عربستان دنبال تغییر برای مذاکره با ایران است

روزنامه آرمان - احسان اسقایی: در خاورمیانه پرآشوب کشوری وجود دارد که خود به خاورمیانه کوچک مشهور است. هر‌‌قدرت منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در آرایش سیاسی این کشور سهم دارد و ازسوی دیگر هر چالش قومی که در منطقه وجود دارد نمونه‌هایی از آن در عروس ‌خاورمیانه قابل مشاهده است.

چندی پیش بود که بعد از ماه‌ها بی‌دولتی در این کشور چارچوب‌های قدرت لبنان مجددا پایه‌گذاری شد و نوعی ثبات نسبی به‌ این کشور بازگشت. اما چند روز پیش درست زمانی که نخست وزیر این کشور با دکتر علی‌اکبر ولایتی دیپلمات کارکشته کشورمان دیدار کرد، او کمتر از ۲۴ ساعت بعد از این دیدار در عربستان استعفای خود از نخست وزیری لبنان را اعلام کرد. شاید اولین بار در تاریخ باشد که نخست وزیری در کشور دیگری از عرصه قدرت کنارگیری کرده است.

این استعفا نشان داد که فرزند رفیق حریری حتی بدون اجازه آل‌سعود آب هم نمی‌خورد و احتمالا در پس استعفای حریری سناریوهای دیگری قرار داد و باید درآینده نزدیک شاهد بحران‌های جدیدی در منطقه این‌بار درخاک لبنان باشیم. قاسم محبعلی، کارشناس ارشد روابط بین‌الملل و مدیرکل سابق خاورمیانه وزارت امور خارجه، اعتقاد دارد سعد حریری احتمالا به علت قدرت گرفتن بشار اسد در سوریه استعفا داده است و به همین بهانه با «آرمان» گفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌خوانید.

شاهد استعفای سعد حریری از نخست وزیری لبنان در چند روز گذشته هستیم. او در فاصله چند ساعت پس از دیدار با دکتر ولایتی به عربستان سفر کرد و همانجا اعلام کرد که از مقامش استعفا داده است. چرا حریری در عربستان از مسئولیتش کناره‌گیری‌کرده است؟

به‌همان اندازه که عربستان در وقایع سیاسی لبنان نفوذ دارد، به همان میزان نیز ایران در معادلات سیاسی این کشور با نفوذ است. به عبارت پسندیده‌تر باید لبنان را از منظر نفوذ صاحبان قدرت در این کشور، خاورمیانه کوچک دانست. هر قدرت منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای در لبنان صاحب قدرت تاثیرگذاری است. از این رو متحد منطقه‌ای عربستان در لبنان سعد‌حریری است. مصر و عربستان در آرایش سیاسی در عربستان دخیل هستند، همان طور که شیعیان لبنان به ‌ایران نزدیک هستند. در نتیجه غیر طبیعی نیست که سعد حریری با عربستان سعودی برای استعفا هماهنگ کرده باشد. هر چند برطبق میثاق ملی حریری باید در بیروت استعفای خود را به رئیس جمهور تقدیم می‌کرد، اما با توجه به‌اینکه حریری شرایط لبنان را برای خود ناامن می‌دید و اینکه خطر مرگ همانند پدرش او را نیز تهدید می‌کرده، او ناچار شده در عربستان سعودی استعفا دهد.

توازن سیاسی در لبنان حاصل چیست؟ آیا این توازن مانند گذشته با مشکلی روبه‌رو شده است؟

توازن سیاسی در لبنان حاصل چالش‌ها و توافقات قدرت‌های منطقه‌ای، بین‌المللی، طوایف مختلف و نیروهای سیاسی این کشور است. توافق این جناح‌ها باعث تشکل دولت و ثبات سیاسی در لبنان می‌شود. از سوی دیگر رقابت‌ قدرت‌های منطقه ‌در خاورمیانه باعث می‌شود که دو گروه ۱۴ مارس و ۸ مارس با هم توافق کنند و دولت لبنان تشکیل شود که اخیرا بر اساس این موازنه میشل عون رئیس‌جمهور و سعد حریری نخست وزیر لبنان شد و در پارلمان هم به نوعی به توافق رسیدند. اما درحال حاضر توازنی که درگذشته به وجود آمده مجددا برهم خورده است. سعید حریری به‌این نتیجه رسیده که با توجه به وضعیت سوریه و منطقه و تغییرات توازن قدرت درخاورمیانه، توازن قبلی‌ که باعث تشکیل دولت در لبنان شده بود، وجود ندارد. از این رو حریری معتقد است گروه‌های لبنانی باید بر سر توافق جدیدی به توافق برسند. از سوی دیگرسعد حریری، بشار اسد را قاتل پدر خود می‌داند و طبیعتا قدرت‌گیری اسد در سوریه را خطری برای خود می‌داند. به ‌این علت برای اعمال فشار و چانه‌زنی بیشتر و کسب قدرت در لبنان استعفا داده است.

حزب‌ا... لبنان به نوعی نزدیک به ‌ایران و حریری نزدیک به عربستان است، با استعفای نخست وزیر لبنان چه میزان احتمال دارد حزب‌ا... قدرت بیشتری در صحنه سیاسی این کشور پیدا کند؟

چنین وضعیتی در لبنان به وجود نخواهد آمد. زیرا پارلمان لبنان در دست اهل سنت و۱۴ مارس قرار دارد که البته سعد حریری در میان ۱۴ مارسی‌ها فردی میانه‌رو شناخته می‌شد. نفر بعدی برای نخست وزیری درگروه ۱۴ مارس مشی میانه‌رویی ندارد. برطبق میثاق ملی لبنان، نخست وزیر باید از اهل سنت باشد. از این رو باید از بین افراد سنی مذهب ۱۴ مارسی، فردی به نخست وزیری انتخاب شود. مگر اینکه توافق طائف که آرایش قدرت در لبنان را به وجود آورده برهم بخورد. دراین صورت با شرایط جدیدی مواجه خواهیم بود و چون لبنان دارای تقسیمات قومی است و هیچ طایفه‌ای در این کشور در اکثریت قرار ندارد با مشکلاتی روبه‌رو خواهند شد.

بیشترین جمعیت در لبنان را مارونی‌ها و بعد مسیحی‌ها و سپس شیعیان و اهل سنت و در مرحله آخری دروزی‌ها به خود اختصاص داده‌اند. این طایفه‌ها قدرت را بین خود تقسیم می‌کنند. بنابراین حزب‌ا... بیشتر می‌تواند بر روی رئیس مجلس و بعضی اعضای کابینه اثر بگذارد. اما برای انتخاب پست نخست وزیر دو گروه ۱۴ و۸ مارس باید با هم در پارلمان توافق کنند. درحال حاضر بیشترین قدرت در توافقات را حزب‌ا... داشته، یعنی هم رئیس جمهور به حزب‌ا... نزدیک بوده و هم مسیحیان و شیعیان لبنان به نوعی به حزب‌ا... نزدیک هستند و در انتخابات آینده موقعیت حزب‌ا... بهتر هم می‌شود، اما با تغییرات حاصله ممکن است شرایط در لبنان تماما به نفع حزب‌ا... پیش نرود.

در حال حاضر با توجه به پیش زمینه‌هایی که در مورد آینده لبنان وجود دارد، ایران از چه شرایطی باید در این کشور حمایت کند؟

اثرگذاری ایران وحزب‌ا... در لبنان متفاوت است. ایران باید سعی کند به تمامی گروه‌های شیعی در لبنان مواضع خود را نزدیک کند. با این حال واقعیت آن است که حزب‌ا... قدرتمند‌ترین گروه شیعی در لبنان است. گروه‌های شیعه دیگری هم در لبنان وجود دارد مانند «امل» که با ایران و حزب‌ا... اندکی تفاوت دیدگاه دارند. تمامی شیعیان در اختیار حزب‌ا... نیستند، اما چون حزب‌ا... در میان شیعیان از قدرت بیشتری برخوردار است در لبنان نقش بیشتری دارد. از سوی دیگر اهل سنت به لحاظ تاریخی و منطقه‌ای و بین‌المللی نقش اساسی در لبنان دارند. مارونی‌ها اکثریت جمعیت لبنان را تشکیل می‌دهند و دارای پشتوانه از سوی فرانسه، آمریکا و کلیسای مسیحی درلبنان هستند و باید قدرت مارونی‌ها در نظر گرفته شود. بنابراین اثرگذاری ایران وحزب‌ا... در لبنان متفاوت است و در عین حال سیاست‌های حمایتی از حزب‌ا... باید وجود داشته باشد. باید دانست که حزب‌ا... بازیگری لبنانی و ایران بازیگری منطقه‌ای و حتی می‌توان گفت بین‌المللی است. ایران می‌تواند در مواجه با سیاست‌های جهان عرب دقت بیشتری داشته باشد.

شما درخلال مصاحبه خود اعلام کردید که‌ ایران باید با تمامی گروه‌های تاثیرگذار در لبنان در ارتباط باشد تا بتواند درآینده قدرت در این کشور نقش‌آفرین باشد. درحال حاضر ایران تا چه میزان به ‌این سمت در حال حرکت است؟

سیاست خاورمیانه‌ای ایران تنها از طریق دولت مدیریت نمی‌شود. بنابراین سیاست‌های منطقه‌ای به صورت همه جانبه مورد پیگیری قرار نمی‌گیرد. در نتیجه سیاست‌های ایران به جای اینکه کل لبنان را درنظر داشته باشد، تنها به حزب‌ا... تخصیص پیدا می‌کند، اما اگر دست دولت در سیاست‌های خاورمیانه بلند‌تر شود و مناسبات ایران درخاورمیانه، جهان عرب وجهان ارتدوکس افزایش یابد، آنگاه در لبنان نقش ایران بیش از امروز افزایش خواهد یافت. امروز نقش ایران در لبنان را بخشی قبول دارند و بخشی نمی‌پذیرند، اما اگر سیاست ایران در خاورمیانه جامعیت پیدا کند، آنگاه نفوذ ایران در منطقه افزایش خواهد یافت و ایران به بازیگر اصلی در لبنان تبدیل خواهد شد.

ایران و عربستان اخیرا در مساله حج به هم نزدیک شده‌اند و دفاتر حفاظت از منافع دو کشور نیز در تهران و جده گشایش یافته که مسئولیت آن برعهده سوئیس است. روابط ایران و عربستان به کجا می‌انجامد؟

همان‌طور که ‌ایران در خارج از سرزمین خود دارای متحدانی است، عربستان هم در سطح منطقه و جهان عرب به عنوان یک کشور تاثیرگذار مطرح است. عربستان در جهان عرب بیشترین نفوذ را دارد، زیرا در این کشورها نقش اقتصادی دارد و از این نظر نقش استراتژیک عربستان قابل کتمان نیست. همچنین در بازار نفت عربستان سعودی تاثیر گذار است. عربستان حدود۶۰۰میلیارد دلار ذخیره ارزی دارد و صاحب منافعی در اروپا و آمریکا است. بنابراین عربستان موقعیت ویژه‌ای دارد که طبیعتا از این ابزار برای فشار و رابطه خود با جهان استفاده می‌کند. در مقابل ایران نیز ابزارهای مخصوص به خود را دارد. ایران و عربستان در منطقه با هم در مواضعی چالش دارند. عربستان نگران کاهش نفوذ خود و افزایش نفوذ ایران در منطقه است و فکر می‌کند این چالش‌ها در نهایت به کاهش قدرت و در نهایت به سقوط آل سعود منتهی خواهد شد. برخورد ایران و عربستان همواره وجود داشته است و در نهایت با اعدام شیخ نمر و تسخیر سفارت عربستان در تهران اختلافات ایران و عربستان افزایش یافت. اکنون پرونده قطوری برای حل و فصل اختلافات روی میز دو کشور قرار دارد.

البته ‌ایران و عربستان در موضوع امنیت خلیج فارس و قیمت نفت منافع مشترک دارند. اما اینکه ‌ایران و عربستان بتوانند هم اختلافات را کاهش دهند و هم منافع را جلو ببرند، کاری سخت است. عربستان فکر می‌کند با در قدرت قرار گرفتن ترامپ از اهرم بزرگی در مقابل نفوذ بیشتر ایران برخوردار شده است و قصد دارد از موقعیت فعلی فشار بیشتری به‌ ایران وارد کند تا بعد از اعمال فشار زیاد بر ایران وارد مذاکره با تهران شود تا امتیازات بیشتری را از مذاکره با ایران به دست آورد. اما از سوی دیگر ایران هم تن به ‌این شرایط نمی‌دهد، کما اینکه دو طرف حداکثر تبلیغات منفی را علیه هم داشته‌اند.

آیا ممکن است عربستان برای اعمال فشار بیشتر به تهران از قدرت‌های بین‌المللی هم استفاده کند؟

عربستان در آرزوی آن است که مانند دخالت مستقیم آمریکا در عراق، این کشور را به دخالت در ایران هم ترغیب کند. این آرزو اما در حال حاضر ممکن و منطقی نیست. نه شرایط جهانی مشابهتی با شرایط جهانی آن سال‌ها دارد و نه ایران با عراق قابل مقایسه است. هرچند باید گفت که آمریکا هم ممکن است تصمیم داشته باشد برای ضربه زدن به ‌ایران از مهره عربستان استفاده کند.

با توجه به‌این تفاسیر آیا ایران و عربستان به نقطه‌ای رسیده‌اند که زمان مذاکره رودرویشان فرا رسیده باشد؟