سایه روشن لایحه سازمان نظام رسانه‌ای

روزنامه ایران: در پی تصویب لایحه سازمان نظام رسانه‌ای کشور در هیأت دولت و انتشار عمومی آن برخی از حقوقدانان و فعالان مطبوعات کشور نسبت به طرح چنین لایحه‌ای واکنش‌های متفاوتی نشان دادند.

مخالفان معتقدند که رویکرد لایحه نظام رسانه‌ای کشور مخالف با آزادی بیان است و دامنه فعالیت خبرنگاران و روزنامه نگاران را محدود می‌کند ؛در مقابل موافقان بر این باورند که لایحه مذکور باعث ساماندهی و نظم بخشیدن به جامعه مطبوعاتی کشور می‌شود و اجرای آن حمایت از حقوق و منافع صنفی روزنامه نگاران را به‌دنبال خواهد داشت. یک نظر موافق و یک نظر مخالف این لایحه در پی می‌آید.

مجید رضاییان: می‌خواهند انجمن صنفی شکل نگیرد

مجید رضاییان استاد دانشگاه و پژوهشگر روزنامه نگاری گفت: درباره لایحه نظام رسانه‌ای، بحث و نظرهای بسیاری ارائه شده است. هم از سوی اهالی مطبوعات و رسانه، هم استادان ارتباطات و هم اهل فن. بر همین مبنا گفت‌و‌گو و بحث بر سر این موضوع، می‌تواند دورنمای درست و کاربردی تری از آنچه در حال شکل‌گیری است، ترسیم کند. یکی از اشکالاتی که به این لایحه وارد می‌شود پیرامون مسائل اساسی و مبنایی رسانه است و تا مشکلات در مباحث ابتدایی را حل نکنیم به نظام جامعی درباره رسانه نخواهیم رسید.

در آغاز باید بگویم، معتقدم درباره اینکه از نظر وجه قانونی و از نظر قوانین بالادستی چه نگاهی به روزنامه‌نگار داریم، بحث شود چرا که در لایحه نظام رسانه‌ای و در قوانین دیگر باید مصونیت حقوقی برای روزنامه‌نگار قائل شویم. وی افزود: زمانی که وجود مصونیت حقوقی برای خبرنگار را بپذیریم می‌توانیم از او انتظار قبول مسئولیت اجتماعی داشته باشیم. در واقع با تعریف این مصونیت‏، به خبرنگار اختیاراتی می‌دهیم و در عوض از او پاسخگویی اخلاقی و حقوقی طلب می‌کنیم. بدون وجود مصونیت حقوقی، چگونه می‌شود از روزنامه‌نگار انتظار داشت که از آزادی بیان دفاع کند؟ آن هم در شرایطی که در فصل اول لایحه نظام رسانه‌ای از لزوم وجود آزادی بیان در رسانه صحبت می‌‌شود، ولی در ادامه آن، چگونگی مجازات خبرنگاران را شاهد هستیم. در بخش دیگری از این لایحه آمده اگر خبرنگار خبر را با فریب به دست آورده باشد، باید تنبیه شود.

مرجع تشخیص اینکه فریب دقیقاً شامل چه چیزهایی می‌شود، چه کسی است؟ وظیفه خبرنگار به دست آوردن خبر است. اگر خبر به دست آمده و صحت هم دارد‏، منبع یا طریقه‌ای که به دست آمده دیگر اهمیتی ندارد. در واقع پرسش اصلی اینجاست که لایحه نظام رسانه‌ای چقدر کاربردی است و ضمانت اجرایی آن در چه حد است، آن هم وقتی که ما این تجربه را در زمینه لایحه گردش آزاد اطلاعات هم داریم. در آن لایحه آمده است که همه دستگاه‌ها باید اطلاعات خود را در اختیار رسانه‌ها بگذارند.

حال اینکه، اگر خبرنگاری بخواهد از سابقه یک نماینده مجلس، قاضی و... سؤال کند، با این پاسخ که این اطلاعات محرمانه است مواجه می‌شود. این مسأله در هر سه قوه مطرح است. اطلاعاتی هست که هیچ وجهی برای محرمانه بودن ندارد و از خبرنگار پنهان می‌شود و دسترسی به آن وجود ندارد. مرجع تعیین محرمانه بودن یا نبودن این اطلاعات چه کسی است؟ در اغلب موارد این خود دستگاه مربوطه است که این اطلاعات را محرمانه یا غیرمحرمانه نامگذاری می‌کند. در واقع ما چیزی به‌عنوان گردش آزاد اطلاعات نداریم و گردش اطلاعات ما به صورت مشروط است. وی تأکید کرد: اصولاً وقتی قرار است چنین کاری، مثل تبیین و تصویب لایحه نظام رسانه‌ای شکل بگیرد باید به تجربیاتی که در این زمینه در دیگر کشورهای جهان کسب شده هم نگاه کرد. علاوه بر فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاری، انجمن‌های حرفه‌ای در دنیا وجود دارد که اشکالی ندارد به تجاربشان رجوع کنیم چرا که در این لایحه به هیچ‌کدام از دستورالعمل‌های انجمن‌ها و صنف‌های متعدد روزنامه‌نگاری توجهی نشده است. چه در لایحه فعلی و چه در پیش‌نویس‌های قبلی نگاه به روزنامه‌نگاری نگاهی حکومتی و ابزاری است.

این نگاه نمی‌تواند مفید باشد و رسانه با این دیدگاه راه به جایی نمی‌برد.

سؤال این جاست که در غیاب انجمن صنفی، این لایحه چه هدفی را دنبال می‌کند؟ به عقیده من این لایحه عملاً می‌خواهد کار را به سمتی ببرد که انجمن صنفی شکل نگیرد. چرا که اگر انجمن‌های صنفی وجود داشته باشد، نیازی به نظر دولت در تصویب لایحه نظام رسانه‌ای نیست و این انجمن‌ها هستند که در این زمینه نظر می‌دهند. زمانی که دستگاهی رسانه‌ای را به هر شکلی از جمله توقیف یا بازداشت مورد مواخذه قرار می‌دهد، چه کسی از روزنامه‌نگار یا رسانه دفاع می‌کند؟ در چنین جاهایی نبود انجمن صنفی بیش از پیش حس می‌شود. چرا که در صورت وجود انجمن صنفی، حداقل کاری که انجام می‌شود پیگیری حقوقی ماجرا و پیگیری چرایی این برخورد است.

این روزنامه نگار گفت: چرا برای ورود افراد به رسانه تخصص خاصی لازم نیست؟ در واقع هیچ ملاک و معیاری برای این موضوع وجود ندارد. مجوزهایی که در زمینه رسانه داده می‌شود، پیرو هیچ قاعده و قانونی نیست. این روال مربوط به این دوران نیست و چندین سال است که به همین ترتیب با رسانه‌ها و افرادی که در آن مشغول به کار می‌شوند، برخورد می‌شود. به همین خاطر، معتقدم فارغ از جهت گیری‌های سیاسی، باید سعی کنیم فضای مطبوعاتی را از نگاه حکومتی دور کنیم، اتفاقی که با تصویب این لایحه هرگز رخ نخواهد داد. بعضی از چیزها را نمی‌توان با شعار دادن درست کرد. نگاهی که در این لایحه به رسانه می‌بینیم نگاهی حکومتی است که برای رسانه استقلال قائل نیست. با وجود این میزان سوژه در زمینه تحقیقی می‌بینیم که روزنامه‌نگاری تحقیقی در ایران مرده است. چرا که به محض وارد شدن به این حیطه، با خبرنگار برخورد می‌شود. در حالی که روزنامه‌نگاری تحقیقی با شفاف‌سازی به نفع جامعه، کشور و نظام عمل می‌کند.

چرا نباید ما از ایجاد و تأسیس سازمان نظام رسانه‌ای دفاع کنیم

سید مهدی طباطبایی مدیرمسئول ماهنامه نسیم بیداری نیز در اینستاگرام خود درباره این لایحه نوشت: امروز با موج سنگین مخالفت برخی رسانه‌ها با لایحه سازمان نظام رسانه‌ای مواجه شدم. متعجب شدم که چرا اختلاف نظرهای فردی و شخصی باید مستمسکی شود برای مقابله با لایحه‌ای که بسیاری از مشکلات دیرینه رسانه‌ها را می‌تواند رفع و رجوع کند. اصلاً معتقد نیستم لایحه تنظیم شده بی‌عیب و نقص است و حتماً می‌توان پیشنهادات اصلاحی بر آن وارد دانست؛ اما وقتی ما در کشور سازمان نظام مهندسی داریم، سازمان نظام پزشکی داریم، حتی چند سالی است که سازمان نظام پرستاری و سازمان نظام مهندسی کشاورزی داریم که همه نهادهایی در جهت حمایت از صنف مرتبط با خود هستند؛ چرا نباید ما از ایجاد و تأسیس سازمان نظام رسانه‌ای دفاع کنیم؟! این بی‌انصافی است که برای حفظ وضع موجود که اتفاقاً اصلاً مناسب و مساعد هم نیست، تیغ به دست بگیریم و اساس لایحه‌ای که با نیت و نگاه خوبی طراحی شده را مخدوش و مثله کنیم؛ ضمن اینکه اغلب انتقاداتی که حتی به جزئیات و مواد لایحه وارد می‌شود، مربوط به طرحی است که سه سال پیش تنظیم شده و در ادامه اصلاحات اساسی و تغییرات بنیادی در آن صورت پذیرفته است.

از شفافیت، ساماندهی امور، برقراری نظم دموکراتیک نباید گریخت، کلیت لایحه سازمان نظام رسانه به نفع رسانه‌های مستقل است و به کاهش مداخله دولت‌ها در حوزه رسانه منجر خواهد شد؛ ضمن اینکه بساط بی‌قاعدگی و بی‌نظمی حاکم بر فضای رسانه‌ها که احتضار را بر رسانه‌های رسمی مستولی ساخته، برچیده خواهد شد.