نگاهی به ٤٠ سال رابطه ورزشی ایران و آمریکا

روزنامه شرق: رابطه ورزشی ایران و آمریکا در چهار دهه اخیر با فرازونشیب‌های فراوانی همراه بوده؛ اما هرگز قطع نشده است. حضور وزنه‌برداران آمریکایی در اهواز، تازه‌ترین مراوده ورزشی ایران و آمریکا به‌شمار می‌رود. پس از انقلاب اسلامی هر زمان تماسی بین ورزشکاران دو کشور برقرار شده، رسانه‌ها از آن رویداد ورزشی پلی به سیاست زده‌اند؛ اما هیچ‌گاه این ارتباطات ورزشی نتوانسته نقش «دیپلماسی پینگ‌پنگ» را بازی کند. در سال ١٩٧٢ پس از مسابقه پینگ‌پنگ تیم‌های آمریکا و چین، یخ‌های بین این دو قدرت غرب و شرق ذوب شد. در واقع سفر تیم پینگ‌پنگ آمریکا به چین، زمینه سفر تاریخی «ریچارد نیکسون»، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا، به پکن را به وجود آورد. این پینگ‌پنگ بود که در ازسرگیری روابط آمریکا و چین پس از سال‌ها به‌عنوان یک کاتالیزور عمل کرد و به همین دلیل از آن رویداد به نام «دیپلماسی پینگ‌پنگ» نام برده می‌شود.

این اتفاق تاریخی این روزها به شکلی دیگر پس از المپیک زمستانی باعث تحول سیاسی در شبه‌جزیره کره شده است. روابط ورزشی ایران و آمریکا پس از پیروزی انقلاب ایران و تسخیر سفارت آمریکا در تهران، به سردی گرایید. در آن سال‌ها مسئولان ایرانی، ورزشکاران را از هرگونه مسابقه‌دادن با رقبای آمریکایی‌شان منع می‌کردند. در همین راستا، ایران المپیک ١٩٨٤ لس‌آنجلس را تحریم کرد. در سال بعد اتفاقی عجیب‌تر رخ داد. در مسابقات کشتی قهرمانی جهان «١٩٨٥ بوداپست» هنگامی ‌که «محمدحسن محبی» به حریف آمریکایی‌اش در فینال باخت، حاضر نشد در هنگام پخش سرود ملی آمریکا روی سکو قرار بگیرد و به دستور مسئولان وقت ورزش ایران از سکو پایین آمد. پس از این اقدام بحث‌برانگیز محبی و مجازات او از سوی نهادهای بین‌المللی، ایران تغییر رویه داد و دیگر زمانی ‌که در مسابقات بین‌المللی ایران و آمریکا به هم می‌رسیدند، بدون مسئله خاصی رقابت انجام می‌شد. قاعدتا با توجه به قدرت آمریکا در ورزش، در بیشتر رویارویی‌ها برد با آمریکایی‌ها بوده است؛ اما چند پیروزی تاریخی نیز در کارنامه ایرانی‌ها دیده می‌شود؛ بردهایی در دو رشته ورزشی که برای ایرانی‌ها اهمیت زیادی دارد؛ فوتبال و کشتی.

مرحوم علیرضا سلیمانی، کشتی‌گیر سنگین‌وزن ایران، یکی از مهم‌ترین بردهای ورزشی ایران برابر آمریکا را در مسابقات کشتی قهرمانی جهان در سال ١٩٨٩ کسب کرد. سلیمانی در فینال آن مسابقات که در مارتینتی سوئیس برگزار می‌شد، «بروس بومگارتنر» آمریکایی را شکست داد. تصویر بالاتر قرارگرفتن پرچم ایران نسبت به دو کشور آمریکا و شوروی، به یکی از تصاویر تاریخی ورزش ایران تبدیل شد. در دهه ٩٠ میلادی دیگر رقابت‌کردن ایرانی‌ها و آمریکایی‌ها در المپیک و رقابت‌های جهانی عادی شده بود. ایران در المپیک آتلانتای ١٩٩٦ شرکت کرد و رسول‌ خادم اولین طلای المپیک ایران پس از انقلاب را به گردن آویخت. دو سال بعد مهم‌ترین رویارویی رقم خورد.

عادی‌شدن تماس ورزشی از سال ١٩٩٨

مسابقه ایران و آمریکا در جام جهانی ١٩٩٨ در ٣١ خرداد ١٣٧٦ به یک رویداد پراهمیت در دنیا تبدیل شد. ایران، آمریکا را برد تا یکی از شیرین‌ترین پیروزی‌های ورزشی‌اش را جشن بگیرد. در این میان آنچه بیشتر برای رسانه‌های جهان درخور ‌توجه بود، عکس دسته‌جمعی دو تیم در ابتدای بازی بود. در روز «بازی جوانمردانه فیفا»، بازیکنان ایران و آمریکا به‌طور متحد دست بر گردن هم انداختند و عکس گرفتند. سال ٩٨ سال پراهمیتی بود و به نقطه‌عطف روابط ورزشی ایران و آمریکا تبدیل شد. حضور تیم کشتی آمریکا در سال ١٩٩٨ در جام تختی تهران را باید یک سدشکنی دانست. استقبال مردم ایران از تیم حریف خبرساز شد. یخ رابطه ورزشی بین دو کشور آب شده بود و حتی بازی‌های دوستانه و مراودات ورزشی هم دیده می‌شد. در کنار حضور گاه‌و‌بیگاه کشتی‌گیران آمریکایی در جام تختی و رقابت‌های کشتی قهرمانی جهان در تهران، باید به بازی دوستانه دو تیم ملی ایران و آمریکا در یک سال پس از نبردشان در جام جهانی اشاره کرد.

در ژانویه ٢٠٠٠ تیم ملی ایران در خانه آمریکا به مصاف این تیم رفت تا یکی از مهم‌ترین ملاقات‌های دوستانه دو طرف رقم بخورد. پروژه «طرح نزدیکی دو ملت»، رفت‌وآمدهای ورزشی را بیشتر هم کرد. این طرح، از سال ٢٠٠٦ به اجرا درآمد و در دو سال اول اجراشدن آن، ٢٥٠ ایرانی شامل هنرمند، ورزشکار و پزشک به آمریکا سفر کردند. حدود صد ورزشکار ایرانی از رشته‌هایی چون کشتی، وزنه‌برداری، بسکتبال، تنیس روی میز و واترپلو عازم ایالات متحده شدند.‌ هزار‌ نفر با فریاد «یواس‌ای» از نماینده آمریکا استقبال کردند. هر موقع که این روابط پررنگ می‌شد، رسانه‌های آمریکایی یادی هم از «دیپلماسی پینگ‌پنگ» می‌کردند. در تیرماه ١٣٨٧ هنگامی که تیم ملی بسکتبال ایران برای برپایی یک اردوی چندروزه به آمریکا سفر کرد، رسانه‌های آمریکایی از آن به‌عنوان «دیپلماسی پینگ‌پنگ با توپ بزرگ‌تر» یاد کردند. آن سفر هم در راستای پروژه «رابطه مردم با مردم» انجام شد. چندماه پس از آن سفر، قرار بود که بدمینتون‌بازان آمریکایی به ایران بیایند؛ آنها تا دوبی هم آمدند اما ویزایشان برای ورود به ایران صادر نشد. در آن روزها شبکه خبری سی‌ان‌ان برای خبر این ارتباط ورزشی- سیاسی تیتر «دیپلماسی بدمینتون میان واشنگتن و تهران» را انتخاب کرد.

کشتی؛ میدان مشترک

پس از تیره‌ترشدن روابط دو کشور در زمان بوشِ پسر توقع از ورزش برای ارتباط برقرارکردن بین دو کشور بیشتر هم شد. دیگر از آن مراوده‌هایی که در قالب «رابطه دو ملت» شکل می‌گرفت، خبری نشد. موضوع انگشت‌نگاری هم مانع ادامه روابط ورزشی شد. به هر ترتیب در این سال‌ها هرگز مشاهده نشد که این ارتباطات ورزشی تأثیر چندانی روی رابطه سیاسی دوکشور بگذارد و بتواند یک «دیپلماسی پینگ‌پنگ» جدید باشد. در این میان همه نگاه‌ها به کشتی بود، رابطه ایران و آمریکا در اطراف تشک کشتی همیشه گرم بوده است. در المپیک لندن هنگامی که صادق گودرزی و جوردن باروز دو آزادکار نامدار ایرانی و آمریکایی دست در گردن هم روی سکوی المپیک قرار گرفتند، این قاب تصویر به یک صحنه تاریخی تبديل شد. علاوه بر حضور تیم کشتی آزاد ایران در جام جهانی و نصب پرچم بزرگ این کشور در سالن آزادی باید به اتحاد دو کشور بر سر موضوع حذف کشتی از المپیک هم اشاره کرد. کار به جایی رسید که در اسفند ٩١ محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهوری سابق ایران در مراسم اهدای مدال جام جهانی کشتی تهران با همه آمریکایی‌ها دست داد و عکس یادگاری انداخت.

خطری به نام ترامپ

پس از پیروزی حسن روحانی و مذاکرات دامنه‌دار ایران و آمریکا پشت میز برجام دیگر کسی از ورزش برای بهترکردن روابط دو طرف صحبت نکرد. مسابقات ورزشی بین ورزشکاران دو کشور در لیگ جهانی والیبال، کشتی، وزنه‌برداری، تیروکمان و... بدون هیچ‌گونه حاشیه‌ای برگزار شد و یک امر عادی تلقی می‌شد. دیگر رفتن یک تیم ایرانی به آمریکا خبر ویژه‌ای محسوب نمی‌شد. کشتی‌گیران در چندین جشنواره در آمریکا شرکت کردند. سفر تیم والیبال ایران به آمریکا در سال ٢٠١٤ هم سفری مهم قلمداد می‌شود. با روی کارآمدن دونالد ترامپ و فرمان مهاجرتی تبعیض‌آمیز او برای ایران و چند کشور مسلمان دیگر، دوباره ورزش در رأس اخبار قرار گرفت.

چند تیم ورزشی ایران برای حضور در آمریکا به مشکل برخوردند و در آن‌سو ایران عنوان کرد برای تیم آمریکا برای حضور در جام جهانی کرمانشاه ویزا صادر نمی‌کند. این نگرانی پیش آمد که روابط ورزشی ایران و آمریکا به شرایط دهه ٦٠ برگردد. در نهایت آزادکاران آمریکایی بهمن ماه ٩٥ با استقبال گرم کرمانشاهی‌ها در جام جهانی شرکت کردند و یک بار دیگر اخبار ورزش در کنار سیاست قرار گرفت. به هر ترتیب در دو دهه اخیر تماس ورزشی ایران و آمریکا همواره بدون تنش خاصی ادامه پیدا کرده است و نه ‌چندان از سیاست دو کشور تأثیر گرفته و نه ‌چندان توانسته بر روابط سیاسی دو کشور تأثیر بگذارد.