ایرانیان و بی‌اعتمادی به سرزمین تزار‌ها

فرارو: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و فروپاشی اتحاد شوروی، ایران و روسیه در موقعیتی قرار گرفتند تا بتوانند مناسبات جدیدی را پایه‌ریزی کنند و این مسئله طی سال‌های اخیر بیش از گذشته مورد توجه مقامات دوطرف قرار گرفته است و این زمینه همکاری‌های بیشتر را فراهم کرده و در این مورد می‌توان به ساخت ۸ واحد جدید برق هسته‌ای، تقویت بنیهٔ دفاعی ایران، موافقت دو کشور برای جابه‌جایی ۵۰۰ هزار بشکه نفت خام در روز، همکاری‌های دو کشور برای پایان دادن به هرج‌ومرج ناشی از دخالت نیروهای خارجی در سوریه، همکاری‌های منطقه‌ای در آسیای مرکزی و قفقاز، همسویی مواضع دو کشور در مسائل افغانستان و عراق و نظر مشترک دو کشور در مورد اصلاح نظام نوین جهانی اشاره کرد.

اما این تنها یک طرف ماجرا است و رابطه میان ایران و روسیه هرچند بسیار مورد توجه و اعتماد مقامات کشور است، اما در میان افکار عمومی اینگونه نیست و همیشه نوعی سوظن و بی‌اعتمادی به طرف روسی وجود داشته است و معتقدند که این کشور با توجه به سابقه تاریخی، همیشه در بزنگاه‌ها ایران را تنها گذاشته و از اعتماد طرف ایرانی سوءاستفاده کرده است.

در همین خصوص علی بیگدلی استاد روابط بین‌الملل اظهار کرد: «سال‌هاست که روس‌ها، ایران و سوریه را به گروگان گرفته اند و به وضوح می‌توان دید که روس‌ها با ایران در حال بازی هستند و به همین دلیل نباید مقامات ما خیلی دلباخته روسیه شوند و تصمیماتشان را با اتکا به پوتین اتخاذ کنند. آن‌ها پیش‌تر هم در مواردی پشت ایران را خالی کرده بودند و ثابت کردند که طرفشان را رها می‌کنند. نمونه آن تنها گذاشتن عرب‌ها در جنگ ۱۹۷۳ است؛ بنابراین باید خیلی حواسمان جمع باشد که اگر روسیه بر سر ما و سوریه دست به معامله‌ای با آمریکا و اسرائیل زد، ما در یک شرایط پیش‌بینی نشده‌ای قرار نگیریم. متاسفانه ما از استقلال سیاسی خودمان تا حدودی فاصله گرفته ایم و دلباختگی به روسیه از حد گذشته است و به نوعی موجب شده استراتژی‌های ما تا حدودی تغییر کند.»

البته این تحلیل بی‌راه نیست و با نگاهی به تاریخ رابطه میان ایران و روسیه می‌توان نمونه‌های مشابه زیادی در این زمینه دید و موجب شده تا امروز به واسطه مواردی مانند عهدنامه‌های ننگین ترکمنچای و گلستان، مداخله ویرانگر روسیه تزاری در انقلاب مشروطه ایران در حمایت از استبدادگران حاکم، حمایت اتحاد شوروی از جریان‌های تجزیه‌طلب در شمال و شمال غربی ایران در پایان هر دو جنگ جهانی اول و دوم، تخلیه نکردن خاک ایران در پایان جنگ جهانی دوم از سوی نیرو‌های نظامی اتحاد شوروی، حمایت اتحاد شوروی از حزب توده ایران، حمله اتحاد شوروی به افغانستان و اشغال این کشور مسلمان‌نشین در همسایگی شرقی ایران، حمایت ﻣﺆثر شوروی از عراق در طول جنگ با ایران؛ ایرانیان همواره نسبت به کشور شمالی خود بیم داشته باشند.

البته این‌ها مواردی بود که در دوران پیش از فروپاشی شوروی رخ داده بود و همانطور که در ابتدای گزارش اشاره شد بعد از فروپاشی شوروی رابطه میان ایران و روسیه به شکل چشمگیری افزایش پیدا کرد، اما این رابطه هم با اتفاقات و تصمیمات عجیب مسکو مواجه بود و نخستین مسئله ماجرای دریای خزر بود. زیرا در پی تجزیه اتحاد شوروی، شمار همسایگان ایران در دریای خزر به چهار کشور افزایش یافته بود که در مورد چگونگی تقسیم دریای خزر و بهره‌برداری از ذخایر نفتی آن با یکدیگر اختلاف داشتند.

در سال ۸۰ و ۸۱ روسیه با قزاقستان و سپس با آذربایجان پروتکل دو جانبه‌ای را امضا کرد که با وصل کردن دو سر نقاط ساحلی این دو کشور عملاً حدود ۲۷ درصد دریا سهم قزاقستان و حدود ۱۹ درصد دریا سهم روسیه می‌شد. سهمی حدود ۱۸ درصد هم با همین فرمول برای آذربایجان در نظر گرفته شد و درواقع ۶۴ درصد بستر دریا را این سه کشور میان خود تقسیم کردند و سهم ایران در این فرمول تنها ۱۳ درصد درنظر گرفته شد، اما ایران و ترکمنستان این نوع تقسیم‌بندی دو جانبه را به رسمیت نپذیرفتند. با اینحال برخی اخبار حاکی از آن است که در آخرین توافق‌ها سهم ایران از دریای خزر ۱۳ درصد از روی آب است.

بعد از این ما‌جرا دوران حضور مدودیف در کاخ کرملین آغاز شد و رابطه ایران و روسیه را وارد فاز جدید کرد و با وجود اینکه قرارداد یک میلیارد دلاری فروش موشک‌های اس ۳۰۰ به ایران را امضاء کرده بودند، ولی با صدور قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت علیه برنامه هسته‌ای ایران، روسیه تحویل آن را به حالت تعلیق درآورد. پس از آن با صدور قطعنامه ۱۷۳۷ علیه ایران در سال ٢٠١٠ تحریم‌های روسیه علیه ایران رخ داد. دمیتری مدودیف در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۰ فرمانی با عنوان «اقدام‌های مربوط به اجرای قطعنامه شماره ۱۹۲۹ شورای امنیت سازمان ملل مورخ ۹ ژوئن ۲۰۱۰» صادر کرد که بر اساس آن صدور تانک، خودرو‌های زرهی، توپ‌های کالیبر بزرگ، هواپیما‌های جنگی، بالگرد، ناو جنگی و سیستم‌های ضدهوایی «اس‌۳۰۰» به ایران و همچنین واگذاری خدمات مالی در رابطه با «برنامه هسته‌ای» ایران از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی روسی به طرف‌های حقیقی و حقوقی ایرانی ممنوع شد. بر اساس این فرمان، حتی فعالیت مشترک با بانک‌های ایرانی در روسیه منع و اعلام شد شعبه‌های بانکی جدید و بنگاه‌های بیمه جدید ایرانی در روسیه افتتاح نشد؛ بنابراین مجموع این‌ها موجب شد که همیشه بی‌اعتمادی خاصی نسبت به روسیه وجود داشته باشد و مداوم به این نکته اشاره کنند که روزی خواهد رسید و روسیه، ایران را در یک شرایط مهم تنها می‌گذارد. اما این نگاه طی ماه‌های اخیر بیش از پیش افزایش پیدا کرده است و ماجرا از حمله هوایی اسرائیل به مواضع ایران در سوریه آغاز شد. زیرا این اتفاق در حالی رخ می‌داد که وظیفه حفظ امنیت آسمان سوریه بر عهده روسیه قرار داشت.