نشانگان پیش از قاعدگی را جدی بگیرید

روزنامه بهار: مشکلات پیش از شروع قاعدگی در هرماه یکی از شایع‌ترین مشکلات زنان است که علاوه بر تغییرات جسمانی، به دلیل نوساناتی که در کارآمدی و خلق و خوی آن‌ها ایجاد می‌شود، طی چند روز در هرماه علائم و نشانه‌های افسردگی، اضطراب، بیحالی، استرس، پرخاشگری و... از خود نشان می‌دهند که می‌تواند تنش در محیط زندگی و کار آنان ایجاد کرده، کارآیی‌شان را کاهش دهد و آسیب‌های جبران‌ناپذیری از خود بر جای گذارد، بنابراین زنان در این دوره بیش از هر زمان دیگری نیازمند پشتیبان هستند. در زمینه اختلالات روانی و خلقی در دوران پیش و حین قاعدگی با دکتر محمدمهدی بدیعی، روانپزشک و عضو موسسه ارتقای سلامت زنان ایرانیان، گفت‌وگو کرده‌ایم که در زیر می‌خوانید:

منظور از PMS یا نشانگان پیش از عادت ماهانه چیست؟

نشانگان پیش از قاعدگی (Premenstrual Syndrome) یا PMS عبارت است از تکرار دوره‌ای گروهی از علائم و نشانه‌های جسمانی و روانشناختی که معمولا حداکثر ۱۴روز قبل از قاعدگی ایجاد می‌شوند و با شروع خونریزی از شدت آن‌ها کاسته شده و با پایان قاعدگی بهبود می‌یابند.

شایع‌ترین علائم خلقی و روانشناختی PMS شامل چه مواردی است؟

حدود ۳۰۰ علامت روانشناختی و جسمانی ناشی از PMS وجود دارد که شایع‌ترین علائم روانشناختی آن شامل نوسانات خلقی، تحریک‌پذیری، اضطراب، کم‌علاقگی در کارها و زود خسته شدن، دشواری تمرکز، عصبانیت، زودرنجی و افسردگی است.

آیا نشانه‌های خلقی و روانی پیش از قاعدگی در همه زنان یکسان است؟

شدت این علائم و دوره PMSدر زنان متفاوت است. بعضی نشانه‌های کمی را تجربه می‌کنند و دسته دیگر در اثر شدت بروز این عوارض دچار افت جدی عملکرد و کیفیت زندگی می‌شوند. اما در کل می‌توان گفت حدود ۸۵‌درصد زنان حداقل یکی از علائم PMS را در روزهای پیش از هر عادت ماهانه تجربه می‌کنند. البته این عارضه در زنانی که فرزند دارند یا آن‌هایی که به‌طور منظم ورزش نمی‌کنند و زندگی پر از استرسی دارند، بیشتر دیده می‌شود.

آیا نوسانات خلق‌و‌خو و تغییرات رفتاری زنان در این دوره به مدت طولانی روی زندگی اجتماعی و فردی‌شان تاثیر می‌گذارد؟

بله، در تحقیقات و مطالعات فراوانی به اثبات رسیده که زنان در روزهای پیش از عادت ماهانه بیش از سایر مواقع از حضور در محل کار خودداری کرده و اگر در امتحانی شرکت کنند، نمرات پایین‌تری کسب می‌کنند. همچنین از آنجایی که زنان مبتلا به این عوارض حدود شش برابر خانم‌های غیرمبتلا دچار نقصان در ایجاد ارتباط با دیگران هستند، PMS مانعی جدی در تربیت صحیح فرزندان و ارتباط سازنده و مستمر با همسر خواهد شد که کم‌اطلاعی و بی‌توجهی به این مسئله توسط همسرانشان، به اختلافات خانوادگی دامن زده و در بسیاری از موارد منجر به از هم پاشیدن خانواده و حتی طلاق می‌شود.

چگونه می‌توان تشخیص داد علائمی که برشمردید فقط خاص این دوران است و نشانه‌های ديگر اختلالات روانی نیست؟

کلید تشخیصی نشانگان پیش از قاعدگی، کشف رابطه زمانی بین ظاهر شدن ماهانه علائم فوق پیش از شروع آن است. در سال ۲۰۰۰ کالج ملی متخصصان زنان و زایمان آمریکا، معیار‌های تشخیصی ذیل را مشخص کردند که علائم عاطفی آن شامل تحریک‌پذیری، افسردگی، عصبانیت خارج از کنترل، اضطراب، کلافگی، گیجی و دوری از اجتماع است و علائم جسمانی آن نیز شامل درد و تورم سینه، نفخ و ورم شکم، سردرد و تورم اندام‌هاست. اگر فرد در این دوره، اين علائم را داشت می‌توان اطمینان داشت که این نوع حالت‌های خلقی‌اش محصول PMS است، اما اگر این نشانه‌های روانی و خلقی تنها مربوط به این زمان نباشد و خارج از برهه این زمان قرار گیرد، احتمال آن‌که فرد دچار اختلالات روانی باشد، بسیار بالاست و باید به این مسئله هم شخص و هم اطرافیانش توجه کنند و از متخصصان کمک گیرند.

آیا اختلال «ملال پیش از قاعدگی» مربوط‌به علائم روانشناختی و نوسانات خلق‌و‌خویی است؟

بله، در گروهی از زنان شدت این نشانه‌های روانشناختی به حدی می‌رسد که در نامگذاری به «اختلال ملال پیش از قاعدگی» معروف شده که در واقع نوع بسیار شدید PMS محسوب می‌شود.
از آنجا که این دسته از علائم روانشناختی باعث تنش در محیط زندگی می‌شود، چگونه می‌توان تاثیرات منفی‌اش را کمرنگ‌تر کرد یا از بین برد؟

از آنجایی که این علائم محصول عوامل مختلفی در انسان هستند، مدیریت و سازمان دهی PMS دارای مراحل ذیل است:

1-آموزش و اطلاع‌رسانی اجتماعی و فردی
۲-اقدامات پیشگیرانه و درمانی (دارویی و غیردارویی)
3-اقدامات مدیریتی.

در زمینه فرآیند آموزش و اطلاع‌رسانی باید گفت از آنجا که نشانگان پیش از قاعدگی به‌عنوان یک مشکل عمده و زمینه‌ساز افت کارکرد تحصیلی، ورزشی، شغلی، اجتماعی و خانوادگی است، کشورهای پیشرفته به این موضوع اهمیت بسیاري داده‌اند و ارگان‌ها و موسساتی با نام «موسسه ملی نشانگان پیش از عادت ماهانه» تاسیس شده که تخصص‌ها و خدمات مورد نیاز، از زنان و زایمان، روانپزشکی و روانشناسی گرفته تا مدیریت و برنامه‌ریزی، حقوق و تغذیه گرد هم آمده و با ارائه یک طرح جامع کشوری به مدیریت و سامان‌دهی PMS می‌پردازند. در کشور ما که تا دهه 80 اقدامات موثری درباره این عارضه فراگیر و مهم انجام نشده و پوشیده مانده بود، موسسه ارتقای سلامت زنان ایرانیان، به عنوان یک موسسه غیرانتفاعی با هدف ارتقای آگاهی، ایجاد نگرش مثبت و بهبود عملکرد زنان در ارتباط با PMS، الگویی مناسب در ارتباط با ارتقای سلامت زنان ارائه و مرکز تخصصی آموزشی، مشاوره‌ای و درمان PMS را دایر کرده است.

این مرکز از سال 1388 با همکاری سازمان نظام روانشناسی و مشاوره جمهوری‌اسلامی اقدام به برگزاری کارگاه‌های آموزشی در این راستا برای روانشناسان و مشاوران نیز کرده است.

آیا می‌توان گفت تا پیش از این کارگاه‌ها، آموزش تخصصی و مدون برای روانشناسان و مشاوران در این زمینه ارائه نمی‌شده است؟

با توجه به اهمیت و میزان تاثیر PMS در نقاط مختلف و توسط افراد علاقه‌مند آموزش‌هایی ارائه شده اما ارائه چنین کارگاه مدون آموزشی تخصصی و با هماهنگی سازمان نظام روانشناسی کشور، در ایران سابقه نداشته است. روانشناسان و مشاوران در صورت شناخت صحیح طبیعت این نشانه‌ها، فراگیری روش‌های مناسب پیشگیری و تخفیف علائم آن و چگونگی مدیریت و برنامه‌ریزی زندگی زنان می‌توانند به نحو قابل توجهی از تاثیرات منفی آن در تمامي شئونات زندگی مراجعان به مراکز مشاوره کاسته و آن‌ها را راهنمایی کنند.

در ادامه بعد از آموزش و اطلاع‌رسانی باید درمان صورت پذیرد. در هر صورت عوارض این نشانگان قابل درمان است. از آنجا که این عارضه باعث می‌شود فرد کارآیی‌اش را هم از نظر فیزیکی و هم روانی از دست دهد، در واقع این سندروم یک‌بار هزینه‌ای غیرمستقیم را در بردارد. اصلی‌ترین توصیه در درمان PMS تغییر سبک زندگی و برنامه غذایی است. با مدیریت استرس، مدیریت زمان و تغییر روش زندگی می‌توان اقدامات مفید مدیریتی را انجام داد. هیچ شکی نیست که داشتن یک زندگی پرمشغله می‌تواند استرس‌زا باشد و مشغله زیاد می‌تواند یک فضای کاملا بی‌نظم را با احساس گیجی و منگی در فرد ایجاد کند. استفاده از روش‌های ویژه مدیریت استرس بر مبنای تغییر در موقعیت و شرایط زندگی و واکنش بدنی و ذهنی فرد از اهداف درمانی محسوب می‌شود. انگیزه و میزان پیگیری خود فرد نیز برای ساماندهی PMS بسیار نقش‌آفرین است و در این مسیر آگاهی قدم اول است؛ این‌که خود فرد بداند این تغییرات و بروز علائم آزار‌دهنده چرا و چگونه به وجود می‌آیند. در گام دوم ارتباط آن‌ها را مخصوصا از نظر زمانی با عادت ماهانه خود رصد کند و تشخیص دهد که در کدام حوزه‌های زندگی‌اش از PMS آسیب می‌بیند.

با توجه به تاکیدی که درباره لزوم ساماندهی و درمان تیمی درباره PMS وجود دارد لطفا درباره مشخصات مراکز تخصصی و تیم مدیریت و درمان PMS توضیح دهید.

از آنجا که PMS اثرات جسمانی و روانشناختی متفاوتی ایجاد می‌کند، ساماندهی و درمان آن نیاز به متخصصانی دارد که شرایط زیر را دارا باشند:

1- از PMS مطلع باشند.
۲- در رشته خود متبحر و سرآمد باشند.
3- در ارتباط با PMS به‌طور تیمی کار کرده باشند.
۴- این تیم تخصصی در یک مرکز حضور داشته و مدیریت مرکز روند بهبودی مراجعان را تحت نظر و پیگیری داشته باشد.

ویژگی‌های روانشناختی این نشانگان در زنان مجرد بیشتر است یا زنان متاهل؟

با توجه به تاثیرات مثبت همدلی و همراهی که در بین زن و مرد، در پی یک انتخاب آگاهانه و صحیح که تحت نظر یک متخصص و با دریافت مشاوره قبل از ازدواج، می‌تواند وجود داشته باشد، مواجهه، مدیریت و ساماندهی PMS برای خانم‌های متاهلی که همسر مناسب و آگاه از مسائل PMS داشته باشند، سهل‌تر است. در دختران مجرد به دلیل نداشتن همراه، تحمل این قضیه برایشان مشکل‌تر خواهد بود اما اگر زنی ازدواجی ناموفق و زندگی زناشویی پرتنشی داشته باشد، وضعیت بدتری نسبت به زمان تجرد خویش خواهد داشت. همراهی همسر اگر بد باشد، آثار منفی‌تری نسبت به دوران مجردی خواهد گذاشت.

احتمال این‌که نوسانات خلق و خویی در این دوران در دراز مدت به اختلالات روانی تبدیل شود وجود دارد؟

با توجه به این‌که بازه حضور این مشکلات از زمان بلوغ فرد تا یائسگی است، می‌توان گفت بخش اعظم طول عمر زنان را دربرمی‌گیرد و البته با حضور هرماه این مشکلات و به‌هم‌ریختگی گسترده ناشی از وجود آن در اکثر شئونات زندگی فرد، اگر توسط خود فرد ساماندهی و مدیریت نشود، می‌تواند زمینه‌ساز بروز اختلالات روانی پایدار باشد و البته درباره زنان مبتلا به نوع شدید آن یعنی «اختلال ملال قبل از قاعدگی» حوزه این مشکلات و تبعات آن‌ها بسیار گسترده‌تر خواهد بود. لازم به تذکر است که در هر حالت زنان مبتلا به این عوارض هرچه زودتر به تیم درمان و ساماندهی‌کننده PMS، مراجعه کنند، بقیه زندگی خود را سالم‌تر، شیرین‌تر و مفید‌تر خواهند گذراند.

آیا برای کاهش مشکلات خلقی و روانی در این دوره، شخص باید از دارو استفاده کند؟

در بسیاری از موارد با توصیه‌هایی که توسط تیم درمانی در زمینه تغییر روش زندگی صورت می‌گیرد، مشروط به رعایت کردن خود فرد، نیاز چندانی به درمان دارویی نخواهد بود، اما درنهایت در صورت لزوم استفاده منظم و طبق توصیه روانپزشک، مشکلات کنترل خواهند شد. ناگفته نماند درمان خودسرانه، تشدید‌کننده این قضیه است. درمان دارویی، مسکن‌ها و آرامبخش‌ها نیستند، فقط یک گروه از داروهای ضد افسردگی هستند که به صورت مقطعی تحت روانپزشک باید مصرف شوند.

رژیم غذایی در کاهش علائم روانشناختی تا چه حد نقش دارد؟

مطالعات نشان داده که زنان مبتلا به این سندرم پیش از قاعدگی، در مقایسه با زنانی که مبتلا به این نشانگان نیستند، رژیم غذایی فقیرتری دارند. زنان مبتلا به این نشانگان سه برابر از سایر زنان کربوهیدرات خالص، قندهای ساده، گوشت و کافیین مصرف می‌کنند و از غذاهایی که آهن، روی و منیزیم کمتری دارد استفاده می‌کنند. عادت‌های غذایی تاثیری فراگیر بر علائم روانشناختی و فیزیولوژیکی دارند، زیرا بسیاری از زنان به محرک‌های گوناگونی مانند غذاهایی که وارد بدنشان می‌شوند حساس هستند. از این رو حتما باید از متخصصان برای داشتن رژیم غذایی مناسب کمک گیرند.

آیا آرام‌سازی عضلانی به کاهش اضطراب و استرس حاصل از این نشانگان کمک می‌کند؟

حقیقت این است که استرس مسبب به وجودآورنده سندرم پیش از قاعد‌گی نیست اما پژوهش‌ها نشان می‌دهد که وقایع استرس‌آمیز می‌تواند منجر به بدتر شدن علائم شود. تجربه تغییرات ناگهانی ناراحتی حتی جسمی یا تغییرات خلقی برای بیش از نیمی از ماه برای هرکسی می‌تواند ناراحت کننده، استرس‌آمیز و حتی دیوانه‌کننده باشد. به همین دلیل بسیار مهم است که هر زنی که این سندرم را تجربه می‌کند راهبردهای مدیریت استرس را بداند. بسیاری از زنان مبتلا به این نشانگان کمی بیش از سطح عادی دی‌اکسید‌کربن و سطوح کمتری از اکسیژن در خونشان دارند. این امر به دلیل احتباس آب در بافت ریه به نفخ شکم منجر می‌شود که زنان سطحی نفس بکشند و نفس‌هایشان کوتاه است و این کار علائم اضطراب را بدتر می‌کند. در واقع راه‌حل این مشکل، تنفس شکمی است، بدین صورت که از طریق‌ بینی نفس بکشید، شکم را به داخل هل دهید و سپس از طریق دهان نفس خود را بیرون دهید. برای این‌که ببینید این عمل را درست انجام داده‌اید، دستتان را روی شکم قرار دهید. با تمرین چند دقیقه‌ای و پنج بار در روز به‌زودی به‌طور طبیعی این کار انجام می‌شود. از دیگر راه‌ها برای کاهش استرس و نوسانات روانی می‌توان به یوگا، مدیتیشن، آرام‌سازی عضلانی، تصویر‌سازی ذهنی و خود هیپنوتیزمی اشاره کرد.