ماجرای لیلا حاتمی به کجا کشید؟

شهروند: روز گذشته بالاخره شنیده‌ها و شایعاتی که در رسانه‌های مجازی زبان به زبان می‌چرخید، به واقعیت پیوست و سایت الف با انتشار تصاویری از حضور تعدادی از خانواده‌های شهدا و جانبازان در دادسرای فرهنگ و رسانه از شکایت اینان از لیلا حاتمی خبر داد. در خبر منتشر‌شده سایت الف که بعدتر شمار زیادی از رسانه‌های مجازی دیگر آن را بازنشر کردند، آمده بود که خانواده‌های شهدا و جانبازان از لیلا حاتمی بازیگر سینما و نجفی شهردار تهران شکایت کردند. دلیل شکایت از لیلا حاتمی اظهارات او در نشست خبری فیلم خوک در جشنواره برلین بود که لیلا در آن نشست از برخورد با معترضان در ایران انتقاد کرده بود. درواقع اعلام شده که دلیل شکایت خانواده‌های شهدا از لیلای سینمای ایران «سخنرانی ایشان در حمایت از اغتشاشگران اخیر و عوامل به شهادت‌رساندن جوانان بسیجی و پرسنل نیروی انتظامی» است. شکایت از شهردار تهران هم به دلیل برگزاری مراسمی در روز زن و حضور دختران خردسال روی صحنه انجام شده است. در این زمینه راه دانا نوشته: موضوع شکایت خانواده شهدا از شهردار تهران مربوط به برپایی مجلس رقص و خوانندگی به بهانه ولادت حضرت زهرا(س) و ترویج فسق علنی است!

آغ از داستان
لیلا حاتمی از آن بازیگرانی نیست که راه به راه درباره مسائل مختلف سیاسی و غیر سیاسی نظر دهد و جنجال بسازد. این بازیگر که به‌خصوص در سال‌های اخیر حضورش در هر فیلمی مایه اعتبار و احترام آن فیلم بوده و از معدود بازیگرانی است که صرف وجودش یک فیلم را ارتقا می‌دهد، در فستیوال فیلم برلین برای نخستين‌بار دغدغه و درد مشترکش را با شمار پرشماری از مخاطبانش فریاد زد و با توجه به محافظه‌کاری ذاتی این هنرپیشه تحسین‌شده قطعا فکرش را هم نمی‌کرد که این اظهارات چنین واکنش‌های تندی برانگیزد و بهایی چنین سنگین برایش داشته باشد.

لیلا حاتمی که در نشست رسانه‌ای فیلم خوک پاسخگوی خبرنگاران، منتقدان و اهالی رسانه بود، به رخدادهای اخیر ایران واکنش نشان داد. وطن امروز گزارش می‌دهد که این بازیگر در آن جلسه گفته: می‌خواهم از این فرصت استفاده کرده و عمیقا ناراحتی و عصبانیت خودم را از برخوردی که اخیرا با معترضان در ایران شد، ابراز نمایم. این شرم‌آور است که در کشور من، تظاهرات و اعتراض به بهای جان تظاهرکنندگان تمام می‌شود. برای نخستین‌بار است که من در مصاحبه‌ای سیاسی حرف می‌زنم.

نخستین گفته‌های سیاسی لیلا حاتمی که در فضای رسانه‌ای مجازی و بین اقشار روشنفکر بازتاب فراوانی یافت، اما به پیامدهای متفاوتی ختم شد و واکنش‌های تندی را موجب شد. واکنش‌هایی که حتی تمسخر لحن و لهجه و نظراتی درباره عدم تسلط لیلا حاتمی به زبان انگلیسی را نیز شامل می‌شد و این در حالی است که این بازیگر جزو معدود هنرپیشگان ایرانی است که تسلطی کامل به زبان فرانسه و انگلیسی دارد. آغاز‌کننده واکنش‌ها اما سخنان پروانه معصومی بود که سر صحنه یک سریال شهرستانی ابراز شده بود.

واکنش پروانه‌ای
گفته‌های تند لیلا حاتمی که برای هر آن کسی که روحیات محافظه‌کارانه این بازیگر را می‌شناخت، عجیب بود (منش شخصی لیلا مد نظر است و نه تعلقش به اردوی سیاسی محافظه‌کاران) و واکنش‌های تندی را موجب شد. واکنش‌هایی که روی هم باعث شدند او کامنت‌های صفحه شخصی خود را مسدود کند. سینما پرس نوشت که در این میان در قبیله سینما و تلویزیون نیز این سخنان واکنش به وجود آورد و پروانه معصومی گفت: خانم لیلا حاتمی! مگر در کشورهای دیگر اعتراض را با بوسه جواب می‌دهند؟ این‌جا که در اعتراضات ٤ نفر از نیروی انتظامی را شهید کردند، این چه اعتراضی است؟ جاهای دیگر وقتی مردم اعتراض می‌کنند خیلی به مردم‌شان احترام می‌گذارند؟ آنها که مردم را به مسلسل می‌بندند. خانم حاتمی عجب حرفی زده‌اند. من که از این کار ایشان خوشم نیامد. کاش هرگز از این کارشان باخبر نمی‌شدم. خواهش می‌کنم کسانی که حرفی می‌خواهند بزنند و خارج از ایران هستند، بدانند که در ایران زندگی می‌کنند و ایرانی هستند. پروانه معصومی بیانیه‌اش را شبیه یک روایت مشهور تاریخی به اتمام رسانده بود: اگر این‌جا را دوست ندارند بروند جای دیگر زندگی کنند!

واکنش سینما
پروانه معصومی البته در میان سینماگران ایرانی تنها نبود و یکی دو نفر دیگر هم به گفته‌های لیلا واکنش نشان دادند. قبل از اینها البته نخستين واکنش به حرف‌های لیلا حاتمی را مانی حقیقی، کارگردان فیلم سینمایی خوک که در تمام طول مدت نشست خبری کنار او نشسته بود، انجام داد و گفت: ما این‌جا نیامدیم که وضع کشورمان را نشان دهیم و از آن حرف بزنیم. این کارگردان در ادامه در گفت‌وگو با خبرگزاری رویترز از لیلا حاتمی حمایت کرد.

ابراهیم داروغه‌زاده نخستين مسئول سازمان سینمایی بود که علیه لیلا حاتمی حرف زد. دبیر جشنواره فیلم فجر در توییترش نوشت: كاش يك‌بار هم فيلمسازهای ما به آلمانی‌ها می‌گفتند نظرتون راجع به رابطه دولت آلمان و صدام و بمب‌های شيميايی چيه؟

سیدعزت‌الله ضرغامی، رئیس سابق سازمان صداوسیما نیز اظهارات لیلا حاتمی را به گفته‌های رئیس‌جمهوری ربط داد و نوشت: وقتی رئیس‌جمهوری محترم در مقابل دیدگان حیرت‌زده میهمانان خارجی، با تمسخر برخی اندیشمندان اسلامی، آن هم با مثال‌های سطحی و غیرمرتبط نسبت به یک دیدگاه خاص نظری، استفاده سوء سیاسی می‌کند، از لیلا حاتمی چه انتظاری هست؟ فرق ایشان با لیلا حاتمی این است که سخنان او، برخلاف رئیس‌جمهوري جدی گرفته نمی‌شود و متقابلا وظیفه اصلی‌اش که بازیگری است را خوب بلد است. حتی اگر نتواند کلمه protesters را به درستی تلفظ کند!

پرویز فلاحی‌پور و یکی دونفر دیگر از بازیگران سریال‌های صداوسیما نیز به صحبت‌های لیلا واکنش نشان داده و اهداف او را زیر سوال بردند. مشرق‌نیوز حتی صحبت‌های علی علیزاده، تحلیلگری که پیش از این در شبکه بی‌بی‌سی رؤیت می‌شد، را نیز منتشر کرد: شرم‌آور است که لیلا حاتمی به دخالت غرب در امور داخلی ایران اعتراض نکرد و نگفت ترامپ با تزریق روزی یک بحران، نهضت کلنگی‌کردن ایران را راه انداخته. شرم‌آور است که با سیاه‌نمایی کشورش، داوطلبانه به این نهضت پیوست. آن هم در آلمان که هنوز از فروش بمب شیمیایی به صدام و کشتار جوانان میهنش عذر نخواسته است. علیرضا غزوه شاعر هم با اشاره به صحبت‌های لیلا حاتمی در نشست خبری فیلم خود درجشنواره برلین طی پست اینستاگرامی نوشت: به نظر من سلبریتی‌ها و هنرپیشه‌ها را خیلی بیشتر از حقشان بزرگ کرده‌اند، زیرا اینها برایشان صرفه سیاسی و اقتصادی دارند و این حکایت دردناک روزگار ماست.

غزوه به یاد خاطره‌ای هم افتاده بود: خدا بیامرزد اخوان ثالث را وقتی یک شاعر مشهوری رفت فرانسه و به شاهنامه فردوسی کمی چپ نگاه کرد، با همان خلق‌وخوی خراسانی دوست‌داشتنی‌اش به او اعتراض کرد که آخه بچه‌جان! مطرح‌شدن به هر قیمت؟

بمب
در میان این واکنش‌ها، اما به ناگهان گفته‌های یک مادر شهید مثل بمب ترکید. وقتی در تب‌وتاب هجمه و حمایت‌ها خبری منتشر شد، مبنی بر این‌که مادر شهید حسن قاسمی دانا یکی از مدافعان حرم از صحبت‌های لیلا حاتمی ابراز نارضایتی و ناخشنودی کرده و ضمن تنظیم دادخواستی علیه حاتمی، از مادران شهدای دیگر نیز دعوت کرده تا او را حمایت کنند؛ معلوم بود این آغاز یک جار و جنجال حسابی خواهد بود و این قصه ادامه‌دار خواهد بود.

این صحبت‌ها خود نیز واکنش‌هایی داشت. ازجمله سخنان یک جانباز جنگ تحمیلی درباره شیوه مبارزه در زمان انقلاب. اما بعدتر رسانه‌های اصولگرا این جانباز را قلابی خواندند. تهمینه میلانی نیز یکی از کسانی بود که در مقابل ادعای شکایت مادر شهید از لیلا حمایت کرد.

صحبت‌های میلانی هم مثل بمب ترکید. یکی از سایت‌های خاص او را به شهرزاد بازیگر سینمای قبل از انقلاب تشبیه کرد و در مطلبی به این مضمون گفت که اگر انقلاب نبود، او ناچار بود در فیلم‌ها برقصد نه این‌که فیلم بسازد. بعضی دیگر چون سیدرضا قربانپورگنجی که رسانه‌ها او را فعال رسانه‌ای کشور خواندند نیز، در صفحه اینستاگرام خود درباره روزی نوشت که لیلا حاتمی را دیده که خیابان یکطرفه را با ماشین می‌رفته؛ و نتیجه گرفته بود که لیلا از همان اول هم مشکل داشته است!

حامیان لیلا
واکنش‌ها چه در موافقت و چه در مخالفت با لیلا حاتمی تمامی نداشت. یکتا ناصر در صفحه اینستاگرامش نوشت: براى من خیلى جالب است کسانى که همواره غرب‌زدگى را نهى می‌کردند، حالا که یک بانوى شجاع ایرانى هنرمند طرز برخورد با معترضان را مورد نکوهش قرار داده، براى انتقاد از حرف‌هایش ما را با همان کشورهاى ذکرشده مقایسه می‌کنند بر فرض غلط که آنها هم معترضانشان را به بدترین شکل نابود می‌کنند. چرا فقط در این مورد الگوى ما هستند و اساسا مگر مبادرت به یک رفتار زشت در کشورهاى دیگر مجوز لازم براى عمل به آن در کشور ماست.

واکنش‌های حمایتی از لیلا حاتمی که بیشتر روشنفکران و هنرمندان را شامل بود، از زبان‌ها و قلم‌های بسیاری دیگر نیز جاری شد؛ چنان‌که در روزهای اخیر این میدان به یک جبهه نبرد کامل تبدیل شده بود.

دقیقه ٩٠
معلوم نیست نتیجه کار چه خواهد شد. این نخستین‌بار نیست که هنرمندان ما به مسأله‌ای اعتراض می‌کنند و این مسأله در صفحات مجازی به جنجالی بزرگ تبدیل می‌شود. اما از معدود دفعاتی است که پای شکایت و شکایت‌کشی برای ابراز عقیده وسط می‌آید. لیلا حاتمی؛ شاید به هیچ‌وجه فکرش را هم نمی‌کرد که بابت یک ابراز عقیده و انتقاد نه‌چندان تند و تیز درگیر حواشی پردامنه‌ای خواهد شد و در این زمینه نیز لقب نخستین به او تعلق خواهد گرفت.

شکایت مادر شهید از لیلا حاتمی که رسانه‌های اصولگرا حمایت پردامنه‌ای از این اقدام به عمل آوردند، آغاز بدعتی است که باید دید درنهایت به چه نتیجه‌ای ختم خواهد شد. باید دید واکنش‌ها به لیلا حاتمی تا کجا ادامه خواهد داشت؛ و این شکایت چه حکمی را در پی خواهد داشت. به ‌هرحال تمام نگاه سینما و جامعه ایران معطوف به این اتفاق است تا روشن شود ابراز عقیده لیلا حاتمی چه هزینه‌ای برایش خواهد داشت.