بازیگران مایل نیستند در سینمای جنگ بازی کنند

بانی فیلم: مریم دوستی، یکی از هنرمندانی است که به گفته خودش ژانر دفاع مقدس با دیدگاه های مختلف علاقه اصلی او محسوب می شود. آثار ابراهیم حاتمی کیا و «گیلانه» رخشان بنی اعتماد را دوست دارد و یکی از کسانی است که دوست دارد ژانر دفاع مقدس همچنان پابرجا بماند. او در دو رشته کارگردانی و چهره پردازی تحصیل کرده است. او در سال های گذشته به عنوان طراح گریم در سینمای ایران فعالیت می‌کرده و ساخت چندین فیلم کوتاه را نیز در کارنامه خود دارد که این آثار در جشنواره‌های مختلف داخلی و خارجی جوایز مختلفی را کسب کرده‌اند. به بهانه اکران اولین اثر بلند او «دریاچه ماهی» با او به گفت و گو نشستیم که از نظرتان می گذرد.

تا جایی که می دانیم پیش از این طراح گریم بودید و ۱۲ فیلم کوتاه ساخته اید. چه شد برای اولین اثر بلندتان سمت دفاع مقدس رفتید که به شکل های مختلف در این ژانر کار شده است؟

-در هر صورت هر فیلمسازی که می خواهد اولین کار سینمایی اش را شروع کند ژانری را انتخاب می کند، مگر اینکه هیچ وابستگی و دلبستگی به ژانر خاصی نداشته باشد و هر آنچه را که به او پیشنهاد شود و بتواند از عهده آن برآید را انجام دهد. من علاوه بر اینکه مطمئن بودم از پس ژانر دفاع مقدس بر می آیم، خودم هم نسبت به این ژانر علاقه مند و آشنا بودم و همیشه هم فیلم های جنگی و دفاع مقدس ایرانی و یا خارجی و فیلم هایی که در این سبک و سیاق بودند را می پسندیدم.

به نظرم نوعی حقیقت گویی در این ژانر وجود دارد که شاید در قصه های تلخ اجتماعی هم آن حقیقت گویی ها یافت نشود. همچنین این ژانری است که من دلم نمی خواهد از بین برود و کم کم کمرنگ شود و به عنوان یک ایرانی و یک هنرمند که دلبسته به خاک وطن هستم دوست دارم این ژانر پابرجا بماند.

 پیش از پرداختن به قصه فیلم، آیا همین سوژه مد نظرتان بود یا بعد از اینکه اجساد شهدای غواص پیدا شد سراغ این سوژه رفتید؟

من این سوژه را پیش از این داشتم و طرحش هم ثبت شده بود. جدا از این طرح ۱۰-۱۲ طرح دیگر هم به صورت ثبت شده و فیلمنامه در ژانر دفاع مقدس دارم. «دریاچه ماهی» مستقیما به موضوع شهدای غواص اشاره ندارد. فیلم من راجع به شب عملیات کربلای ۵ است که همه نوع آدم اعم از سپاهی، ارتشی، بسیج، قواص، نیروی آزاد و.. در آن بوده اند و غواص ها هم بخشی از آن بوده اند، ولی فیلم من راجع به شهدای غواص نیست.

به عملیات کربلای ۵ اشاره کردید. با توجه به اینکه این عملیات یکی از پر هزینه‌ترین و پرتلفات‌ترین عملیات جنگ بود و از آن به عنوان آغازی بر پایان جنگ ایران و عراق یاد می‌کنند، چقدر در این خصوص تحقیق کردید؟

ما زیاد سمت عملیات کربلای ۵ نرفتیم. قصه ما در شب عملیات کربلای ۵ شروع می شود و سریع به زمان حال برمی گردد و ورود به جبهه و .. نمی کنیم. برای این فیلم وارد مباحث سیاسی و انگ خوردن ها و ممیزی ها نشدیم. البته تحقیقات زیادی کردیم، در مورد نگارش آن چه خود دکتر رستگاری که نوشتند و چه من که طرح را ثبت کرده بودم تحقیقات زیادی کردیم. ما بیشترین شهدا را در دریاچه ماهی و کانال ماهی بین شلمچه و بصره در آن عملیات داشتیم و اسم فیلم من هم که مشخص است. در آن لوکیشن دریاچه ماهی هم هست و به خاطر همین برای این عملیات به نام فیلم بسنده کردیم. هنوز هم وقتی گروه تفحص در خاک عراق یک پلاک یا چند تکه استخوان پیدا می کند، بیشترین شهدا مربوط به عملیات کربلای ۵ هستند.

 در مورد انتخاب بازیگران فیلم برایمان بگویید. ظاهرا ابتدا قرار بود با بازیگران دیگری فیلم را بسازید.

به هر حال در ابتدای کار به چندین نفر فکر می کنیم، پیشنهاد می دهیم و یا صحبت می کنیم. اولین چیزی که بسیار مهم است مدیران آن را بدانند، این است که بسیاری از بازیگران مایل نیستند در فیلم های دفاع مقدس بازی کنند. فیلمنامه را برای چندین بازیگر در نقش های کوتاه و بلند و متفاوت فرستادیم، چون فیلم من بسیار پر نقش بود. بعضی از آنها وقتی می دیدند که فیلمنامه دفاع مقدسی است نخوانده رد می کردند. حتی بعضی از آنان دوستانه به من می گفتند دوست نداریم فیلم دفاع مقدسی در کارنامه مان باشد.

برخی هم عذرخواهی می کردند و به بهانه های مختلفی از جمله اینکه فیلمنامه را دوست نداشتیم و نمی توانیم و سفر هستیم- و از آن حرفهایی که طی سالیانی که در سینما بوده ایم شنیده ایم و خنده دار است- قبول نمی کردند. واقعا برخی از بازیگران دوست نداشتند چون می گفتند برای ما خط قرمز است و انگ می خوریم و از آن حرف هایی که واقعیت هم دارد. بسیاری از افراد از من به عنوان فیلمساز تحصیلکرده و روشنفکری که فیلم دفاع مقدسی ساخته ام، توقع داشتند که یک فیلم بسیار دو آتشه ی جور دیگر بسازم. مرا مورد نقد قرار دادند. بعد از اینکه فیلم را دیدند باب میل بسیاری از افراد نبود و فورا فیلمساز را در ذهنشان به یک جناح سیاسی وصل می کردند.

وقتی فیلمسازی آنقدر زیرک و باهوش است که خودش را به هیچ جناح سیاسی وصل نمی کند و حرف هنری خودش را می زند، جور دیگری اذیت می شود. این بازی ها همیشه بوده و هست. چرا که جنگیدنی هم در کار است و باید برای اثبات عقاید و تفکرات خود بجنگی، وقت، هزینه و انرژی بگذاری. ولی برخی از فیلمسازان حوصله این کارها را ندارند و می گویند ما همان فیلم اجتماعی و عاشقانه و ملودرام خودمان کار می کنیم و با سیاست و جنگ و جبهه کاری نداریم. این چیزی است که مدیران باید بدانند هر بازیگری حضور در فیلم دفاع مقدس را قبول نمی کند.

شاید اگر آن بازیگرانی که دلم می خواست را می آوردم، کستینگ من شکل دیگری می شد. در حال حاضر هم بازیگرانی که دوست داشتم را آورده ام و تقریبا از شرایط راضی هستم، ولی تهیه کننده چند بازیگر را در نقش های خوب به من تحمیل کرد و این موضوع برای فیلمساز خوشایند نیست و فیلمساز اول مجبور است که تحمیل را قبول کند چون باید فیلمش را بسازد.

بجز مواردی که ذکر کردید نارضایتی تان در چه مواردی بود؟

من چیزهایی را از فیلمسازی می دانستم، چرا که سالیان سال است در سینما و تلویزیون مشغول به کار هستم و جزو کسانی هم نبوده ام که یک شبه وارد سینما شده باشم. چیزهایی را می دانستم، ولی نه در اندازه ساخت یک فیلم سینمایی که امر مهمی است. گویا خودم را وارد میدان مین کرده ام! آنچه که باید از سمت من به عنوان کارگردان اتفاق می افتاد، رخ داد. به نظرم فیلم خوبی ساختم. فیلمی که انقدر سخت و طاقت فرساست که حتی مردهای سینمای ما هم جرأت نمی کنند سراغ چنین سوژه و قصه و این لوکشین ها بروند.

من با صبوری این کار را انجام دادم، ولی پس از آن دست هنرمندان و مدیریت های هنری نیست. در جایی مثل سینمای انقلاب و دفاع مقدس اگر چند آقا دور هم بنشینند و یک دفعه از فیلمی خوششان نیاید، آنچنان است که آن فیلم گویا نباید دیده شود. وقتی چند روزنامه زرد نوشتند «دریاچه ماهی در قعر جدول»، کسی نبود به آنها بگوید که دریاچه ماهی در قعر سانس و سالن است. ما فیلممان را با دو سانس و دو سالن شروع کردیم و همچنان هم در دو- سه سالن به صورت تک سانس روی اکران است.

در شهرستان ها هم در شهرها و سینماهای پرت اکران داریم. این حمایت نشدن بسیار عجیب است و به نظر من عمدی در نادیده گرفته شدن فیلم من وجود داشت. حال، مدیران دلسوز باید به دنبال این عمد بگردند. چه مافیایی پشت این ماجراست که عمدی بوجود می آید تا فیلمی نادیده گرفته شود؟ این ماجرایی است که واقعا باید راجع به آن کنکاش شود و نباید ساده از کنار آن بگذریم. در هر صورت فیلم من حرفی برای گفتن داشت. در چند روز اخیر چند فیلم در ژانر دفاع مقدس در شبکه های ویدئویی آمدند و برخی از آنها را دیدم و پی بردم که چه عمدی در نادیده گرفته شدن فیلمم وجود دارد، چون من در فیلم عمیقا حرفی برای گفتن دارم و صرفا یک فیلم نساخته ام.

پس از اکران فیلمتان تاکنون راضی نبودید؟

در واقع فیلم من هنوز اکران نشده است، باورتان می شود؟ فیلم من هنوز در پیش اکران است. هنوز نمی دانم در کدام سینماها در حال اکران است. یک سینما آن را اکران می کند و روز بعد آن را برمی دارند و یا سانس های آن می چرخد. می توانم قاطعانه بگویم که اصلا سینما ندارم. همان ابتدا در تهران هم دو سانس در صبح بود. می توان گفت اکران آزاد یک پز ورشکستگی مطلق و برای این است که مدیران بگویند مثلا امسال ۱۰۰ فیلم اکران کرده ایم.

یک فیلم اگر غیر از فیلمیران و چند جای دیگر اکران نشود، نابود می شود و این یک واقعیت محض است. باید به موضوع مافیای اکران رسیدگی شود، چرا که ضربه شدیدی به سینمای ایران زده است. پس چرا بچه های فیلمساز فیلم می سازند؟ اگر قرار باشد همان چند نفری که اکران خوب در اختیار دارند کار کنند که در سال باید تنها ده فیلم ساخته شود. باید این موضوع مدیریت شود و یک نفر کودتا کند و این مافیای اکران را برچیند. مراحلی باید بوجود آید که یک عدالت نسبی در سینما بوجود آید.

در ژانر دفاع مقدس آثار کارگردان خاصی را دنبال می کنید؟

من «گیلانه» خانم بنی اعتماد را بسیار دوست داشتم و این کارگردان و نگاهش را به سینما تحسین می کنم. همچنین آثار کارگردان هایی که سواد و شعور در ذات فیلمشان مشخص است را می پسندم. خانم بنی اعتماد و آقای کیارستمی جزو فیلمسازان مورد علاقه من هستند، ولی در آثار دفاع مقدس بیشترین فیلم هایی که دیدم و به آنها علاقمند شدم. کارهای آقای حاتمی کیا است که همیشه ارتباط خوبی با فیلم هایشان برقرار کرده ام.

آن بخش هایی از فیلم که در رویا سپری می شد، مثل آن دریاچه بزرگ که نادر فلاح در آن راه میرود و یا حضور لاله اسکندری را چطور در فیلم قرار دادید که قصه روان و قابل پذیرش پیش برود؟

چشم سوم و نگاه ماورائی که آمیخته با عرفان است جزو واقعیت هایی قرار می گیرد که در کائنات وجود دارند، ولی ما هیچ وقت این موضوع را در فیلم مان به صورت خرافه نیاورده ایم. فیلم من پر از نشانه و یک اثر نشانه گذاری است. از ابتدای فیلم می بینیم شخصیت اصلی داستان در کودکی چیزی را می بیند و آن در ناخودآگاه این کودک وجود دارد و چیزهایی که بعدا برایش پیش می آید در ناخودآگاه اوست. این آدم هم جزو آدم های خاص و ویژه است و این بصیرت را دارد.

تجربه کارگردانی در یک اثر بلند را چطور دیدید و آیا قرار است همین روند را ادامه دهید؟

بله. تصمیم داشتم برای جشواره امسال هم فیلمی را ارائه دهم، ولی به خاطر اکران «دریاچه ماهی» که زمانش را نمی دانستم و در هفته دفاع مقدس اکران شد کمی برنامه هایم پیچیده شد. زمان اکران فیلمم واقعا خنده دار بود، همزمانی هفته دفاع مقدس با ایام محرم به گونه ای بود که سینماها تعطیل بودند. آن وقت فیلم من که به خاطر هفته دفاع مقدس اکران شد، در واقع تعطیل مطلق بود.

همچنین اکران فیلمم با نیم بها شدن سینماها هم همزمان شد. نمی دانم چه شد که همه چیز دست به دست هم داد تا فیلمم در یک اکران آزادِ کم سانسِ کم سالن حداقل دیده شدنش اتفاق بیفتد. با همه این اوصاف من هم تجربه خودم را از فیلم داشتم و فیلم را دوست داشتم. با عشق و افتخار این کار را انجام دادم. برایم بسیار لذت بخش بود که بتوانم اثری را از خودم در سینمای ایران به جای بگذارم. اثری نبود که گیشه و جیب مردم را نشانه برود و سعی کردم یک اثر معنوی خلق کنم.

می دانستم برای اثر اول، سراغ این ژانر رفتن ریسک بزرگی است و بر فیلمنامه ام قطعا نقدهایی می شود، ولی من آدم ریسک پذیری هستم و صلاح و واقعیت جامعه را به صلاح خود ترجیح می دهم. برای اینکه خودم از پس خودم برمی آیم و اتفاق مهمی که افتاد این بود که یک زن فیلمی دفاع مقدسی ساخت که حرفی هم برای گفتن داشت و این برایم مهم تر بود. من هر ژانری که در شرایطش قرار بگیرم و فیلمنامه خوب داشته باشم و بتوانم بسازم را قطعا تجربه خواهم کرد، ولی علاقه اصلی من دفاع مقدس با دیدگاه های مختلف است.

همان طور که می بینید «دریاچه ماهی» دفاع مقدس زمان جنگ و توپ و تانک و ادوات جنگی نبود، بلکه عاشقانه ای از دفاع مقدس بود. برخی از مدیران نسبت به فیلم بسیار ابراز علاقه کردند و از آن بسیار حمایت کردند. آن مدیرانی هم که فیلم را دوست نداشتند، نسبت به سینمای مدرن آگاهی ندارند. اگر شرایط فراهم شود، باز هم در زمینه دفاع مقدس کار می کنم، ولی اگر بی مهری ها ادامه داشته باشد و آدم های خودشان دفاع مقدس کار کنند من هم شاید ژانر دیگری را ادامه دهم که یک سری از ویژگی های کارگردانی و شخصیتی ام دیده شود.

از فیلم بعدی تان چه خبر؟

قرار بود «اولدوز» را در ژانر دفاع مقدس کار کنم که راجع به قسمت مهمی از زندگی یک همسر شهید در زمان حال است، ولی با توجه به شرایط اکرانم و بی مهری هایی که نسبت به «دریاچه ماهی» صورت گرفت، فعلا آن را متوقف کردم تا در شرایط مناسب تر فیلمم را بسازم. فکر نمی کنم اکرانم از این شرایط درآید، گویا باید از اکران انصراف دهیم. خیلی دلم می خواست فیلمم برچسب توقیفی می خورد و کمی سروصدا کند! دوستان همچنان علاقه دارند فیلم های کمدی و فیلم هایی که فیلم ما را کاور کند، روی اکران باشند.