سقط جنین؛ گورستان جنین‌ها

روزنامه قانون: صدور مجوز سقط درمانی جنین در استان کردستان از ۹۴ مورد در سال ۹۵ به ۱۴۱ مورد در ۹ ماهه امسال افزایش یافته است که این رشد ۵۰ درصدی، نشان از آگاهی مادران باردار نسبت به سقط جنین درمانی با صدور مجوز قانونی و رهایی از دست فرصت طلبان سقط‌های زیرزمینی غیرقانونی است.

متخصص پزشکی قانونی استان کردستان با تایید این آمار، سقط جنین درمانی را راهکاری مثبت، برای به دنیا نیامدن جنین دارای اختلالات کروموزومی و موارد ناشی از خطرات جان مادر در ایام بارداری و تولد نوزاد می‌داند.

«زهره سلیمانی» با اشاره به تصویب قانون صدور مجوز سقط جنین درمانی در دهم خرداد 84 در مجلس شورای اسلامی و تایید نهایی این مصوبه در 24 خرداد همان سال در شورای نگهبان تصریح کرد که امروزه به دلیل آگاهی مردم، شمار مراجعه مادران باردار برای دریافت مجوز سقط جنین درمانی افزایش یافته است.

به گفته او«مادران باردار از روز اول بارداری تا 19 هفتگی سن جنین، فرصت سقط جنین دارند که در این مدت زمانی، باید مادر باردار با انجام سونوگرافی، نمونه برداری و آزمایش‌های ویژه، ریسک اختلالات کروموزومی جنین را از منظر پزشکی تایید و اعلام کند، تا ما بتوانیم مجوز سقط درمانی جنین را صادر کنیم».

او می گوید: بر اساس فقه اسلامی، این اقدام تا 16 هفتگی تمام و براساس نظریه پزشکی تا 19 هفتگی مجاز است که این دو نظر هیچ منافاتی با يكديگر ندارند؛ چون از نظر فقه اسلامی جنین در 16 هفتگی تمام، ذی روح می شود که چرخه زمانی پزشکی قانونی نیز با همان زمان مورد تایید فقه اسلامی تناسب دارد.

به گفته اودر هفته نوزدهم بارداری، رشد اندام‌های جنین تکمیل می‌شود و جنین می‌تواند دست و پایش را به‌راحتی حرکت دهد. علاوه بر این، به این علت که بیشتر اندام‌های او تا این هفته شکل گرفته است بیشتر ضربه می‌زند.

سلیمانی تصریح کرد: اگر مادرباردار تا 19 هفتگی نتواند با انجام سونوگرافی، نمونه برداری و آزمایش های لازم اختلالات جنین را از دو منظر ناهنجاری‌های جنینی و موارد خطر جانی مادر به ما اثبات کند، پزشکی قانونی مجوز سقط جنین‌درمانی را صادر نمی کند.

او تشریح کرد: تنها به دو دلیل ناهنجاری‌های جنینی که موجب حَرَج مادر در آینده شود یا اینکه در فرآیند غربالگری دوران بارداری تا قبل از 19 هفتگی خطرات جانی مادر باردار تایید شود، پزشکی قانونی با ادله های اثباتی پزشکی، مجوز سقط جنین درمانی را صادر می کند.

به گفته او، بيشتر صدور مجوزهای پزشکی قانونی کردستان برای سقط جنین ناشی از ناهنجاری های جنینی به ویژه اختلالات «سندرم داون» است و تنها حدود هشت درصد از مجوزها ناشی از خطر جانی مادر به ویژه ابتلای مادرباردار به بیماری قلبی - عروقی است.

او اختلال سندرم داون را شایع ترین اختلال کروموزومی جنین در ایران دانست و گفت : این اختلال تنها مربوط به استان کردستان نیست بلکه در استان های کشور رایج و معمول است.

این متخصص پزشکی قانونی کردستان، بالا رفتن سن ازدواج و بارداری زنان در سنین بالا را یکی از مولفه‌های اختلال کروموزومی می‌داند و معتقد است که باید مسئولان دستگاه‌های ذی‌ربط برای شناسایی عوامل دیگر از طریق تحقیق و پژوهش میدانی جامعه آماری را تحلیل و راهکارهای کاهش ریسک اختلال کروموزومی را به مادران آموزش و گوشزد کنند.

او از اینکه هنوز داده‌های آماری مادران دارای پرونده سقط جنین قانونی به لحاظ تفکیک سن، میزان تحصیلات و پراکندگی مناطق روستایی و شهری در دست پزشکی قانونی برای تحلیل و آسیب‌شناسی علمی این پدیده نیست، ابراز ناخرسندی کرد و از دانشجویان پزشکی خواست موضوع پایان‌نامه های خود را به این سوژه مهم روز اختصاص دهند.

او از آگاهی مادران باردار در مناطق شهری و روستایی برای انجام فرآیند غربالگری در دوران بارداری ابراز خرسندی کرد و گفت: براساس قانون صدور مجوز سقط جنین درمانی در صورت درخواست مادر بعد از تایید موارد پزشکی قبل از19هفتگی، نیازمند رضایت شوهر نیست؛ چون این مساله مربوط به حَرَج مادر باردار، بعد از تولد نوزاد ناقص الخلقه می‌شود.

این پزشک متخصص پزشکی قانونی کردستان، افزایش 23.4 درصدی صدور مجوز قانونی در سال 95 در مقایسه با سال 94 در ایران را ناشی از استقبال مادران باردار ایرانی برای انجام سقط جنین درمانی می داند و می‌گوید: کمترین رشد صدور مجوز ایران مربوط به استان چهار محال و بختیاری است.

به گفته این پزشک، این اقدام مجلس شورای اسلامی روند افزایشی و خطرناک سقط جنین زیر زمینی غیر مجاز را کاهش داده است که امید می رود با تحلیل علمی نمایندگان مجلس شورای اسلامی و تلاش پزشکی قانونی کشور، موارد اختلال ژنتیکی بیشتر در لیست صدور مجوز قانونی سقط جنین قرار گیرد.

به گفته او، بايدمادران باردار قبل از اتمام 19‌ هفتگی نسبت به تایید پزشکی ناهنجاری‌های جنینی حَرَج مادر و خطرات ناشی از دوران بارداری و زایمان اقدام کنند.پزشکی قانونی مجوز سقط جنین برای مادرباردار را در مراکز بیمارستانی صادر می‌كند و این مساله، خطر امنیت جان مادر در حین و بعد از سقط جنین درمانی را بر خلاف سقط‌های غیرقانونی کاهش می‌دهد.

سندرم داون یک ناهنجاری ژنتیکی است که به آن تریزومی (trisomy) نیز گفته می شود و در آن فرد مبتلا به جای دو نسخه از کروموزوم 21، سه نسخه از این کروموزوم را به ارث می برد.سندرم داون برای اولین بار در سال 1866 میلادی توسط دکتر جان لانگدن داون به رسمیت شناخته و از آن پس به این اختلال ژنتیکی سندرم داون گفته شد. این سندرم بر روی رشد فیزیکی طبیعی نوزاد تاثیر گذاشته و باعث مشکلات یادگیری خفیف تا متوسط و به صورت مادام العمر می‌شود. افراد مبتلا به سندرم‌داون نسبت به افراد سالم بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری های قلبی، مشکلات شنوایی، بینایی و الزایمر قرار دارند.

سقط قانونی

ضرورت‌هاي سقط جنين را در اصطلاح سقط درماني مي‌گويند. قانونگذار ايراني پس از طرح نظرات فقهي و حقوقي مختلف، قانون سقط درمانی را سال 84 به‌صورت ماده واحده تصویب كرد. در متن ماده واحده مربوط به سقط درماني آمده است: « سقط درمانی با تشخیص قطعی سه پزشک متخصص و تایید پزشکی قانونی مبنی بر بیماری جنین که به‌علت عقب‌افتادگی یا ناقص‌الخلقه بودن موجب حرج مادر است یا بیماری مادر که با تهدید جانی مادر توام باشد قبل از ولوج روح (چهارماه) با رضایت زن مجاز است و مجازات و مسئولیتی متوجه پزشک مباشر نخواهد بود».

سقط درماني راهکاري است که مقنن براي پيشگيري از بروز مشکلات آتي براي مادر، جنين يا اجتماع، آن را مجاز شناخته است اما با رفع محدوديت هاي مندرج در اين قانون و تسري آن به امکان سقط درماني حاصل از زنا و تجاوز به عنف قبل از ولوج روح در جنين (که از مصاديق بارز عسر و حرج قلمداد و با کاربرد درماني قابل انجام است) و نيز توسعه ليست موارد مجاز سقط درماني، مي‌توان زمينه خروج قوانين سقط جنين را از حوزه جرم و جنايت و انتقال آن به حوزه رفاه و سلامت، فراهم ‌كرد. بنابراين در اين مورد بازنگري و بازتدوين مقررات منطبق با واقعيت هاي جامعه و در عين حال موجه و اخلاقي، ضروري است. با نگاهي به قانون مذكور و استفاده قانونگذار از قید ولوج روح و ممنوعیت سقط درمانی پس از چهار ماهگي این سوال ‌پديدمی‌آيد که اگر جان مادر در خطر قرار گیرد و جنین سنی بیش از ۱۲۰ روز داشته باشد، آیا نمی توان مجوز سقط جنین صادر کرد؟

مطابق آنچه در قانون ذکر شده و انجام می شود، مجوز سقط درمانی تنها در صورت داشتن شرایط خاص برای مادر باردار صادر می شود که مهم‌ترین آن سن بارداری کمتر از ۱۹ هفته است. علاوه بر سن بارداری باید وجود ناهنجاری در جنین که بعد از تولد موجب حرج مادر شود یا بیماری مادر به نحوی که ادامه بارداری برای او خطر جانی به همراه داشته باشد، توسط سه پزشک متخصص به تایید برسد تا پزشکی قانونی نسبت به صدور مجوز اقدام کند؛ بنابراین، این تصور که تمام ناهنجاری‌های موجود در جنین یا هر بیماری مادر به صدور مجوز سقط می انجامد، تصور نادرستي است زیرا تنها ناهنجاری‌های جنینی که موجب حرج مادر شود یا بیماری‌هایی که در صورت ادامه بارداری برای مادر خطر جانی به همراه داشته باشد، به صدور مجوز منجر خواهد شد. البته بعد از چهارماهگی و حلول روح، مطابق نظر همه‌ علما (آیات بهجت، صانعی، زنجانی، تبریزی، فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی و موسوی اردبیلی) به‌جز آیت ا...تبریزی و موسوی اردبیلی، به هیچ وجه اسقاط جنین جایز نیست. حضرات آیات تبریزی و موسوی اردبیلی‌معتقدند که در صورت خطر جانی برای مادر، اسقاط جنین حتی بعد از دمیده شدن روح نیز بلا اشکال است.

همین‌طور آیت ا...خامنه‌ای سقط‌جنین پس از چهارماهگی را در صورت خطر مرگ هر دوی مادر و جنین و با امکان نجات مادر، جایز می دانند. علت این اختلاف نظر را می‌توان از فحوای کلام امام خمینی(س) استنباط کرد که فرمودند: بعد از دمیدن روح در جنین، حفظ جان یکی بر دیگری ارجحیتی ندارد و اگر علم به تلف شدن هر دو باشد و تنها امکان حفظ یکی از آن‌هاست، مورد باید با قرعه مشخص شود. در شرایط سقط درمانی که جان مادر در خطر است، نه امکان حفظ هر دو، موجود و نه انتخابی در کار است چون حیات جنین، متوقف بر بقای مادر است و اگر جنین را انتخاب کنیم ، نمی‌توانیم جانش را حفظ کنیم؛ بنابراین، هرچند ترجیحی بین زندگی مادر و جنین نباشد، تنها امکان حفظ زندگی مادر هست و در چنین شرایطی حفظ جان مادر بهتر از مرگ هردو است.

اگر جنین در موقعیتی باشد که بتواند پس از مرگ مادر زنده بماند و به اصطلاح قابلیت زندگی را داشته باشد (Variable) نیز، ختم بارداری زندگی را به هر دو می‌بخشد و منعی ندارد.بنابراين به‌نظر می‌رسد که مطرح کردن ولوج روح و چهارماهگی در فرض وجود خطر جانی برای مادر، لزومی ندارد و اکثر قریب به اتفاق مکاتب و مذاهب دنیا در چنین شرایطی، سقط را می‌پذیرند، بدون اینکه سن جنین مطرح باشد.

آمار رو به افزايش سقط درماني

ريیس سازمان پزشکی قانونی کشور در بيان‌ دليل افزايش سقط درماني گفته است: بیشتر سقط درمانی‌هایی که از سوی پزشکی قانونی مجوز آن‌ها داده می شود، مربوط به اختلال جنینی است و در عین حال شمار سقط درمانی ها نیز در هفت ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۶،۸ درصد افزایش یافته است.

از ابتدای فروردین تا پایان مهر امسال ‌هفت هزارو ۲۵۷ مورد برای دریافت مجوز سقط درمانی به مراکز پزشکی قانونی سراسر کشور مراجعه کردند. به گفته احمد شجاعي از این تعداد مراجعه کننده برای دریافت مجوز سقط درمان ۷۸۶ نفر پیگیری‌های مربوط به گرفتن مجوز را رها کردند؛ به دلیل اینکه زمان قانونی برای گرفتن این مجوز گذشته بود . پنج‌هزارو ۲۵۴نفر مجوز سقط درمانی را دریافت کردند و برای یک‌هزارو ۳۱۷ نفر نيز این مجوز صادر نشد .ريیس سازمان پزشکی قانونی اعلام کرد: بیشتر مادرانی که برای گرفتن مجوز سقط درمانی مراجعه می کنند اما مجوز مربوط را دریافت نمی‌کنند، به این دلیل است که این افراد بعد از زمان قانونی یعنی بعد از ۱۹ هفتگی بارداری مراجعه می کنند که به هیچ عنوان نمی‌توان در این موارد مجوز سقط درمانی را صادر کرد .

ريیس سازمان پزشکی قانونی با اشاره به اینکه در آمار سقط درمانی های سال ۹۵ نسبت به سال ۹۴ شاهد رشد ۲۳،۴ درصدی بودیم، گفت: درهفت ماهه سال ۹۶ ‌نيز نسبت به آمار سقط درمانی در همین مدت درسال ۹۵ رشد ۶،۸ درصدی را داشتیم؛ در مجموع می توان گفت که آمار سقط درمانی‌ها رو به افزایش است .در برخی استان‌ها مانند استان تهران شاهد رشد ۲۲،۹درصدی مراجعه کنندگان برای گرفتن مجوز سقط درمانی به مراکز پزشکی قانونی و همین طور شاهد رشد ۱۷،۲درصدی صدور مجوز سقط درمانی هستيم .در استان البرز نيز رشد ۱۴،۶درصدی شمار مراجعه کنندگان سقط درمانی را دراین هفت ماه داشتیم اما شمار صدور مجوز های سقط درمانی در این استان نسبت به مدت مشابه سال گذشته تغییری نداشت.

البته در استان چهار محال و بختیاری کمترین رشد صدور مجوز سقط درمانی را داشتیم و استان قزوین نيزدر این مدت ۴۳،۸ درصد رشد مجوز و ۳۰،۹ درصد رشد مراجعه کنندگان براي دريافت مجوز سقط درمانی داشت. وی خاطر نشان کرد: ۹۲ درصد از مجوز‌های صادر شده سقط درمانی در سال ۹۵ باعلت جنینی و هشت درصد نیز با علت مادری (بیماری مادر ) بود. از شایع‌ترین علت های صدور مجوز سقط درمانی با علت مادری می توان به بیماری های قلبی و عروقی اشاره کرد.