برجام در ترازوی انصاف است؟

بی انصافی برخی منتقدان نسبت به تحلیل دستاوردهای برجام باعث شده است تا آنها چشم خود را بر روی رهاوردهای ملموس این توافق تاریخی بسته و در مقابل از برجام انتظار معجزه داشته باشند.

خبرگزاری ایرنا: بی انصافی برخی منتقدان نسبت به تحلیل دستاوردهای برجام باعث شده است تا آنها چشم خود را بر روی رهاوردهای ملموس این توافق تاریخی بسته و در مقابل از برجام انتظار معجزه داشته باشند.

مخالفان و منتقدان دولت که در دوره نخست ریاست جمهوری حجت الاسلام «حسن روحانی» با تبلیغات منفی علیه سیاست ها و تصمیمات دولتمردان درصدد تخریب آنان بودند، باوجود رای قاطع مردم به انتخاب مجدد روحانی، هنوز هم از پا ننشسته اند.

یکی از مهمترین مسائل مورد توجه منتقدان دولت به برجام و دستاوردهای آن ارتباط می یابد؛ موضوعی که از تحلیل منصفانه این افراد به دور مانده است. برجسته سازی مشکلات کشور و ارتباط دادن آنها با اجرای توافق هسته ای به همراه نادیده انگاری دستاوردهای آشکار برجام از جمله ویژگی های مشترک این انتقادها به شمار می رود.

در بیان اهداف این دست از تحلیل های غیرواقع بینانه از برجام، «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه اوایل شهریورماه اظهار کرد: به خاطر مخالفت‌های داخلی از همان ماه ابتدای اجرایی شدن برجام به ویژه منتقدان توقع شق‌القمر از برجام داشتند که بخشی از این توقعات سیاسی بود.

** انصاف در برشماری دستاوردها

به منظور تحلیل منطقی میزان اثربخشی برجام باید ابتدا مقایسه ای هر چند کوتاه بین دو شرایط پیش از توافق و پس از آن داشت.

به دلیل تنش های ناشی از اختلاف ۱۰ ساله هسته ای و گام های ناموفق در حل وفصل این بحران در دولت های نهم و دهم، کشورمان زیر بیشترین فشارهای بین المللی قرار گرفت.

تحریم های آمریکا به تدریج ابعاد وسیع تری یافت و با ارجاع پرونده هسته ای ایران از آژانس بین المللی انرژی اتمی به شورای امنیت سازمان ملل این موضوع رنگ وبوی سیاسی -امنیتی به خود گرفت که نتیجه آن تصویب ۱۲ قطعنامه در شورای حکام آژانس و شش قطعنامه در شورای امنیت علیه جمهوری اسلامی ایران بود.

در آن شرایط، دایره تحریم و تنگناها علیه ایران هر روز تنگ تر و روابط تهران با جهان محدودتر شد تا جایی که مراودات ایران به چند کشور نه چندان تاثیرگذار کاهش یافت. از طرفی، تحریم های هسته ای علیه ایران بهانه ای شد تا شرکای قدیمی در ازای انرژی از ایران، از پرداخت نقدی بهای آن خودداری کرده و تولیدات و مصنوعات خود را در قالب تهاتر به کشور وارد کنند.عجیب نبود که در آن وضعیت، دلالان برای رهایی از بند تحریم و فشارهای اقتصادی وهمچنین منافع شخصی خود پا به عرصه بگذارند؛ موضوعی که از شفافیت حوزه اقتصادی کاست و این فضا را به هرج ومرج کشاند. ضمن اینکه افزایش شدید قیمت ها در داخل و ناامیدی از بهبود وضعیت معیشت از لحاظ روانی بر زندگی هموطنان سنگینی می کرد.

در نتیجه رای مردم به دولت یازدهم با هدف تغییر شرایط دشوار و هزینه بر داخلی و بین المللی، برجام حاصل شد؛ توافقی که بسیاری از محدودیت های تحمیلی گذشته را برداشت و افق روشنی را پیش چشم ملت و مسوولان ترسیم کرد.

در سایه همین توافق و تصویب قطعنامه جدید شورای امنیت با شماره 2231، تمام قطعنامه های این شورا و نیز شورای حکام برداشته شد. پس از توافق نهایی بین تهران و قدرت های بزرگ، ایران هراسی ساختگی توسط دشمنان جمهوری اسلامی تاثیر و جذابیت خود را از دست داد و دیگر فعالیت های هسته ای ایران به عنوان تهدیدی برای امنیت جهان تلقی نمی شود.

افزون برآن، غرب که پیش از توافق حاضر نبود حتی یک پیچ و مهره از تاسیسات هسته ای ایران باقی بماند به دنبال مذاکرات دو ساله، سرانجام به خواسته های ایران تن داد و تنها به محدودیت برنامه هسته ای کشورمان بسنده کرد.

در این توافق، برای نخستین بار در تاریخ جهان بود که کشوری با توسل به مذاکره و بدون درگیری از زیر فصل هفتم خارج می شد؛ فصلی که ایران را به عنوان خطر و تهدید علیه جهان معرفی می کرد. جالب تر آنکه رایزنان و تیم دیپلماسی کشورمان خود نیز در نگارش این قطعنامه دست داشته اند.

در مجموع، حال وضعیت به طور کامل دگرگون شده و آمریکایی که چند سال پیش نقش اصلی را در اجماع سازی و ترویج ایران هراسی داشت، اینک متحدان خود را در موضوع برجام کنار ایران می بیند و از ناکام گذاشتن توافق هسته ای ناتوان است.

** انتظارات منطقی از برجام

برجام به عنوان یک توافق چند جانبه و بین المللی به گشایش های قابل ملاحظه ای به ویژه در حوزه تعاملات تجاری و اقتصادی جمهوری اسلامی منجر شد که در نوع خود بی سابقه بوده است. پس از یک دهه ضعف در مناسبات بیرونی، برجام کلید توسعه تعاملات خارجی بین ایران و کشورهای مختلف جهان از قاره آسیا گرفته تا اروپا و آمریکا شد.

از این رو افزایش تولید و صادرات انرژی تا رسیدن به وضعیت دوره پیش از تحریم ها، توسعه حمل ونقل، رفع موانع ارتباطات بیمه ای، ارزی و بانکی با جهان و همچنین امضای صدها سند میلیاردی تنها چند مورد از دستاوردهایی است که در پسابرجام اتفاق افتاده است.

دستاوردهای برجام را می توان در دو دسته «آنی» و «آتی» جای داد. بسیاری از منتقدان و مخالفان با استناد به برخی موانع اجرای برجام، دستاوردهای آنی و موقت توافق را هدف قرار می دهند اما اهمیت رهاوردهای آتی برجام که زمانبر و اثرگذارترند، از نگاه آنان دور مانده است.

در همین ارتباط، وزیر امور خارجه کشورمان چند روز پیش تاکید کرد که «برجام گچ را از پای شکسته ایران در برخورد با تحریم‌های ناعادلانه و غیرقانونی آمریکا، اروپا و سازمان ملل باز کرد. اگر ایران بخواهد بعد از این قهرمان دو میدانی در اقتصاد و تعاملات مالی و بانکی‌اش شود به عوامل بسیار دیگری بستگی دارد».

با وجود دستاوردهای چشمگیر برجام اما نباید همه مسائل و مشکلات هرچند جزیی و بی ربط در حوزه های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ... را به این توافق نسبت داد چرا که توقع بیش از حد و غیرمنطقی از برجام توجه ها را از دیگر عوامل تاثیرگذار در توسعه کشور باز می دارد.

بدون تردید وجود عناصری از قبیل مدیریت کارامد، شفاف سازی در زمینه های مختلف، مسوولیت پذیری در قبال اجرای اقتصاد مقاومتی، هماهنگی قوا و دستگاه های ذیربط، اولویت یافتن منافع ملی بر منفعت فردی و جناحی و غیره، بستر را برای توسعه یافتگی و استفاده حداکثری از دستاوردهای برجام هموار می کند.