ویدئو آرت «فلت لند»؛ نقطه های بی صدا

هفته نامه چلچراغ: ویدیو آرت «فلت لند» در ابتدا بخشی از یک نمایشگاه گروهی تحت عنوان «پروژه پَختستان» است که در گالری شیرین به نمایش درآمده، ولی این ویدیو آرت پس از حضور در جشنواره های Switzerland International Film Festival, Festival de Videodanza de Palma و A Corner in the World، موفق به کسب جایزه بهترین ویدیو آرت از دومین دوره جشنواره «فیلم های اروپایی: جریان اصلی و زیرزمینی» شد و به جشنواره فیلم کوتاه تهران راه یافت.

در طول تمرینات حدود 200 داوطلب به این پروژه وارد شده و در نهایت 85 اجراگر برای حضور در این ویدیو آرت انتخاب شدند. این اثر کاملا بی کلام است و فیلم برداری آن بر فراز یک برج در محیط شهری و تمام از زاویه دید بالا، به صورتی انجام شده است که هر کدام از اجراگران به شکل یک نقطه دیده می شوند. با علیرضا کیمنش و امیر پوستی، کارگردانان این اثر، به گفت و گو نشستیم که چیکده آن پیش روی شماست.

چرا در ایران ویدیو آرت مانند دیگر بخش های هنری رشد و توسعه پیدا نکرده؟

علیرضا کیمنش: خب اکثر اتفاقات هنری با اندکی تاخیر وارد ایران می شوند، یا بنا به تفاوت های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی برخی از آن ها زودتر و برخی دیرتر پذیرفته می شوند. ما فکر می کنیم یکی از دلایل آن علاقه بیش از اندازه مخاطبان ما به قصه گویی و قصه شنیدن به صورت سنتی آن است و مسئله مهم تر این است که تمام آثار هنری فقط در فضای گالری هایی که در تهران هستند، اتفاق می افتد. چطور می شود توقع پیشرفت داشت.

شما فکر می کنید چرا می گویند کار گروهی در ایران خیلی جواب نمی دهد؟

علیرضا کیمنش: ما فکر می کنیم به دلیل عدم توانایی مدیریت و آموزش نامناسب است. اگر برنامه ریزی و آموزش درست باشد، هر نوع کار گروهی ای امکان پذیر است. جامعه ما جامعه جوانی است و به دشت تشنه آموزش و رشد و پیشرفت است. کافی است به ما آموزش درست بدهند. من در تدریس همیشه شاهد این موضوع بوده ام که چگونه یک روند نادرست با آموزشی درست تغییر می کند.

به عنوان مثال خود مسئله زمان، که برای اکثر انسان ها بی اهمیت است. من در اکثر تمرینات تئاتری با این موضوع مواجه می شوم که چگونه اکثر بازیگران و عوامل کار با تاخیر به محل تمرین می آیند. در فلت لند ما با آموزش درست این موضوع را کاملا حل کردیم. ساعت تمرین ما اگر 11 صبح بود، 80 نفر راس ساعت لباس پوشیده و آماده تمرین را در سکوت شروع می کردیم.

مخاطب ویدیو آرت ها چه کسانی هستند؟

امیر پوستی: من فکر می کنم هر انسانی می تواند مخاطب ویدیو آرت باشد. به صورت کلی این مدیوم هم مانند هر مدیوم دیگری برای همه انسان هاست و ما تمام تلاشمان را می کنیم تا این اثر را در معرض دید تمام افراد جامعه حتی مردم که در حال رفتن به سر کار خود در خیابان هستند، قرار دهیم. اگر همه چیز خوب پیش برود، در آینده ای نه چندان دور، شاهد چگونگی آن خواهید بود.

فکر می کنید مردم عادی و عامه هم می توانند با پروژه هایی مانند «فلت لند» ارتباط برقرار کنند، یا آن را مخصوص قشر خاصی از مخاطبان می دانید؟

علیرضا کیمنش: البته که می توانند. ما همه چیز را تجربه و آزمایش می کنیم. این اثر را به افراد مختلف نشان داده ایم. اثر مخاطب را کنجکاو می کند. برایمان مهم نیست که چقدر از مفهومی را که ما مدنظرمان هست، مخاطب بفهم یا نه. هر کس می تواند آزادانه با آثار هنری ارتباط برقرار کند. به نظر ما هنر برای قشری خاص نیست. متاسفانه فضای موجود تولید آثار هنری هنرمندان برای دیگر هنرمندان است.

به طور کلی محل عرضه ویدیوآرت ها کجاست؟

امیر پوستی: به صورت کلی در گالری های هنری است، اما ما قصد شکستن این کلیشه را داریم و همان طور که در جواب سوال قبل گفتم، ما آن را برای تمام جامعه می خواهیم، نه تنها برای یک قشر خاص. به اعتقاد ماه، هنر نباید متعلق به یک قشر خاص باشد. در کارهای اخیرمان تمام تلاشمان این بوده که چطور کلیشه های تحمیل شده به ما در هنر را بشکنیم. و خب کار سختی است. چون اولین کسانی که مخالف شما خواهندبود، خود هنرمندان هستند، خود صاحبان گالری و خود مسئولان. چون آن ها می خواهند هنرمندان طبق تعاریفی که آن ها برایشان ایجاد می کنند، پیش بروند و هر زمان که مخالف سلیقه آن ها باشید، برایتان مانع ایجاد می کنند.

ویدیو آرت چه خصوصیاتی دارد که آن را از کلیپ ها و پرفورمنس ها متمایز می کند؟

علیرضا کیمنش: ببینید، اصولا به هر چیزی که به صورت زنده اجرا شود، پرفورمنس گفته می شود. چه اثری نمایشی باشد، چه نباشد، چه مفهومی منتقل بکند و چه نکند. اما باید بدانیم که منظور ما از به کاربردن واژه پرفورمنس چیست. بسیاری از همرندان ما واژه پرفورمنس را به جای پرفورمنس آرت به کار می برند. این را باید بدانیم که پرفورمنس آرت مدیومی متفاوت از پرفورمنس است و ویژگی های خاص خودش را دارد. هر پرفورمنس آرتی پرفورمنس است. اما هر پرفورمنسی پرفورمنس آرت نیست. این نکته ای است که باید متوجه باشیم.

حال اگر خواستم درباره چیستی پرفورمنس آرت صحبت کنیم، می توانیم در گفت و گویی مفصل به آن بپردازیم، و خب ویدیو آرت همان طور که از اسمش پیداست، ویدیوست، نه پرفورمنس. البته که می تواند بخشی از یک پرفورمنس باشد، اما خودش به تنهای پرفورمنس نیست. کلیپ هم که دیگر بسیار واضح است. کلیپ معمولا برای یک قطعه موسیقی یا یک محصول تبلیغاتی ساخته می شود.

ویدئو آرت هدفی فراتر از این ها دارد. اصولا ویدیو آرت زمانی شکل گرفت که هنرمندان تجسمی با دوربین فیلم برداری آشنا شدند و از آن برای خلق اثر خود استفاده کردند، که چیزی فراتر از یک موضوع داستان است. ویدیو آرت مانند هر میدوم دیگر هنری هویتی مستقل دارد و به اعتقاد ما اثرگذاری آن بسیار قوی می تواند باشد، آن چنان که می توانند سال ها دیده و بررسی شوند. به همین دلیل است که برخی از آن ها در موزه های بزرگ دنیا نمایش داده می شوند.

این تعداد بازیگر برای این ویدیو آرت را چگونه و از کجا انتخاب کردید؟

علیرضا کیمنش: اول از همه نیاز دارم که واژه بازیگر را تصحیح کنم. در کار ما بازیگری حضور ندارد. همه اجراگر هستند. واژه اجراگر را به کار می برم، چون در حال اجرای حرکاتی طراحی شده هستند، نه نمایش چیزی یا بازی کردن نقشی. اجراگران ما خودشان هستند، نقشی را بازی نمی کنند. و خب من (علیرضا) هشت سال است که مشغول تدریس و آموزش اجراگران هستم. بسیاری از آن ها با کلاس های ما کارشان را شروع کردند و بعد از این کلاس ها وارد دنیای هنر شدند.

برخی از اجراگران از شاگردان قدیم یا جدید من بودند و باقی آن ها را هم فراخوانی زدیم و دور هم جمع کردیم. یکی از سخت ترین بخش های کار ما همین بود. برخی از این افراد همان طور که در سوالات پیش پرسیدید، به هیچ عنوان با این مدیوم آشنا نبودند و بسیاری از آن ها با بدن های خود بیگانه بودند. اصولا مردم جامعه ما بسیار با بدن های خود بیگانه هستند. یکی از اهداف من همیشه آشتی دادن مردم با بدن هایشان بوده و هست. و خلاصه آرام آرام گروه را جمع کردیم و به زبانی مشترک رساندیم و هدفمان را در مدت زمانی طولانی برایشان باز کردیم و گفتیم که این اثر ویدیو آرت است و تئاتر و پرفورمنس و چه و چه نیست و...

خیلی ها در ایران نمی توانند یک پروژه را به صورت دو نفره کار کنند و همیشه نیاز است یک نفر حرف آخر را بزند. در این پروژه شما چگونه تقسیم کار را انجام دادید؟

امیر پوستی: همان طور که گفتم، هر کسی مسئول کار خودش است و این را باید بدانیم که حتی کسی که چای پخش می کند، کارش به همان اندازه فیلم بردار کار مهم است. این موضوعی است که من زمانی که برای بازیگری می روم، به برخی از کارگردان ها گوشزد می کنم. به آن ها می گویم که از موضع بالا با من حرف نزنید.

ما در حال مشارکت و تعامل و خلق یک اثر هنری هستیم و همه به یک اندازه در خلق این اثر اهمیت داریم. کسی رییس دیگری نیست. این که امیر و من کارگردان های این پروژه هستیم، به این معنی نیست که کار ما مهم تر از اجراگران این پروژه است. نه. تنها نقشمان متفاوت است. همین. ما در کار اجراگر دخالت بی جا نمی کنیم. آن ها هم در کار ما. هر کس مسئول کار خودش است. همین.

اگر امکانش برای شما فراهم شود که در هر نقطه ای از ایران که بخواهید، محلی را برای اجرای پرفورمنس و تولید ویدیو آرت انتخاب کنید و محدودیتی برای این کار نداشتید، کجا را انتخاب می کردید؟

علیرضا کیمنش: به زودی متوجه خواهید شد. به دلیل آن که محل هایمان را تقریبا انتخاب کرده ایم و در حال پیش تولید قسمت بعدی این ویدیو آرت هستیم. اگر اجازه بدهید، نمی خواهیم مکانش را الان بگوییم. شاید اصلا طوری فیلم برداری کنیم که بی زمان و بی مکان به نظر برسد.