ندانستنی‌های جالب (۸)

مجله همشهری دانستنیها - جلال افشار:

1. باید حتما خودروی خود را پیش از حرکت گرم کنید

این را دیگر تقریبا همه شنیده اند، این که در زمستان و کلا هوای سرد، بهتر است قبل از حرکت موتور خودرو را گرم کنید (پس از روشن کردن مدتی خودرو را به حال خود رها کنید). حقیقت این است که این افسانه هم مثل خیلی از باورهای اشتباه رایج اگرچه حقیقتی را پشت خود دارد، اما اشتباه است. در حقیقت شما با این کار تنها موجب افزایش مصرف سوخت و آلودگی هوا می شوید. ریشه این افسانه به دوران خودروهای کاربوراتوری باز می گردد. این خودروها در فصول سرد واقعا نیاز به گرم کردن داشتند، علت آن هم این بود که کاربراتور به خاطر سرد بودن هوا نمی توانست ترکیب مناسبی از سوخت و هوا را به داخل موتور تزریق کند.

به این ترتیب بهتر بود موتور ابتدا کمی گرم شود تا به سطح بهره وری مناسب خود برسد. در این میان سه دهه پیش وقتی که خودروهای انژکتوری وارد خط تولید شدند، شرایط تغییر کرد. در این خودروها حسگرهای مخصوصی وجود دارد که وظیفه آنها تنظیم درست مخلوط سوخت و هواست. به این ترتیب گرم کردن دیگر تاثیر چندانی در این فرایند ندارد. در این حالت تنها کافی است خودرو بین ۱۰ تا ۳۰ ثانیه روشن باشد تا موتور به بیشینه بهره وری معمول خود برسد، یعنی همان مدت زمانی که طول می کشد تا کمربندتان را ببندید.

۲. باتری های شارژ شدنی به صرفه تر از باتری های معمولی هستند

این که باتری های شارژ شدنی بهترند یا باتری های یک بار مصرف معمولی به شرایطی بازمی گردد که قرار است از آن استفاده کنید. به عنوان مثال باتری های یک بار مصرف شارژ نشدنی معمولا برای دستگاه های کم مصرفی که در دراز مدت انرژی کمی را به صورت ناپیوسته مصرف می کنند انتخاب به مراتب به صرفه تری هستند.

برای نمونه چیزهایی مانند حسگرهای دود. کنترل تلویزیون، ساعت دیواری و همه آن چیزهایی که از باتری های قلمی امروزی استفاده می کنند، نمونه هایی از چنین دستگاه هایی هستند. و در عین حال بسیاری از باتری های شارژی معمولا شدت جریان (آمپر) کمتری نسبت به باتری های غیر شارژی دارند. در مقابل باتری های شارژ شدنی به درد دستگاه های پیشرفته ای می خورندکه مصرف بیشتر و متناوبی دارند.

3. ظروف فلزی درون ماکروویو به شکل خطرناکی داغ می شوند

این باور اگر چه از منطق علمی برخوردار است، اما با تعریفی کاملا اشتباه در باور عمومی جا افتاده. شما می توانید به راحتی هر ظرف فلزی را داخل ماکروویو قرار داده و غذای خود را درونش گرم کنید. هر چند چون یک ظرف فلزی ضخیم برخلاف شیشه، سرامیک و پلاستیک امواج را بازتاب می دهد کمک چندانی به گرم شدن غذای شما نمی کند. چیزی که همه در مورد خطر آن صحبت می کنند، در واقع پیش از خود ظرف فلزی، به شکل آن باز می گردد.

وقتی امواج ماکروویو درون محفظه آن منتشر می شوند و به سطح وسیله فلزی نازک و نوک تیز مانند فویل آلومینیمی با چنگال برخورد می کننده این سطح فلزی مثل آنتن عمل کرده، موجب می شوند تا الكترون های درون آن به حرکت در آیند. این الکترون ها با تخلیه الکتریکی به صورت بالقوه می توانند موجب تولید جرقه و حرارت شوند. در نتیجه اگر مثلا ظرف غذای خود را با چنگالی درون آن در ماکروویو قرار دهید، ممکن است شاهد روشن شدن جرقه هایی روی آن باشید.

۴. فریز کردن، عمر همه باتری ها را افزایش می دهد

حتما شنیده اید که گاهی می گویند قرار دادن باتری خصوصا باتری های رو به اتمام درون فریزر باعث افزایش طول عمر آنها می شود. این باور شاید زمانی تا حدودی درست بود اما مدت هاست که دیگر واقعا درست نیست. باید دقت کنید که باتری ها بیش از هر چیزی به درجه حرارت محیط حساس هستند. اما اصل داستان چه بوده؟

همان طور که احتمالا می دانید همه باتری ها با آهنگ مشخصی شارژ خود را به مرور از دست می دهند، حتی اگر در حال مصرف شارژ آنها نباشید. در این بین فریز کردن برخی از باتری های قدیمی وقتی قصد استفاده از آنها را ندارید موجب می شود تا فرایند خالی شدن خود به خودی شارژ باتری کندتر شود اما این موضوع فقط روی باتری های نیکل - هیدرید فلز و نیکل - کادمیم تاثیر جدی و قابل توجهی دارد. با این حال تاثیر آن روی دیگر انواع باتری ها مثل باتری های آلکالاین و خصوصا باتری های لیتیم یونی امروزی بسیار جزئی است. ضمن این که نگهداری باتری برای مدت طولانی در فریزر حتی می تواند به باتری آسیب هم برساند.

5. استفاده از گوشی هنگام پرواز منجر به سقوط می شود

وقتی سوار هواپیما می شوید یکی از اولین چیزهایی که مهماندار به شما و دیگر مسافران گوشزد می کند این است که تلفن خود را هنگام پرواز خاموش کنید یا در حالت پرواز قرار دهید. همین اصرار هم موجب شده تا خیلی ها فکر کنند که حتما گوشی یا لوازم الکتریکی می توانند برای سیستم ناوبری و الکترونیکی هواپیما خطرناک باشند.

اما واقعیت چیز دیگری است. حقیقت این است که در نخستین روزهایی که تلفن های همراه تازه به دنیا آمده بودند بسیاری از آژانس های هوایی به خاطر نگرانی بابت پارازیت احتمالی موبایل روی سیستم ناوبری و ارتباطی هواپیما، استفاده از تلفن و دیگر تجهیزات الکتریکی هنگام پرواز را برای مدت کوتاهی ممنوع کردند. ممنوعیتی که بعدها برداشته شد و حتی خود خدمه هم از این تجهیزات طی پرواز کمک می گیرند. برای نمونه بسیاری از خلبانان درون کابین از آی پد برای برخی اطلاعات کمکی ناوبری استفاده می کنند.

حقیقت این است که تجهیزات الکترونیک امروزی هواپیماها، به خوبی در برابر پارازیت های مختلف چه از داخل هواپیما و چه خارج آن محافظت می شوند و نه تلفن و نه هیچ گجت الکترونیکی شما نمی تواند روی آنها تأثیری داشته باشد. در حقیقت این اقدام از سوی برخی از شرکت ها، بیشتر یک اقدام احتیاطی اضافی است؛ اقدامی که حتی بیشتر از آن که بابت نگرانی در مورد اثرات پارازیت انجام شود، اهداف دیگری مانند متمرکز ماندن مسافران به اخطارهای پرواز هنگام برخاستن هواپیما را دنبال می کند. حتی برخی از خطوط هوایی اروپایی همین حالا هم سرویس های مکالمه و پیامک را پروازهای خود عرضه می کنند. هر چند که به خاطر راحتی دیگر مسافران در بیشتر آنها، مکالمات صوتی همچنان محدود است.

۶. رعد و برق هرگز دو بار به یک نقطه برخورد نمی کند

رعد و برق از جمله پدیده های راز آلود طبیعت است؛ پدیده ای که هم زیباست و هم هراس انگیز. از افسانه های باستانی درباره دلیل وقوع رعد و برق که بگذریم، دانشمندان بسیاری به خصوص در اواسط قرن هجدهم میلادی روی رعد و برق و ماهیت آن پژوهش کرده اند. از «بنجامین فرانکلین» گرفته تا «لومونوسف» که روی تخلیه بار الکتریکی جو کار کرده اند و برخی مانند «ریچمان» فیزیکدان آلمانی، حتی قربانی موضوعی شده اند که در باره آن تحقیق می کرده اند و بر اثر صاعقه جان خود را از دست داده اند.

یکی از شایعاتی که درباره رعد و برق در سراسر جهان فراگیر شده، این است که رعد و برق هرگز دو بار به یک نقطه برخورد نمی کند. این که اشیاء مرتفع مانند آسمان خراش ها و درختان بیشتر مورد اصابت صاعقه قرار می گیرند، دلیل مشخصی دارد؛ اما صاعقه حافظه ندارد که بداند قبلا به کدام نقطه برخورد کرده است. مطالعه ای در سال 2003 با بررسی 386 صاعقه نشان داد که برخلاف باور عمومی کاملا ممکن است صاعقه چند بار به نقطه ای یکسان برخورد کند.

7. ستاره ها بر سرنوشت انسان تاثیر دارند

می خواهید کار تازه ای شروع کنید؟ می خواهید ازدواج کنید یا فرزنددار بشوید؟ می خواهید در بازار بورس سهام سرمایه گذاری کنید؟ می خواهید به مسافرت بروید؟ باید با اختربین های مدرن مشورت کنید.

طالع بینی ستاره ای در روزگار ما مدرن شده است. حالا ستاره بین ها مانند قدیمی ترها ادعای این را ندارند که با نگاه به ستاره ها می توانند تصویری از آینده شما در ذهن شان ببینند. آنها حالا به شما توضیح می دهند که چطور موقعیت صورت های فلکی، سیاره ها و ماه به دلایل علمی بر سرنوشت شما تأثیر دارند. آنها به شما می گویند چطور موقعیت این اجرام سماوی بر گرانش و میدان مغناطیسی اطراف زمین تأثیر می گذارد و در نهایت باعث می شود تا شما اگر در زمان خاصی به دنیا آمده باشید یا در زمان خاصی اقدام به کاری کنید، نتیجه آن از قبل مشخص شده باشد.

آنها از نرم افزارهایی با ظاهر پیچیده استفاده می کنند که جایگزین رمل و اسطرلاب قدیم شده است. شما باید از این ستاره بین های مدرن وقت قبلی بگیرید و در مقابل هزینه ای که به آنها می پردازید، آنها بر مبنای مدارهای سیاره ها و موقعیت صورت های فلکی و تعداد زیادی جدول عددی و نمودار پیچیده، سرنوشت شما یا آینده تصمیم شما را پیش بینی می کنند، اما این طالع بینان مدرن چه نسبتی با نسل قبلی خود دارند؟ گروه قدیم شاید سودازده و خرافه گرا بودند، اما گروه تازه، سربازان لشکر شبه علم مدرن هستند.

شبه علم، بر اساس تعریفش چیزی است که سعی می کند خود را پشت ظاهری که متعلق به روش علمی است پنهان کند، بدون آن که آن مسیر را طی کرده باشد؛ بنابراین سعی می کند از ظاهر ساختگی خود برای کسب مشروعیتی استفاده کند که کارش را پیش می برد. شبه علم، شیادی است که برای شیادی اش ظاهر خود را به شکل فردی معتبر و موجه در می آورد؛ سارق هویتی است که هویت فرد معتبری را می دزدد، خود را پشت آن ظاهر پنهان می کند و برای خود، اعتبار نداشته می خرد.

شبه علم، مجرم است. این را به انحصارطلبی علم ربط ندهید. حاشا و کلا. علم و روش علمی به شما نمی گوید شما باید چه روش یا مسیری را انتخاب کنید یا به چه چیزی باور داشته باشید. شما می توانید به علم بگویید من وقتی به تفاله چای نگاه می کنم، ارتباطی جادویی با جهان برقرار می کنم و آینده را می بینم. علم به شما می گوید تا وقتی من این ادعا را آزمایش و از صافی های متعدد و سختگیرانه روش علمی رد نکرده باشم و تا وقتی مدلی برای این رفتار نساخته باشم، فارغ از این که این کاری که انجام می دهم نتیجه درست در بردارد یا نه، من برچسب علمی به آن نمی زنم.

علم دیدن آینده را در تفاله چای، نفی یا انکار نمی کند؛ اما می گوید قبل از این که من آن را تأیید کنم، این ادعا باید از مجموعه ای از روندها موفق بیرون بیاید. علم می گوید من روش و مرز مشخصی دارم من مشاهده می کنم، داده سنجی می کنم نظریه می سازم، بر اساس نظریه نتیجه هایی را پیش بینی می کنم، آزمایش هایی را برای آزمودن صحت و دقت نظریه انجام می دهم، روش کارم را با دیگران به اشتراک می گذارم و هر زمان که خللی در منطق و روند کارم صورت گرفت، آن را اصلاح یا باطل می کنم. علم، کاری ندارد که جادو وجود دارد یا نه، می گوید در قلمروی من نیست و تا وقتی روش مرا نیازموده، حق ندارد از من اعتبار بگیرد.

اختر بینان مدرن سعی می کنند از دل ظاهر علمی خود و از پشت نرم افزارها و منحنی های خود، جداول عددی و ظاهری محاسباتی که کارشان را شبیه به ظاهر کارهای علمی می کند برای خود احترام و اعتبار دریافت کنند. آنها گاه نظریه های عجیبی برای توجیه کار خود ارائه می کنند و از اصطلاحات دنیای علم مدرن برای بیان چیزی استفاده می کنند که ربطی به ادعای آنها ندارد. آنها حتی نسبت به کار خود جاهل نیستند. آنها آگاهانه سعی می کنند شیادی کنند. دفعه بعد شاید بهتر باشد برای سرمایه گذاری در بازار بورس، به سراغ کارشناس بازار بروید، برای ازدواج به جای سر زدن به فالگیرهای مدرن شریک خود را بشناسید و به جای سپردن تقدیر فرزند خود به دست موقعیت ستاره ها، فرصت شکوفایی استعدادهای او را فراهم کنید.

۸. بدون لباس فضایی فضانوردان منفجر خواهند شد

تصور ترکیدن یا به جوش آمدن خون انسان در فضا احتمالا از دیدن فیلم ها و سریال های هالیوودی شکل گرفته است. بله، انسان بدون لباس فضایی در فضا جان به در نخواهد برد؛ أما نه مانند تصورات رایج. فضانورد بدون لباس فضایی که پوشیدن آن هم ساعت ها طول می کشد، در اثر کمبود اکسیژن در مغز بیهوش خواهد شد و در نهایت بر اثر خفگی جان خود را از دست خواهد داد، اما درباره منفجر شدن، باید در به کارگیری این تعبير تجدید نظر کرد.

متخصصان می گویند مویرگ ها خواهند ترکید، ولی منفجر شدن به آن معنی که انتظار می رود اصطلاح درستی نیست. به گفته ناسا اختلاف فشار درون بدن و فضا به آن میزان نیست که فضانورد بدون لباس و کلاه فضانوردی منفجر شود. ضمن این که باید دقیق صحبت کرد و توضیح داد مقصودمان از فضای درون اتمسفر زمین است یا برای نمونه فضای میان ستارهای و بین کهکشانی.

9. حرکت با سرعت بیشتر از نور امکان ندارد

یکی از دو فرض اصلی نظریه نسبیت خاص اینشتین می گوید که سرعت نور در خلأ (حدود ۳۰۰ هزار کیلومتر بر ثانیه) حد بالایی سرعت هاست و ناظران مختلف (ساکن یا متحرک) مقدار واحدی برای آن اندازه گیری می کنند. اما برخی این فرض را اشتباه تعبیر می کنند و می گویند که امکان ندارد چیزی از سرعت نور سریع تر حرکت کند.

واقعیت آن است که معادلات نسبیت فقط شکستن حد سرعت نور را ممنوع می کنند. به بیان دیگر اگر جسمی با سرعت کمتر از سرعت نور در خلأ حرکت می کند، هرگز نمی تواند سریع تر از سرعت نور حرکت کند و اگر جسمی سریع تر از نور حرکت می کند، هرگز نمی تواند سرعتش را به کمتر از سرعت نور کاهش دهد. فیزیکدانان به جستجوی ذراتی فرضی مشغولند که طبق مدل های نظری، همواره سریع تر از سرعت نور حرکت می کنند؛ اما هنوز به نتیجه ای نرسیده اند.

۱۰. دیوار چین از فضا دیده می شود

آیا دیوار چین از فضا قابل دیدن است؟ نه. توانایی دید انسان و تشخیص اشیاء دوردست و ستارگان با اجرام آسمانی، تعریف مشخصی دارد و دانشمندان معیارهایی برای سنجش آن دارند؛ برای نمونه مطالعه ای که «کوین کریسكویناس» و «دان کارونا» از «دانشگاه تگزاس» در سال های اخیر منتشر کرده بودند، نشان می داد که نور یک شمع را دست بالا در فاصله 2.6 کیلومتری می توان مشاهده کرد؛ اما دیوار چین با 6250 کیلومتر بزرگترین سازه روی زمین است.

«جروم اپت»، فضانورد آمریکایی گفته بود از ارتفاع چهارصد و هشتاد کیلومتری زمین حتی فرودگاه هایی روی زمین را می توانسته تشخیص دهد، اما دیوار چین را به دلیل کنتراست رنگی اندک با محیط اطراف نتوانسته تشخیص بدهند. به گفته او سازه های بشری از ارتفاع سیصد کیلومتری سطح زمین و پایین تر با چشم غیر مسلح قابل رؤیت می شوند؛ بنابراین دیدن دیوار چین از ماه یعنی از فاصله سیصد و هشتاد هزار کیلومتری غیرممکن است.