ژروم بل و ديگران در راه جشنواره تئاتر فجر

روزنامه اعتماد: سي‌وششمين جشنواره بين‌المللي تئاتر فجر حدود ١٠ روز ديگر آغاز مي‌شود و به اين ترتيب آثار منتخب سال ٩٦ تئاتر كشور خود را در بوته نقد و آزمايش قرار مي‌دهند. گرچه در اين مسير هيچگاه رضايت كامل حاصل نخواهد شد و همواره هنرمندان و گروه‌هاي معترض به شيوه انتخاب وجود داشته و دارند. از اين منظر دوره سي‌وششم نيز تفاوت چنداني با گذشته ندارد.

در اين ميان، بخش بين‌الملل يكي از بخش‌هايي بوده كه دست‌اندركاران برگزاري معمولا از آن به عنوان مجرا و مأمن عبور از زير تيغ تيز انتقادها بهره برده‌اند؛ به اين معنا كه اگر ضعف و كاستي در حمايت از گروه‌هاي نمايشي يا دعوت از هنرمندان شناخته شده داخلي وجود داشته، همه‌چيز با دعوت از يك كمپاني يا هنرمند نامدار خارجي پوشانده شده است. به عنوان نمونه شايد بتوان به دوره‌اي اشاره كرد كه جشنواره تئاتر فجر با انتقادهاي زيادي مواجه شد اما حضور توماس اوستر ماير با نمايش «هملت» از كشور آلمان در بخش بين‌الملل تا حد زيادي از بار انتقادها كاست.

نكته اينجاست كه در تمام اين سال‌ها تنها بخش داخلي با اما و اگر مواجه نبوده و دبيرخانه برگزاري جشنواره در مقاطعي براي دعوت از هنرمندان و گروه‌هاي خارجي نيز با مشكلات جدي مواجه شده است. مشكلاتي كه ظاهرا پايان ندارد و تا حد زيادي گريبان اين دوره را نيز خواهد گرفت. از شرايط فرهنگي ايران و جست‌وجوي آثار خارجي مطابق با عرف و فرهنگ وطني كه عبور كنيم پاي ماجراي ديگري به ميان مي‌آيد و آن وضعيتي است كه به واسطه تصميم سياسيون رقم مي‌خورد. تصميم‌هايي كه بر سرنوشت اقشار گسترده اثر مي‌گذارد. سال گذشته سعيد اسدي، دبير سي‌وپنجمين جشنواره تئاتر فجر زماني در نشست خبري‌اش به گلايه از برخي بي‌عدالتي‌ها در عرصه بين‌الملل پرداخت و گفت: «متاسفانه كشور امريكا در صدور ويزا براي برخي از هنرمندان دعوت شده به ايران مانع‌تراشي مي‌كند و همين مساله ما را براي دعوت از مهمانان خارجي با مشكل روبه‌رو كرده است.» بنابراين نبايد از ياد ببريم كه اين گزاره همچنان پابرجاست و جشنواره همچنان براي دعوت از گروه‌هاي خارجي با مشكل مواجه است اما انتقاد چيست؟

آروند دشت‌آراي، دبير بخش بين‌الملل دوره جديد جشنواره تئاتر فجر در گفت‌وگو با «اعتماد» گفته است: «وقتي كار را ۶ ماه قبل از شروع جشنواره آغاز مي‌كنيد، خيلي نمي‌توانيد به متد يا شيوه خاصي براي انتخاب پايبند باشيد. مثل آشپزي مي‌ماند كه بايد ببيند در يخچال چه دارد و با آنها چه غذايي مي‌تواند درست كند. اكثر گروه‌هاي مهم تئاتر برنامه‌هاي‌شان براي دوسال آينده بسته شده و ما مي‌خواهيم در ماه ژانويه و فقط ۶ ماه جلوتر از آنها دعوت كنيم.

همين نكته دست ما را خيلي بسته است و خيلي كارها بوده‌اند كه دبير جشنواره بسيار پسنديده بود ولي برنامه‌شان اجازه نمي‌داد كه در تاريخ جشنواره به ايران سفر كنند و برنامه‌شان براي ژانويه ۲ سال بعد خالي بود.‌اي كاش ما هم اين امكان را داشتيم كه آن گروه‌ها را براي دو سال بعد رزرو مي‌كرديم ولي ساختار اداري ما متاسفانه اين طور نيست. »

پس مشكلات ساختاري به مشكلات سياسي عرصه بين‌الملل اضافه مي‌شود اما با تمام مشكلات مورد اشاره دبيرخانه جشنواره يك ويژگي مهم را رعايت كرده است. مسوولان به ميزان تورهاي يك اجرا يا تعداد اجراي گروه در مهم‌ترين فستيوال‌ها توجه داشته‌اند و ميانگين تور اجراهاي بخش بين‌الملل حداقل ۳۵ جشنواره است. به اين ترتيب جشنواره فجر نمايش‌هايي را در برنامه خود گنجانده كه در فستيوال‌هاي مهم دنيا روي صحنه رفته‌اند.

براساس اعلام دبيرخانه سي‌‌وششمين جشنواره تئاتر فجر از ميان ۱۴۷ اثر خارجي ديده شده، ۱۹ اثر براي اجرا در بخش بين‌الملل جشنواره انتخاب شده‌اند‌ كه در فرم‌هاي متنوع نمايش صحنه‌اي، خارج از صحنه، ويدئو اينستاليشن، پرفورمنس، نمايش‌هاي تعاملي محيطي و... اجرا خواهند داشت. آلمان، بلژيك، تركيه، عراق، هلند، چين، برزيل، فرانسه، ايتاليا، سوييس و يونان از جمله كشورهايي هستند كه نمايندگان خود را به ايران فرستاده‌اند پس به اين ترتيب از اين منظر نيز با تنوع مواجه هستيم اما حاصل كار كيفيت قابل تاييد دارد؟

والنتاين دايننس از كشور بلژيك با نمايش «دهن گنده» به ايران سفر مي‌كند اجرا را به تنهايي بر عهده دارد. اجرايي كه با استفاده از بخش‌هاي سخنراني‌هاي معروف و- البته كم‌تر معروف- و موثر بر رويه تاريخ نشان مي‌دهد حقه‌هاي مورد استفاده در روابط سياسي ٢٥٠٠ سال گذشته تغيير زيادي نكرده است. براساس اطلاعات منتشر شده دهن‌گنده در طي سال‌هايي كه از توليدش مي‌گذرد بازتاب گسترده‌اي را در جهان داشته و در جشنواره‌هاي مختلف مانند فستيوال ادينبورگ در سال ٢٠١٤ حاضر پذيرفته شده است.

«شهرهاي نامرئي» نام يكي ديگر از پروژه‌هايي است كه امسال در سي‌وششمين جشنواره بين‌المللي تئاتر فجر اجرا خواهد شد. اين پروژه كه از سال ۱۹۹۱ در شهرهاي بزرگ دنيا مثل لندن، پاريس، رم، بوداپست و... اجرا داشته با همكاري سفارت ايتاليا در ايران و بخش خارج از صحنه جشنواره به تهران مي‌آيد.