تغییر الگوی مصرف معتادان از مصرف مواد مخدر صنعتی به سمت مواد مخدر سنتی، کاهش آسیب های اجتماعی، کنترل بیماری های واگیر و پاک کردن چهره پارک ها و سایر اماکن عمومی از معتادان متجاهر از جمله نتایج احتمالی اجرای طرح توزیع دولتی مواد مخدر سبک است که مسئولان امیدوارند به این اهداف برسند؛ اهدافی که از طرح کاغذی تا مراحل اجرایی به مدیریتی کلان و نظارتی قوی نیاز دارد تا توزیع دولتی مواد مخدر به ابزار جدیدی برای سوءاستفاده سودجویان بدل نشود.