خطر در کمین سالمندان ایرانی است

ویدا مرزبان - عضو انجمن علمی فیزیوتراپی ایران در روزنامه شرق نوشت: افزایش سالمندان در اکثر کشورها و لزوم توجه به تأمین نیازهای این قشر، موجب شد تا سازمان ملل در سال ۱۹۸۲ با تشکیل شورای جهانی سالمندی، طرحی را برای تعیین یک روز جهانی برای سالمندان ارائه کند که متعاقب آن، این شورا در سال ۱۹۹۰ روز اول اکتبر مطابق با ۹مهر را روز جهانی سالمندان تعیین کرد.

در ایران هم ١٠ تا ١٦ مهر، هفته سالمند نام‌گذاری شده است. شعار روز جهانی امسال، «آینده‌ای بهتر با مشارکت سالمندان» است. در روزهای هفته سالمند، عناوینی مانند سالمند و سبک زندگی سالم، سالمند و امنیت اجتماعی، روز پدربزرگ و مادربزرگ و انتقال تجربیات و سالمند، توانمندی و مشارکت به چشم می‌خورد. بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، کشورهایی که نسبت سالمندان در آنها مساوی یا بیشتر از هفت درصد کل جمعیت باشد، از نظر جمعیتی در زمره کشورهای دارای جمعیت سالخورده تلقی می‌شوند.

همسو و هم‌راستا با جهان، ایران نیز از این سیر تغییرات جمعیتی بی‌نصیب نمانده و به مدد افزایش شاخص‌های بهداشتی و درمانی، اقتصادی و اجتماعی، ‌اینک شاخص امید به زندگی در کشور به ۷۴ سال رسیده و پیش‌بینی می‌شود جمعیت بالای ۶۰ سال ایران، در سال ۱۴۰۰ به بیش از ۱۰ درصد جمعیت کل کشور و در سال ۲۰۵۰ به بیش از ۲۰ درصد این جمعیت بالغ شود.

بر اساس شاخص‌های سازمان جهانی بهداشت، کشور ما وارد مرحله‌ نخست سالمندی یعنی بین ۷ تا ۱۴ درصد سالمند، شده است و پیش‌بینی می‌شود تا ۳۰ سال آینده، وارد مرحله سوم (فوق‌سالمندی) یعنی جمعیت بیش از ۲۱ درصد سالمند شود. در گذشته بیشترین توجه معطوف به تشویق افراد جوان و میان‌سال برای شرکت در فعالیت‌های بدنی بود و توصیه برنامه ورزشی برای حفظ توانایی‌های افراد سالمند، رواج چندانی نداشت. با ارتقای معیار امید به زندگی و بیشترشدن تعداد سالمندان مرد و زن، توجه متخصصان جوامع مختلف به ورزش سالمندان به‌عنوان یک موضوع جدی، جلب شده است. فواید ورزش برای سالمندان شامل افزایش اعتمادبه‌نفس، بهترشدن خلق‌وخو، بهبود کیفیت خواب، افزایش انرژی بدن، کاهش استرس و افسردگی، افزایش ظرفیت روانی، افزایش جریان خون به تمام بدن ازجمله مغز، افزایش سرعت رشد سلول‌های بدن، تسریع بهبود زخم‌ها و جراحت‌ها، بهبود عملکرد جسمی، افزایش تعادل، جلوگیری از افتادن و افزایش امید به زندگی است.

ورزش، خطر بروز بیماری آلزایمر و بیماری‌های قلبی، سکته، دیابت، سرطان روده، استئوآرتریت و پوکی‌استخوان را کاهش می‌دهد. هدف اصلی ورزش سالمندان، حفظ تندرستی و کاهش تأثیر عوامل منفی بر سلامتی است. شرکت در تمرینات می‌تواند سطح کلسترول و‌ تری‌گلیسرید را کنترل کند.

همچنین شرکت در فعالیت‌های منظم ورزشی، انعطاف‌پذیری عضلات را بهبود بخشیده و از سرعت روند نزولی قدرت و استقامت عضلانی و استقامت قلبی - تنفسی جلوگیری می‌کند. راه‌رفتن در هوای آزاد حداقل ٢٠ دقیقه با سرعت پنج کیلومتر در ساعت و دو بار در روز، باعث تسریع جریان خون و تغذیه سلول‌های مغزی می‌شود. شنا و گلف هم از ورزش‌های مطلوب برای این دوره است. دوچرخه‌سواری به‌جز برای افراد مسنی که مشکل زانو دارند، مفید است. این گروه هم می‌توانند از دوچرخه‌های ثابت استفاده کنند و زین آن را طوری تنظیم کنند که زانو کمتر خم شود. ورزش‌های تنفسی هم باعث می‌شود اکسیژن بیشتری وارد ریه‌ها شود؛ این اکسیژن، باعث جذب هموگلوبین خون شده، به سلول‌ها می‌رود و در نتیجه سلول‌ها از اکسیژن و تغذیه کافی بهره‌مند می‌شوند. البته معاینه پزشک و فیزیوتراپ از فرد سالمند، قبل از پرداختن به ورزش، نباید فراموش شود. ورزش‌ها از ساده به مشکل انجام شوند. قبل از ورزش باید گرم‌کردن بدن و بعد از آن سردکردن بدن را انجام دهند. استراحت میان تمرینات در نظر گرفته شود.

از لباس مناسب برای ورزش استفاده شود. برنامه آمادگی جسمانی سالمندان شامل حرکات تعادلی، انعطاف‌پذیری، قدرتی و استقامتی است که بر اساس ارزیابی‌های فیزیوتراپیست تعیین می‌شود. برای افراد مسن، مدت و شدت فعالیت‌ها باید کمتر از حد معمول باشد و تعداد جلسات ورزشی بیشتر پیش‌بینی شود. مدت متوسط فعالیت بدن باید ٢٠ - ٤٠ دقیقه باشد. ورزش برای مدت کوتاه به‌طور مشخص مؤثر نیست و مدت زیادتر نیز همراه با نتایج بهتری نخواهد بود. هر برنامه ورزشی باید شامل یک دوره گرم‌کردن باشد که باید هر کدام ١٠ - ١٥ دقیقه به طول انجامد. این زمان برای افراد مسن بیشتر از افراد جوان است؛ چون تطابق در افراد مسن کندتر انجام می‌گیرد. گرم‌کردن شامل تمرینات کششی و حرکات ساده است و در سردکردن، ضربان قلب و برون‌ده قلبی به حد طبیعی برمی‌گردد و مواد زائد دفع شده، ذخایر انرژی جایگزین می‌شود و در این مرحله نیز روش‌های کششی مفید هستند.

بروز ناراحتی مختصر یا کمردرد خفیف در شروع حرکات کششی می‌تواند طبیعی باشد؛ اما در صورتی ‌که دردهای تیز یا شدیدی بروز کرد، نرمش باید قطع شود. قبل از شروع حرکات کششی، بدن باید گرم شود و کشش‌ها به‌آرامی انجام گیرد. توصیه مهم به سالمندان این است که برای ارزیابی و تعیین ورزش‌ها و تمرینات مناسب با شرایط خود، ابتدا به فیزیوتراپ مراجعه کرده و بر اساس برنامه درمانی ارائه‌شده، ورزش‌های خود را ادامه دهند. امید است سالمندان عزیز کشورمان با توجه به نقش مهم ورزش و فعالیت بدنی در سلامت خود، این نکات را رعایت کرده تا خطر ازکارافتادگی در آنان کاهش یابد. در این صورت، می‌توانیم در آینده از جامعه‌ای با سالمندان سالم برخوردار باشیم.