برنامه «نود»، پر از اتهام‌های بی پاسخ؟!

روزنامه خراسان - مجید حسین زاده: امشب دوباره «عادل فردوسی پور» با برنامه نود روی آنتن تلویزیون می آید و چشم های میلیون ها بیننده تا ساعاتی بعد از نیمه شب، به او و برنامه اش خیره می ماند. برنامه ای که از سال ۷۸ جای خود را در میان فوتبال دوستان ایرانی باز کرد و حالا که ۱۸ سال از حضور هفتگی آن در خانه خانواده های ایرانی می گذرد، رکورد بیشترین شرکت کننده در مسابقه های پیامکی را با شش میلیون و ۴۰۰ هزار نفر، در میان برنامه های تلویزیونی شکسته است.

اما در چند هفته اخیر، میزان زیاد تهمت ها و اهانت هایی که مهمانان حضوری و تلفنی این برنامه به یکدیگر نسبت می دهند و متهم کردن همدیگر به دروغ گویی، سوالات بی پاسخی در ذهن بینندگان این برنامه ایجاد کرده است. به همین بهانه، در پرونده امروز، نگاهی داریم به دلایل روان شناختی پربیننده بودن این برنامه و آسیب ها یا تاثیرات مثبت احتمالی تماشای آن. مهم است بدانید مطالب این پرونده، طبیعتا بدون اطلاع از موضوع و اتفاقاتی است که احتمال دارد در برنامه 90 امشب بیفتد و پیشنهاد می کنیم قبل از شروع مطالعه، همه بینندگان 90 به پاسخ این سوال فکر کنند: «آیا تماشای این برنامه برای روان ما و حتی فرزندان نوجوان و جوان مان مناسب است؟ »

رسول راجزی اصفهانی، دانشجوی دکترای روان شناسی دانشگاه علامه طباطبایی: باید بپذیریم که نود دیگر فقط یک برنامه تلویزیونی ورزشی پرمخاطب نیست بلکه تبدیل به یک «پدیده» اجتماعی و فرهنگی بسیار مهم در ایران شده است که چالش ها و جنجال های آن تاثیرات قابل توجه مثبت و منفی از لحاظ روان شناختی و جامعه شناختی بر مخاطبانش که عمدتا نوجوانان و جوانان هستند، می گذارد.

دادگاهی به نام نود!

یکی از مهم ترین بخش های این برنامه به بحث درباره مسائل جنجالی که شامل مسائل سیاسی، مدیریتی، حقوقی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مربوط به فوتبال است، تحت عنوان «پرونده» توسط مجری برنامه می پردازد و با حضور فیزیکی یا تماس تلفنی با افرادی که نقش موثری در آن پرونده دارند، ادامه می یابد. دقیقا فضایی شبیه محیط دادگاه به وجود می آید که «عادل فردوسی پور» نقش قاضی و دادستان آن را دارد و پس از خواندن متن جرم، شاهدان و متهمان را فرا می خواند و از آن ها سوال و حتی بازجویی می کند. در آخر نظر خود را به صورت مستقیم یا غیر مستقیم با حالات چهره اش نشان می دهد و قضاوت اصلی را به «مردم» که نقش هیئت منصفه را دارند، می سپارد.

با این حال و همان طور که در هفته های اخیر هم شاهد آن بودیم، روند این دادگاه های علنی و جنجالی با حضور میلیون ها تماشاچی، بیشتر به دلیل کمبود وقت و رویکرد برنامه، عقیم و بی نتیجه می ماند و مخاطبان را دچار گیجی و گمراهی می کند. هر هفته تناقضات، تهمت ها، دروغ ها و اهانت های بی شماری توسط افراد عموما سرشناس و معتبر مطرح می شود بدون آن که در نهایت مشخص شود چه کسی راست و چه کسی دروغ می گوید. این ناهماهنگی شناختی ایجاد شده در سطح وسیع جامعه، این نیاز را ایجاب می کند که حوزه های مختلف علوم انسانی شامل روان شناسی اجتماعی و جامعه شناسی به طور دقیق تری به تحلیل و واکاوی نتایج مثبت و منفی این پدیده اجتماعی- فرهنگی بپردازند.

چرا برنامه نود پر بیننده است؟

برخی نظریه پردازان رسانه های جمعی، امروزه از افول و شاید هم انقراض تلویزیون صحبت می کنند. عده ای معتقدند با ظهور رسانه های جدید که با آن ها هر کاربری می تواند مدیا یا رسانه شخصی خودش را داشته باشد، دیگر چیزی به اسم مخاطب توده یا همان mass امکان شکل گرفتن ندارد. اولین موضوع مهم این است که چرا با وجود رقبایی که این برنامه تلویزیونی داشته و دارد و مشکلاتی که بر سر راه این برنامه بوده و همچنین زمان نامناسب برنامه در روز وسط هفته و ساعات پایانی شب، این برنامه مخاطبان زیادی را جلب کرده است و هر هفته نیز بر تعداد آن ها افزوده می شود؟ در حقیقت، دلیل اصلی رشد روزافزون مخاطبان این برنامه، ترکیب سه گانه موضوع برنامه، رویکرد برنامه و مجری آن است. در درجه اول موضوع برنامه، فوتبال و حواشی مربوط به آن است، ورزشی که به دلیل هیجان بسیار زیادش، نقش قدرت و سیاست و تبادلات مالی چشمگیر، محبوب ترین ورزش جهان محسوب می شود. در درجه دوم، رویکرد جنجالی و انتقادی این برنامه مطرح است و اما مهم ترین دلیل رشد این برنامه، خود شخص «عادل فردوسی پور» است.

او به خوبی از شگردهای زبان بدن استفاده می کند تا اثر گذاری مطلوب را بر مخاطب داشته باشد. «فردوسی پور» شباهتی به استانداردهای مجری گری صدا و سیما ندارد. وی نقش بازی نمی کند! به عبارت دیگر و عامیانه، او خودش است! در مجموع برنامه نود نیازهای پنهان روان شناختی و فرهنگی متعددی را عرضه می کند؛ نیازهایی که در عمق جان افراد وجود دارد و این برنامه محیطی برای ارضای آن هاست، نیازهایی از جمله خندیدن، طعنه زدن به صاحبان قدرت، قابل پیش بینی نبودن، تماشای دعوای دو نفر و دخالتی نکردن، غصه خوردن برای جوان ناکام، سرک کشیدن به زندگی دیگران، پشت سر دیگران حرف زدن، پخش تصویر دروغ گفتن با اعتماد به نفس و.... به این اعتبار، برنامه نود تمامی مشخصه های برنامه های موفق را در خودش جمع کرده است.

آسیب های روان شناختی تماشای90

آلبرت بندورا در نظریه مشهور خود تحت عنوان «یادگیری شناختی- اجتماعی» بیان می کند کودکان و نوجوانان با مشاهده برنامه های تلویزیونی، الگویابی می کنند و بسیاری از رفتارهای این الگوها را به واسطه تقلید یاد می گیرند، حال این نگرانی مطرح است که بسیاری از بی اخلاقی ها، دروغ ها، اهانت ها، پرخاشگری ها، تهمت ها و دیگر رفتارهای ضد اجتماعی (ANTISOCIAL BEHAVIORS)  توسط افرادی انجام می شود که الگوهای ورزشی و فرهنگی جامعه هستند و پخش زنده این رفتار به طور زنده و صریح، طبق نظریه بندورا موجبات یادگیری، ترویج و نهادینه شدن رفتارهای مخرب را در میان کودکان و جوانان فراهم می آورد.

علاوه بر این، ناتمام ماندن جنجال ها و مشخص نشدن کامل مسائل و تفکیک نشدن دروغ از راست و دروغ گو از راست گو، افراد را به هم بی اعتماد و فضای منفی همراه باشک و تردید را به جامعه تزریق می کند. با توجه به این مسائل، حالا این سوال مطرح می شود که مسئولیت خانواده ها در قبال کودکان و نوجوانان برای دیدن برنامه 90 چیست؟ آیا بهتر نیست مانع دیدن این برنامه توسط آن ها شویم؟

مزایای روان شناختی تماشای 90

برنامه نود و شخص «عادل فردوسی پور» با صراحت بیان، ترس کم و جرئت بالا به سراغ مسائل، افراد و منابع قدرت می رود و سعی دارد با پرده برداری از دروغ ها و دورویی هایی که در صحبت ها و رفتار افراد است تا جای ممکن به شفاف سازی مسائل بپردازد و دروغ گویان را رسوا سازد. نکته قابل تامل این جاست که مسئله شفاف سازی در جامعه ما فراتر از فوتبال است؛ ما در روابط پدران و مادران با فرزندان، همسران با یکدیگر، مسائل خانوادگی، روابط دوستی و همسالان، روابط کاری در محیط کاری، سیاست و غیره همواره در حال نقاب زدن هستیم و به جای بیان احساسات و نظرات خود به صورت صریح و روشن، همواره با یکدیگر به صورت تعارف و با رودربایستی، طعنه آمیز، در قالب نیش و کنایه، سخنان دو پهلو، دروغ و فرافکنی و در نهایت بددهنی و پرخاشگری صحبت می کنیم. بدین ترتیب یکی از کاربردهای اجتماعی سازنده برنامه نود، آموزش صریح بودن و نمایش دادن عواقب دروغ گویی و تظاهر است. این برنامه همچنین به کودکان و نوجوانان، دنیای واقعی را بدون خوش بینی ظاهری و همراه با خوبی ها و بدی هایش نشان می دهد و با بالا بردن تجربه شناختی و هیجانی، باعث رشد اجتماعی فرد در سال های آینده زندگی اش می شود.

بیننده حرفه ای 90 باشید!

بهترین و موثرترین راه برای کم کردن آثار سوء و بالا بردن تاثیرات سازنده این گونه برنامه ها، افزایش خودآگاهی و شناخت در خانواده ها، ترویج راست گویی و صریح صحبت کردن و رک گویی، افزایش فضای انتقادپذیری در محیط خانواده، تمرکز بر گوش دادن و درک کردن دیگران به جای صحبت کردن زیاد در مباحث بین فردی و آموزش فنون روان شناسی تشخیص دروغ از راست به کودکان و نوجوانان است.