ذهنیت نادرست ریشه‌های ناهنجاری‌های بعدی

معاون وزیر رفاه اعلام کرد که برای کودکانی که مادر ایرانی و پدر افغانستانی دارند، کارت هویتی صادر می‌شود. شاید در ابتدا و پس از شنیدن این خبر خوشحال شویم که مشکل تعداد قابل‌توجهی از کودکانی که مادرشان ایرانی است ولی فاقد هویت ایرانی هستند، حل شده است.

روزنامه شهروند: معاون وزیر رفاه اعلام کرد که برای کودکانی که مادر ایرانی و پدر افغانستانی دارند، کارت هویتی صادر می‌شود. شاید در ابتدا و پس از شنیدن این خبر خوشحال شویم که مشکل تعداد قابل‌توجهی از کودکانی که مادرشان ایرانی است ولی فاقد هویت ایرانی هستند، حل شده است.

به‌طور قطع این اقدام گام‌ مهم هرچند کوچکی برای حل این مشکل است، ولی این موضوع بیش از آن‌که مسأله این کودکان باشد، مسأله ماست. چرا؟ ما و ذهنیت ما هنوز در چارچوب امری خیالی به نام خون ایرانی زندانی و محصور است؛ گویی یک هویت تاریخی ایرانی وجود دارد که از طریق خون، آن هم خون پدر به فرزندان منتقل می‌شود.

چنین ذهنیتی از دو جهت ایراد دارد؛ اول از حیث وجود چنین خونی، دوم از این جهت که فقط از طریق پدر منتقل می‌‌شود. آنچه که امروز تحت‌عنوان کشور ایران می‌شناسیم، محصول اتفاقات و رویدادهایی خارج از اراده ما بوده است. هرچند ایران کنونی بخش بزرگی از تمدن و فرهنگ ایرانی را پوشش می‌دهد ولی لزوما همه آن نیست، ضمن این‌که هیچگاه جغرافیای ثابتی برای ایران نبوده است، گاه از مصر و دریای سیاه تا هند و از روسیه تا شبه‌جزیره عربستان را در برمی‌گرفته و گاه کوچکتر بود.

درهمین دو قرن اخیر، بخش‌های مهمی از آن به صورت سیاسی و قراردادی جدا شده است. به‌علاوه ایران چهارراه تمدنی است و مثل ژاپن نیست که در یک جزیره به نسبت محدود از نژادی خاص تشکیل شود و با غیرخودشان کمترین ارتباط و اختلاط را داشته باشند.

ایرانیان فعلی ترکیبی از ترک‌ها، آریایی‌ها، عرب‌ها و زیرگروه‌های هرکدام از اینها هستند و چیزی به‌عنوان خون که منتقل‌کننده تابعیت ایرانی باشد، وجود ندارد و اگر هم وجود چنین چیزی را فرض بگیریم، انحصار انتقال آن از مرد، یک افسانه است و زنان نیز واجد توانایی برای این انتقال هستند.

چنین تصوری خلاف آموزه‌های علمی است. این ذهنیت که کودکان متولدشده از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی را ایرانی ندانیم و تابعیت و شناسنامه ایرانی به آنان تعلق نگیرد، ناشی از ضعف خودمان است که قدرت بسط‌یافتن نداریم. یکی از بزرگترین کارآفرینان ایالات‌متحده استیوجابز بود که در میانسالی فوت کرد.

او از پدری سوری و مادری آمریکایی بود، حتی مادرش نیز در اصل آلمانی بود و مهمتر این‌که درنهایت نزد زن و مرد دیگری که پدر و مادرخوانده‌اش بودند، بزرگ شد و به اصطلاح رایج در ایران، پدر و مادر خونی نداشت! باراک اوباما هم پدری کنیایی داشت. خون اولی عربی بود و دومی آفریقایی، ولی تابعیت و تعلق‌خاطر آنان به آمریکا بود و این هیچ ربطی به خون پدر و مادر ندارد.

یک جامعه قدرتمند هویت را نه براساس خون که براساس تعلق‌خاطر و فرهنگ تعریف می‌کنند و یکی از ارکان این تعلق‌خاطر خاک است و هرکسی که در این خاک متولد شود، آن را دارای تابعیت خود معرفی می‌کند. تعلق‌خاطر به خاک و میهن می‌تواند فرد را در خدمت کشورش قرار دهد.

متاسفانه مشکل فقط در سطح قوانین جاری کشور نیست. مشکل ما فراتر و مهمتر از این است، زیرا در ذهنیت مردم ما نیز این تمایز مشهود است؛ گویی که موجودیتی ذاتی برای ایرانی‌بودن وجود دارد که او را متمایز از دیگران می‌کند. چنین برداشت‌هایی ناشی از ضعف و ناتوانی فرهنگی است که دود آن به چشم جامعه ایران می‌رود.

این‌که تعداد قابل‌توجهی از فرزندان زنان ایرانی را محروم از حقوق انسانی آنان کنیم و اجازه ندهیم هویت ایرانی را کسب کرده و با آن بزرگ شوند، به نفع جامعه نیست. در جامعه جدید هویت‌ها اکتسابی است و نه انتسابی و خونی و نژادی.

ما باید هویت ایرانی را چنان تعریف کنیم که افراد آن را به دست آورند، فارغ از این‌که فرزند چه کسی هستند و دیدگاه ژن برتر نیز از همین نگرش انحرافی شکل می‌گیرد که گویی همه امور انتساب به ژن خانواده، قبیله یا نژاد است؛ درحالی‌ که در جامعه مدرن موفقیت‌ها اکتسابی است.

معاون وزیر رفاه درست گفته است که به رسمیت‌نشناختن این کودکان بی‌گناه مصداق یکی از بدترین مظاهر فقر، یعنی فقر هویتی و فقر حقوقی خواهد شد و این فقر مانع از هرگونه پیشرفت و تحولی نزد آنان می‌شود و با این کار به دست خودمان بدترین مظاهر فقر را در کشور نهادینه می‌کنیم.

موضوعی که می‌تواند ریشه انواع کجروی‌ها باشد، بعد گمان می‌کنیم که این رفتارهای ناهنجار آنان ریشه در ژن یا ذات آنان دارد، درحالی ‌که اینها ناشی از ذهنیت‌های نادرست ما درخصوص تقلیل مفهوم تابعیت و ایرانی‌بودن به مفهومی نادرست چون ژن و خون است، جالب‌تر از همه این‌که؛ نحوه برخورد با این کودکان بی‌گناه با آموزه‌های دینی نیز صددرصد تعارض است، زیرا مطابق شرع ازدواج را نمی‌توان با تابعیت محدود کرد و ملاحظات عملی موجب این محدودیت شده است، ولی کسانی که خود را متولی ارزش‌های شرعی می‌دانند، دراین‌باره سکوت کرده‌اند.