سراب گشایش در روابط قطر - عربستان

نخستین تماس تلفنی مقام‌های بلندپایه قطر و عربستان‌سعودی به‌جای گشودن روزنه امیدی برای پایان بحران کشورهای عربی حاشیه‌ خلیج‌فارس، چشم‌انداز تنش را تاریک‌تر کرد.

روزنامه شرق: نخستین تماس تلفنی مقام‌های بلندپایه قطر و عربستان‌سعودی به‌جای گشودن روزنه امیدی برای پایان بحران کشورهای عربی حاشیه‌ خلیج‌فارس، چشم‌انداز تنش را تاریک‌تر کرد.

شیخ تمیم بن حمد آل‌ثانی، امیر قطر و محمدبن‌سلمان، ولیعهد عربستان، روز جمعه در تماسی تلفنی درباره بحران اخیر بین قطر و چهار کشور عربی گفت‌و‌گو کردند و درحالی‌که بر پایه گزارش‌ها ظاهرا دو طرف برای آغاز گفت‌و‌گوها به توافق رسیده بودند، ‌ناگهان ورق برگشت. فقط ساعاتی پس از انتشار گزارش‌هایی از تماس تلفنی دو طرف، خبرگزاری رسمی عربستان با متهم‌کردن رسانه‌های قطری به تحریف محتوای تماس تلفنی اعلام کرد ریاض هرگونه گفت‌وگو و تماس را با قطر متوقف می‌کند.

این در حالی است که روز جمعه و پس از این تماس، خبرگزاری رسمی عربستان سعودی اعلام کرد در این گفت‌و‌گوی تلفنی، امیر قطر برای مذاکره درباره خواسته‌های چهار کشور عربی به‌نحوی که به‌نفع همه طرف‌های درگیر باشد، ابراز آمادگی کرده است. در این گزارش همچنین آمده بود محمدبن‌سلمان، ولیعهد عربستان، از این تمایل قطر استقبال کرده است.

این گزارش همچنین افزود جزئیات این گفت‌و‌گو پس از به توافق رسیدن عربستان سعودی با امارات، بحرین و مصر (کشورهایی که روابط دیپلماتیک خود را با قطر قطع کرده‌اند)، اعلام خواهد شد. خبرگزاری رسمی قطر هم روایتی نه‌چندان متفاوت را از این تماس تلفنی منتشر کرد. خبرگزاری رسمی قطر در گزارش خود از این گفت‌وگو اعلام کرد که امیر قطر به‌دنبال گفت‌وگو با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا و بنابر در‌خواست او با ولیعهد عربستان تماس گرفت.

خبرگزاری قطر همچنین گزارش داد در این گفت‌وگوی تلفنی، دو طرف بر ضرورت حل بحران اخیر از طریق نشستن بر سر میز مذاکره برای تضمین ثبات و یکپارچگی شورای همکاری خلیج‌ فارس توافق کردند. خبرگزاری قطر اضافه کرد: شیخ تمیم با پیشنهاد محمد بن سلمان برای تعیین دو نماینده برای حل مسئله اختلافی به نحوی که مغایر با حاکمیت ملی کشور‌ها نباشد، موافقت کرد.

با‌این‌حال امید دستیابی به راه‌حل بحران به ناگهان از میان رفت و فقط ساعاتی بعد یک مقام وزارت خارجه عربستان در بیانیه‌ای که در خبرگزاری رسمی این کشور منتشر شد، گزارش خبرگزاری رسمی قطر درباره این گفت‌وگوی تلفنی را رد کرد؛ اگرچه دو طرف برقراری این تماس تلفنی را تأیید کردند اما ریاض با متهم‌کردن رسانه‌های قطری به تحریف محتوای این گفت‌و‌گو، از قطع همه تماس‌ها با دوحه خبر داد.

خبرگزاری رسمی عربستان پس از گفت‌و‌گو با یکی از مقامات وزارت خارجه عربستان اعلام کرد: «عربستان سعودی اعلام می‌کند تا زمانی که دولت قطر موضع خود را در این‌باره مشخص نکند، هیچ‌گونه مذاکره‌ای با مقامات این کشور انجام نخواهد داد و از دولت قطر می‌خواهد بیانیه‌هایی را که صادر می‌کند مطابق با التزاماتش باشد و عربستان سعودی تأکید می‌کند سیاست‌های نادرست دولت قطر فضای قابل اعتمادی برای انجام گفت‌وگوها فراهم نمی‌کند».

به گفته این مقام وزارت خارجه عربستان «این تحریف ثابت می‌کند که قطر به سیاست‌های نادرست پیشین خود ادامه داده و در انجام گفت‌وگوها جدی نیست». بااین‌حال عربستان مشخص نکرده که رسانه‌های قطری در بازتاب خبر گفت‌و‌گوی دو مقام عربستانی و قطری چه بخش‌هایی را تحریف کرده‌اند.

میانجیگری ترامپ

تماس تلفنی محمدبن سلمان و شیخ تمیم بن حمد آل‌ثانی، که اولین گفت‌و‌گوی مقامات دو کشور بعد از آغاز بحران بود، پس از تلاش‌های پنجشنبه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده، برای میانجیگری صورت گرفته بود. کاخ سفید روز جمعه با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد ترامپ به‌طور جداگانه با ولیعهد عربستان، امیر قطر و همچنین محمدبن زائد آل‌نهیان، ولیعهد امارات‌متحده‌عربی، درباره بحران جاری گفت‌و‌گو کرده است.

براساس بیانیه کاخ سفید، دونالد ترامپ به آنها گفته است که همبستگی بین متحدان عرب آمریکا کلید حفظ و ارتقای ثبات منطقه است. در این بیانیه همچنین آمده که رئیس‌جمهوری آمریکا تأکید کرده است که تمام کشورها باید به تعهدهای خود در اجلاس ریاض در زمینه مبارزه با تروریسم، قطع تأمین مالی گروه‌های تروریستی و مبارزه با تفکر افراط‌گرایی، پایبند باشند.

ترامپ در حالی خواستار حل‌وفصل بحران و اتحاد میان کشورهای عربی شده که پیش‌تر در کنار عربستان سعودی قرار گرفته بود و در سلسله توییت‌هایش پس از آغاز بحران، دوحه را به حمایت از تروریسم متهم کرده ‌بود. هرچند رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا، در‌این‌باره موضعی متفاوت داشت و خلاف ترامپ از همه طرف‌های درگیر خواسته بود به این بحران پایان دهند.

چندوچون بحران قطر

روز پنج ژوئن، عربستان سعودی، امارات‌ متحده‌ عربی، بحرین و مصر روابط دیپلماتیک خود را با قطر قطع کردند، هرچند بحران پیش‌تر از اینها آغاز شده بود. در اواخر ماه می‌سال جاری میلادی، به خبرگزاری رسمی قطر حمله سایبری شد و هکرها مطالبی با محتوایی مثبت نسبت به ایران، اسرائیل، اخوان‌المسلمین و حماس منتشر کردند. اگرچه قطر صحت این مطالب را انکار کرد اما عربستان سعودی و متحدان منطقه‌ای‌اش ادعای نادرستی این مطالب را رد کردند و واکنشی خشمگینانه به آن نشان دادند.

عربستان سعودی، امارات‌متحده‌عربی و مصر در کنار برخی از کشورهای منطقه‌ای سال‌ها بود از دوحه به‌خاطر برقراری رابطه با ایران و حمایت از سازمان‌های اسلامی انتقاد می‌کردند اما انتشار این مطالب در حمله سایبری، مهر آخر بر تابوت روابط دیپلماتیک کم‌رمق این کشورها با قطر بود. روز پنجم ژوئن عربستان سعودی و چندین متحد منطقه‌ای این کشور روابط دیپلماتیک خود را با قطر قطع کردند و همه راه‌های زمینی، هوایی و دریایی خود را با قطر بستند. این کشورها همچنین سفرای خود را از قطر خارج کردند و به دیپلمات‌های قطری هم دستور دادند در اسرع وقت از خاک کشورشان خارج شوند.

امارات،‌ قطر را به حمایت از سازمان‌های تروریستی، افراط‌گرا و فرقه‌ای متهم کرد و عربستان‌سعودی هم هدف اقدامات صورت‌گرفته را حفاظت از خودش در برابر خطر تروریسم و افراط‌گرایی عنوان کرد. کشورهای محاصره‌کننده قطر سپس فهرستی ١٣‌ماده‌ای را از خواسته‌های خود منتشر کرده و برآورده‌شدن این خواسته‌ها را شرط از سرگیری روابط خود با قطر عنوان کردند؛ با‌این‌حال قطر این خواسته‌ها را که شامل خروج نیروهای نظامی ترکیه از قطر، بستن شبکه تلویزیونی الجزیره و قطع کمک‌ها به گروه‌های تررویستی بود، رد کرد.

تلاش‌های کویت برای میانجیگری میان کشورهای درگیر هم از روزهای ابتدایی این بحران آغاز شد اما راه به‌جایی نبرد. حالا آخرین تلاش‌ها برای حل‌و‌فصل این بحران چندوجهی ناکام مانده و مشخص نیست چه کشوری، چه زمانی می‌تواند گره این بحران کم‌سابقه اما دامنه‌دار را حل‌وفصل کند.