محبوبیت کانال‌های تلگرام، این پادشاهان پرطرفدار

روزنامه سازندگی: طبق آمار بیش از ۵۰ درصد مردم، آخرین کاری که قبل از به خواب رفتن انجام می دهند چک کردن گوشی تلفن همراهشان است. این آمار نشان می دهد که نه تنها افراد از طریق تلفن همراه و شبکه های اجتماعی اخبار مورد نظر خود را به دست می آورند بلکه از این وسیله به عنوان اصلی ترین رکن سرگرمی خود استفاده می کنند. علاوه بر این آموزش هایی با موضوعات مختلف را نیز از همین گوشی تلفن همراه کسب می کنند و...

این صمیمیت انسان با گوشی تلفن همراه خوراک مناسبی برای فعالان مجازی مهیا کرده است و با اقبال مخاطب شاهد رشد قاچ گونه کانال های تلگرامی در ایران با موضوع «همه چیز» هستیم. در این کانال ها هرچه بخواهید پیدا می کنید؛ مطالب طنز، سرگرمی، خبری، عکس، فیلم، تبلیغات و گاهی حتی تحلیل هایی سطحی از معضلات اجتماعی. اما نکته قابل توجه این است که این کانال ها هرچه از نظر کمی افزایش پیدا می کند در یک نمودار برعکس کیفیت شان پایین تر می آید، بنابراین می توان حدس زد که این مشکل با توجه به تعداد زیاد دنبال کننده های کانال ها چه بلایی بر سر ذائقه مخاطب می آورد.

سرگرمی؛ اولین دلیل اقبال عمومی به کانال های تلگرامی

یکی از نکاتی که در زمینه فضای مجازی و البته شبکه های اجتماعی همواره مورد سوال قرار می گیرد، فاکتورهای جذابیت در این فضا و معیارهای جذب مخاطب است. در این زمینه احسان شاه قاسمی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران، پایین آمدن سطح سابقه عمومی را اولین دلیل استقبال از شبکه های اجتماعی می داند و در گفت و گو با ما می گوید: اقبال عمومی به این کانال های تلگرامی چند دلیل می تواند داشته باشد؛ اول این که ذائقه و سطح سلیقه مخاطب تغییر کرده است.

حتی درباره آموزش هم این سطوح چه در دانشگاه و چه در مدرسه تقلیل یافته است و بنابراین می توان گفت علوم هم در دنیا به سمت سفارشی شدن پیش می رود. او در ادامه با اشاره به نقش مهم سرگرمی در شبکه های اجتماعی اضافه می کند: علاوه بر این تمایل رفتن به سمت سرگرمی همیشه از طرف مخاطب وجود داشته اما اگر این اتفاق نمی افتاده به این علت بوده که امکانات کافی برای آن وجود نداشته است.

فضای مجازی، برنده ماراتون جذاب مخاطب

اگرچه به نظر نمی رسد صدا و سیما و دیگر رسانه های رسمی آن طور که باید دغدغه جذب مخاطب داشته باشند اما با نگاهی به شبکه های مجازی به راحتی می توان فهمید فاصله معناداری میان این رسانه ها و رسانه های رسمی کشور وجود دارد. شاه قاسمی در این زمینه معتقد است: اولین دلیل، نبود امکانات و وجود محدودیت ها است اما در شبکه های مجازی این سرگرمی ها به روز هستند و درواقع می توان گفت شبکه های اجتماعی سرگرمی را به صورت سفارشی شده به مخاطب عرضه می کنند. علاوه بر این گوشی تلفن همراه شما با شما صمیمی است. این در حالی است که تلویزیون، روزنامه و سایر وسایل ارتباطی به جز تلفن همراه از شما وقت و انرژی بیشتری می گیرند و استفاده از آنها باید با مقدماتی همراه باشد. پژوهش جالبی در آمریکا انجام شده که نشان می دهد 50 تا 60 درصد از دختران اسمارت فون های خود را در آغوش می کشند و به خواب می روند.

مدیریت اخبار کانال های خبری معتبر و غیرمعتبر

یکی از مهم ترین کارکردهای کانال های پرمخاطب تلگرامی مدیریت و پوشش خبری درباره حوادث است. به همین علت امکان پخش شایعات بیشتر می شود. علاوه بر این به نظر می رسد اخبار ارائه شده در این کانال ها بیش از انتظار جامعه است. از طرفی شاه قاسمی در این باره می گوید: فضای مجازی روی فضای واقعی ساخته می شود و زمانی که مسیر جامعه واقعی عوض شود مسیر فضای مجازی هم به تبع آن تغییر می کند. ذهن ما اندام پیچیده و توان مندی است که قدرت انتخاب دارد. بنابراین می توان گفت ما اطلاعات را با توجه به زمان و اهمیت مدیریت می کنیم.

پربازدیدترین کانال های تلگرامی

این روزها را می توان عصر حکمرانی کانال های تلگرامی در عرصه رسانه های فضای مجازی دانست. در روزهایی که سایت ها و حتی شبکه های اجتماعی مثل فیسبوک کنم رونق تر از همیشه هستند کانال های تلگرامی روز به روز بر تعداد مخاطبان خود اضافه می کنند. کانال ها در جذب ممبر و مخاطب از هم سبقت می گیرند چرا که امروز قدرت یک کانال تلگرام نه به خاطر کیفیت یا مستدل و مستند بودن تولیداتش که به دست آوردن ممبر به هر شکل است. با این وصف امروز برخی کانال های تلگرامی توانسته اند از مرز سه میلیون مخاطب عبور کنند که اتفاق ویژه ای در دنیای رسانه های فارسی به حساب می آید.

پرمخاطب ترین ها

1. خبر فوری تعداد اعضا: 3066407
۲. آخرین خبر تعداد اعضا: ۲۹۶۵۱۸۴
3. ملوبیت تعداد اعضا: 2582230
۴. دنیای ترانه تعداد اعضا: ۲۱۸۵۱۰۹
5. اخبار روز ایران تعداد اعضا: 2139709
۶. ترفند تعداد اعضا: ۲۰۱۷۰۵۳
7. میدانستی؟ تعداد اعضا: 1914938
۸. گیزمیز تعداد اعضا: ۱۷۲۹۳۴۳
9. بی بی سی فارسی تعداد اعضا: 1157720
۱۰. ورزش سه تعداد اعضا: ۱۱۱۲۰۶۸
11. Do you Know تعداد اعضا: 918796
۱۲. کانال برنامه نود تعداد اعضا: ۹۱۰۸۱۱

رئیس اداره فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد:

فضای مجازی دارای کمترین خط قرمزهاست

بسیاری معتقدند علت اصلی آسیب های فضای مجازی به ماهیت آنها باز نمی گردد و لازم است برای جلوگیری از این آسیب ها مسئله آموزش و نظارت محتوایی و کیفی را در این زمینه پررنگ کنیم. چرا که اگر این نظارت همراه با آموزش وجود داشته باشد و مخاطب طرز استفاده از این فضا را بلد باشد احتمال خطا کمتر می شود. یکی از اقدامات وزارت فرهنگ و ارشاد در دو سال اخیر رسیدگی و پیگیری محتوایی این کانال ها و برخورد با آنها بوده است. در همین مورد با محسن فرجادی، رئیس اداره فضای مجازی معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت و گو کردیم.

به طور کلی وجود کانال های پرطرفدار تلگرامی را مثبت ارزیابی می کنید؟

در کانال های خبری و پیام رسان ها با مدیومی مواجهیم که این مدیوم غالبا با سلیقه عامه مردم تطابق دارد. همان استقبالی که در گذشته از روزنامه های زرد می شد حالا از کانال هایی با همین محتوا می شود. علاوه بر این، چیزی که به ما ثابت شده این است که این کانال ها با یک منطق اقتصادی محکم به وجود می ایند و اکثر آنها خلاف تصور عامه باری به هر جهت درست نشده اند. شاید آغاز به کار این کانال ها تفننی بوده اما بعد پشتوانه های کاری و فکری زیادی داشته اند و همچنان هم با همان منطق محکم خود پیش می روند.

دلیل اقبال عمومی به این کانال ها چه چیزی می تواند باشد؟

همان طور که می دانیم برخی از این کانال ها حتی از سایت های معتبر خبری هم بیشتر است. مراجعه به این کانال ها براساس نوع و سبک اطلاع رسانی آنها است که با سلیقه و ذائقه افراد سازگار است. علاوه بر این مسئله دسترسی هم در اقبال مخاطب به این رسانه ها تاثیرگذار است. کسانی که به رسانه های رسمی هم دسترسی ندارند به راحتی با استفاده از تلفن همراه خود از اطلاعات این کانال ها استفاده می کنند. این کانال ها همان طور که در اختیار شهروندان کلان شهرهاست در اختیار روستاییان هم قرار می گیرد. درواقع شبکه های اجتماعی از خلائی استفاده کرده اند که رسانه های بزرگ و شناسنامه دار برای آن از اقبال عمومی به اندازه شبکه های اجتماعی محروم شده اند.

برنامه ای برای ساماندهی یا ارتقای کیفی این کانال ها وجود دارد؟

در یکی، دو سال اخیر پیگیری و کنترل فضای مجازی در دستور کار قرار گرفته و هنوز هم این مسئله در جریان است و آن را پیگیری می کنیم. به روش های متفاوت این مسئله پیگیری شده است و به عنوان مثال شناسایی بخشی از این کار است. در همین راستا برای کانال های خبری توصیه میشود که یک پایگاه خبری هم داشته باشند و برای آن از هیئت نظارت مجوز بگیرند به طور کلی اقداماتی جهت هویت بخشی به این کانال ها و در نتیجه امنیت بیشتر آنها شده است.

این نظارت در کدام زمینه بیشتر اعمال می شود؟

نظارت در این زمینه به شدت انجام می شود و بیشترین نظارت هم بر محتوای این کانال ها و آنچه در این کانال ها ارائه می شود است. در حال حاضر آنچه در پیام رسان های شبکه های اجتماعی ارائه می شود با ضوابط موجود درباره رسانه های دیگر به هیچ عنوان تطابق ندارد اما نظارت همچنان در این زمینه ادامه دارد و محتوای این کانال ها در شبکه های اجتماعی پیگیری می شوند. اگر مشخصا کانالی دارای رسانه شناخته شده باشد و پایگاه خبری و روزنامه داشته باشد براساس قانون مطبوعات با آن رفتار می شود و در غیر این صورت براساس قوانین مجرمانه فضای مجازی اعمال قانون می شوند.

آیا ضوابط مشخص و تقسیم بندی شده ای برای کسانی که در این فضا فعالیت می کنند، وجود دارد؟ به عبارت دیگر معیار خاصی در این زمینه در نظر گرفته اید؟

مشخصا هر کس می خواهد در این حوزه ورود کند باید قوانین را مطالعه کرده باشد و بر مجموعه جرایم یارانه ای تسلط داشته باشد. باید به حدود و خط قرمزهای قانون توجه داشته باشد.

فعالیت در فضای مجازی تا چه اندازه با خط قرمز و ضوابط رسمی موجود مطابقت دارد؟

خط قرمزها در شبکه های اجتماعی رنگ خود را باخته است و این نظارت و دستور برای پیگیری جرایم فضای مجازی و محتوای پیام رسان ها دقیقا به همین علت به وجود آمده است و همان طور که اشاره کردم هنوز هم برای رسانه های جدید و فضای مجازی قوانین و ضوابط کامل و لازم وجود ندارد.

با توجه به ماهیت فضای مجازی و شبکه های اجتماعی لازم نیست این ضوابط متفاوت باشند و به عبارتی فضا برای فعالیت در این فضا بیشتر باشد؟

طبیعتا فضای باز در این زمینه وجود دارد و اگر در حال حاضر شبکه های اجتماعی را رصد کنیم مشاهده می کنیم که آنچه در این فضا ارائه می شود با فضای رسانه رسمی کاملا متفاوت است و با رعایت کمترین خط قرمزها در این فضا فعالیت می شود. اما باید تمامی کسانی که در این فضا فعالیت دارند نسبت به ضوابط و آنچه منافع ملی را تهدید می کند آگاه باشند.

این کانال ها بازار خنزرپنزرفروشی هستند

علی گرانمایه پور، استاد علوم ارتباطات و روزنامه نگاری: یکی از مباحثی که ما در مطالعات فضای مجازی داریم بحث پوپولیسم در فضای مجازی است که یکی از تعاریفش به نحوی بازنمایی و انتشار فرهنگ عامه و توده و عوامل در فضای مجازی است. در فرهنگ عامه مباحثی چون طنز، داستان کمیک و جوک و... وجود دارد. با ظهور شبکه های پیام رسان مثل فیسبوک که قابلیت انتشار متن و محتوا دارند یا به ویژه تلگرام که قابلیت صوتی و تصویری هم دارد، اتفاقی که در این چند سال اخیر رخ داده این است که کاربران توانسته اند متن های نوشتاری را به متن های تصویری تبدیل کرده و در فضای محدود و مجازی به تولید محتوا بپردازند.

امروز یکسری از کانال های تلگرامی راجع به همه چیز صحبت می کنند و هویت مشخصی ندارند. تعدادشان هم خیلی زیاد است، راجع به زنان و مردان می نویسند، فضای سیاسی و اجتماعی را نقد می کنند. بخشی از این محتویات تولیدشده بازنمایی بخشی از فرهنگ عامیانه است. برخی از این کانال ها یک سطح روشنفکرانه هم دارند و راجع به مسائل روز تحلیل و نقد ارائه می دهند. سطح دیگری هم در این کانال ها وجود دارد که سطح نازل و زرد است و در قالب پوپولیسم ارائه می شود. ازدواج و طلاق هنرمندان، اختلاس ها، عزل و نصب های مخفیانه، ژن های خوب، دختران خیابان انقلاب و... همه چیز را به صورت در هم می توان در این کانال ها پیدا کرد.

این کانال ها نوعی بازار خنزرپنزرفروشی هستند. ما همواره بخشی از فرهنگ عامه را در مطبوعات زرد می دیدیم. در عصر طلایی مطبوعات زرد مجلات خانواده، عکس و فیلم این مسئولیت را به عهده داشتند و با آغاز دوران افول نشریات و مجلات، علاقه مندان آنها به سمت کانال های تلگرامی هجوم آوردند. از نظر اجتماعی این یک امر طبیعی است و در همه جای دنیا کانال های زرد فعالیت دارند. در همین کشور همسایه ترکیه، چند ده کانال به طور مستقیم و ضبط شده برنامه هایی درباره ازدواج و طلاق بازیگران یا مسائلی از این دست پخش می کنند. این مدل رسانه ها در فرهنگی عامه و پوپولیسم اجتماعی استقبال کننده زیاد دارد. البته اگر این حجم استقبال در ایران کمی بیشتر به نظر می رسد شاید به خاطر خسته شدن مردم از سیاست زدگی فضای اجتماعی باشد.

خبرهای بدی که منتشر می شوند مردم را ناخودآگاه به سمت اخبار و کانال هایی می کشانند که می توانند تسکین دهنده باشند و مثل مخدر عمل کرده و آرامش بخش باشند. این نوع کانال ها میان مردمی که در طول روز با مسائل اقتصادی و سیاسی درگیر هستند ناخودآگاه پرطرفدار می شوند. اما آنچه حائز اهمیت است این که ما هیچ وقت نباید به فضای مجازی با کارکرد منفی نگاه کنیم. فضای مجازی در ایران خصوصا فضایی اعتراضی است چرا که در فضای واقعی حزب و تشکل های صنفی، زنان و کارگری نداریم و به نوعی آن زن، کارگر و استاد دانشگاه با استفاده از این کانال ها تسکین پیدا می کنند. با این وجود این کانال ها نمی توانند تبدیل به ان جی او بشوند بلکه در نهایت کمپین های موقتی خواهندبود

که مثلا مردم را برای کمک به زلزله زدگان یا رای دادن بسیج می کنند. درواقع این کانال ها توانایی بسیج افکار عمومی را برای یک مدت مشخص دارند. این نکته قابل ذکر است که در عالم وجود و عالم رسانه چیزی به نام رسانه مستقل وجود ندارد و رسانه ها یا دنبال پول و مخاطب هستند یا درصدد تبیین مواضع و سیاسی تبلیغاتی؛ پس هیچ رسانه ای مستقل نیست. هر چند این کانال ها سعی می کنند از تکنیک بی طرفی استفاده کنند و درواقع یکی از راه های حفظ مخاطبان و به قول معروف ممبرهایشان همین است. آنچه در فضای مجازی مشاهده می کنید از فرهنگ عامه و توده مردم است و استقبال و عدم استقبال از آنها نشان دهنده این است که افکار عمومی به کدام سمت می رود. ما با تحلیل محتوا و داده ها می توانیم به بسیاری از مسائل اجتماعی در فضای مجازی پی ببریم.