دیابت نوع سوم، عوامل و راه‌های پیشگیری از آن

برترین ها - ترجمه از هدی بانکی: حتما اسم دیابت نوع اول و نوع دوم را شنیده اید مگر اینکه از سیاره‌ی دیگری به زمین آمده باشید. دیابت یکی از بیماریهایی است که سریع ترین سرعت شیوع را دارد. دیابت نوع دوم متداول‌ترین فُرم دیابت بوده و به حالتی گفته می‌شود که سلول‌ها نسبت به انسولین مقاومت پیدا می‌کنند.

این نوع دیابت بیشتر در میان افراد چاق و آنهایی که اضافه وزن دارند شایع است. اما دیابت نوع اول، کاملا متفاوت است. در دیابت نوع اول، لوزالمعده توانایی تولید انسولین را از دست می‌دهد که به دلیل نابودی خود ایمنی سلول‌های تولید کننده‌ی انسولین در لوزالمعده است.

دیابت نوع اول در سنین پایین نمودار می‌شود، یعنی معمولا در کودکان، نوجوانان یا بزرگسالان جوان. اما چیزی که ممکن است کمتر در مورد آن شنیده باشید دیابت نوع سوم است. دیابت نوع سوم چیست و برای کاهش احتمال ابتلا به آن چه می‌توانید بکنید؟

شیوع دیابت نوع سوم

دیابت نوع سوم عبارت دیگری است که برای بیماری آلزایمر به کار می‌رود. بعضی از دانشمندان عقیده دارند بیماری آلزایمر ناشی از مقاومت به انسولین در مغز است. چه شواهدی برای این ادعا وجود دارد؟ مطالعات نشان می‌دهد آنهایی که دیابت نوع دوم دارند معمولا پروتئین غیرنرمالی به نام بتا آمیلویید در لوزالمعده خود دارند که مشابه پروتئین‌های بتا آمیلوییدی است که به وفور در مغز افراد دچار آلزایمر پیدا می‌شود.

بتا آمیلویید چیست؟ بتا آمیلوییدها پروتئین‌های ناقص و مختل کننده‌ای هستند که در فعالیت مغز مداخله می‌کنند. پژوهش‌ها نشان داده افرادی که دیابت نوع دوم و مقاومت به انسولین دارند بیشتر در معرض ابتلا به آلزایمر هستند، یعنی ۵۰ تا ۶۵ درصد بیشتر از افراد سالمی که حساسیت نرمال به انسولین دارند. ضمنا افرادی که چاق‌اند یا اضافه وزن دارند هم معمولا مقاومت به انسولین دارند و آنها نیز بیشتر مستعد ابتلا به آلزایمرند.

مقاومت به انسولین چگونه در مغز روی می‌دهد؟ ما می‌دانیم که در بافتهای محیطی ، سلول‌هایی که نسبت به انسولین مقاومند به این هورمون با سرعت مناسب واکنش نشان نمی‌دهند. گیرنده‌های موجود در سلول‌های محیطی ظاهرا نمی‌توانند به راحتی انسولین را تشخیص داده و نسبت به پیامی که به آنها می‌گوید اجازه‌ی ورود گلوکز را بدهند، واکنش نشان دهند. برای جبران این وضعیت، لوزالمعده انسولین بیشتر و بیشتری ترشح می‌کند به این امید که سلول‌ها را وادار به واکنش کند. این فعالیت زیاد لوزالمعده به آن فشار وارد می‌کند. متاسفانه ممکن است در نهایت لوزالمعده از کار بیفتد چون برای تولید انسولین اضافی بیش از حد فعالیت کرده است. این زمانی است که دیابت نوع دوم به وجود می‌آید.

در مورد مقاومت به انسولین در مغز، سلول‌های عصبی مغز که نورون‌ نام دارند، واکنش پذیری خود را نسبت به انسولین از دست می‌دهند و درک و حافظه، از این اتفاق تاثیر منفی می‌گیرند. کارشناسان عقیده دارند مقاومت به انسولین در مغز می‌تواند توجیه کننده‌ی افت عملکرد حافظه باشد که در اثر بالا رفتن سن بروز می‌کند و همچنین علائم آلزایمر است. دلیل دیگری که ارتباط میان مقاومت به انسولین در مغز و ابتلا به آلزایمر را توضیح می‌دهد، واریان ژن به نام APOE۴ است. یک واریان از این ژن برای پروتئین APOE کُدگذاری شده است.

این پروتئین مستقیما در انتقال چربی‌ها در جریان خون نقش دارد. ۲۰ درصد افراد، فُرم APOE۴ این ژن را دارند که ریسک بیماری آلزایمر و بیماریهای قلبی را بالا می‌برد. در واقع نیمی از تمام افرادی که آلزایمر دارند، دارای فُرم APOE۴ از این پروتئین هستند. ضمنا داشتن واریان APOE۴، تعداد دفعاتی را که پروتئین‌ها در مغز به هم فشرده شده و به نورن‌ها یا سلول‌های عصبی آسیب می‌زنند افزایش می‌دهد. این پروتئین‌ها همچنین می‌توانند توانایی سلول برای استفاده از گلوکز به عنوان انرژی را سرکوب کنند.

بنابراین می‌دانیم که داشتن واریان APOE۴ با ریسک بالاتر ابتلا به آلزایمر ارتباط دارد و همچنین احتمالا با مقاومت به انسولین در مغز مرتبط است. پس نادرست نیست اگر بگوییم مقاومت انسولین مغز می‌تواند عاملی برای بیماری آلزایمر باشد، بنابراین علت ِ نام «دیابت نوع سوم» را هم دانستید.

سایر عوامل موثر در بیماری آلزایمر

هر چند فرضیه‌ی ارتباط مقاومت به انسولین در مغز با آلزایمر، قانع کننده است اما باید به یاد داشته باشیم که آلزایمر، انگیزه‌های ژنتیکی و محیطی نیز دارد و موضوع بسیار پیچیده‌تر از آن است که فکر کنیم تنها در اثر مقاومت به انسولین در مغز به وجود می‌آید. ما باید سایر ریسک فاکتورها را نیز مد نظر داشته باشیم. ژن‌های متعددی باعث افزایش ریسک آلزایمر می‌شوند و دست کم یک سوم آنهایی که آلزایمر دارند، یک یا دو فرد در اعضای خانواده‌ی خود دارند که این بیماری را داشته یا دارد. سایر عوامل موثر می‌توانند زن بودن، سطح تحصیلات پایین، سابقه‌ی افسردگی، سابقه‌ی آسیب به سر و سابقه‌ی یک بیماری قلبی یا عروق خونی مانند فشار خون کنترل نشده باشند.

نقش تغذیه

اگر مقاومت به انسولین عاملی برای بیماری آلزایمر باشد می‌توانید احتمال ابتلا به آن را با بهبود حساسیت به انسولین یا بهتر کردن واکنش سلول‌ها به انسولین پایین بیاورید. ریسک آلزایمر در افراد چاق بیشتر است اما فقط در میانسالی. سالهای بعد در زندگی یعنی در سنین پیری، کمبود وزن داشتن می‌تواند ریسک زوال عقل را افزایش بدهد و آنهایی که چاق هستند یا اضافه وزن دارند نسبت به افرادی که وزن نرمال دارند، کمتر در معرض این بیماری‌اند.

حتما انتظار داشتید مقاومت به انسولین در چاق‌ها بیشتر روی بدهد اما ظاهرا افراد چاق کمتر ممکن است در سالهای بعدی زندگی دچار آلزایمر شوند. اما اگر آلزایمر طی میانسالی روی بدهد، بیشتر افراد چاق را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اما یادتان باشد تغییرات مغزی ناشی از آلزایمر، دهه‌ها پیش از اینکه این بیماری تشخیص داده شود شروع می‌شود و علت آن هم عوامل گوناگونی می‌تواند باشد.

حالا که این دانش را پیدا کردید، از نظر تغذیه چه می‌توانید بکنید تا آلزایمر نگیرید؟ مطالعات نشان می‌دهد داشتن برنامه‌ی غذایی MIND می‌تواند ریسک ابتلا به آلزایمر را تا ۵۴ درصد کاهش بدهد. این رژیم غذایی مشابه ترکیبی از رژیم غذایی مدیترانه‌ای و رژیم غذایی DASH است. رژیم غذایی MIND بر پایه‌ی سبزیجات، ماهی، مغزها، انواع بری، حبوبات، غلات کامل، روغن زیتون و ماکیان است. توصیه می‌شود غذاهای فرآوری شده، قند اضافی، گوشت قرمز و لبنیات پُرچرب را از رژیم غذایی خود حذف کنید. چنین رژیم غذایی علاوه بر پیشگیری از آلزایمر، برای کنترل قند خون و کاهش مقاومت به انسولین نیز مفید است.