خرم: معیار رابطه تهران و اتحادیه اروپا پول نیست

روزنامه اعتماد در یادداشتی به قلم سید علی خرم، آورده است: رابطه بین دو کشور یا میان یک کشور و مجموعه‌ای از کشورهای دیگر همواره یک مساله دو جانبه است. اگر قرار است تهران و اتحادیه اروپا رابطه گرم و صمیمانه‌ای داشته ‌باشند، این رابطه یک مساله دو جانبه است یعنی بر اساس منافع متقابل و احترام متقابل. محک‌های متعددی برای اندازه‌گیری سطح مناسبات میان کشورها وجود دارد، که فقط یکی از آنها حجم مناسبات تجاری و معاملات میان دو طرف است.

هر طرف در تنظیم روابطش با دیگری باید این معیارها را در نظر بگیرد. برای مثال در رابطه با ایران و اروپا در پرونده برجام از زمانی که دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا تصمیم خود را برای خروج از برجام اعلام کرد، هیچ نهادی به اندازه اتحادیه اروپا و هیچ کشوری به قاطعیت سه کشور اروپایی شریک برجام، از این اقدام انتقاد نکردند و از این توافق حمایت نکردند.

قبل از خروج رسمی امریکا از برجام، هیچ کشوری به اندازه کشورهای اروپایی شریک توافق هسته‌ای در رایزنی با واشنگتن، کنگره و دولت امریکا برای جلوگیری از اجرای این تصمیم تلاش نکرد. درست لحظاتی بعد از اعلام رسمی عقب‌کشیدن امریکا از توافقش با ۶ کشور دیگر و تعهداتش در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، فدریکا موگرینی، رییس سیاست خارجه اتحادیه اروپا نشان داد. سخنرانی رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا در حمایت از ایران، حتی قبل از واکنش رسمی رییس‌جمهور کشورمان انجام شد. رهبران سه کشور اروپایی شریک برجام، در صدور بیانیه مشترک مبنی بر پایبندی به تعهدات‌شان و انتقاد از اقدام امریکا، کمترین درنگ را نشان دادند و زودتر از دیگر رهبران جهان این اقدام دونالد ترامپ را محکوم کردند.

در جلسات شورای امنیت سازمان ملل متحد، مقام‌های اروپایی، ضمن حفظ مواضعی که نسبت به ایران در برخی از مسائل دارند، در مورد برجام و انتقاد از کشورهای نقض‌کننده این توافق چندجانبه، از خود تعلل نشان نمی‌دهند. چنین اقداماتی در این سطح و با این قاطعیت از سوی دیگر کشورهای جهان به خصوص کشورهایی که متحد ایران توصیف می‌شوند، مشاهده نشد.

تصوری وجود دارد که رابطه با اروپا به معنای خدمات‌رسانی بی‌وقفه اروپایی‌ها به ایران یا جبران کردن اقدامات طرف ثالث از سوی اروپایی‌هاست. رابطه دو طرفه است؛ هر دو طرف باید ملاحظات یکدیگر را در نظر بگیرند. اروپایی‌ها موظفند مادامی که ما ملاحظات آنها را در نظر می‌گیریم، ملاحظات ما را رعایت کنند و بالعکس. در چنین شرایطی است که هر اندازه دو طرف بتوانند رضایت طرف مقابل را بیشتر کسب کنند، سطح رابطه افزایش پیدا می‌کند. سطح مناسبات سیاسی، مبادلات تجاری، روابط مالی، فناوری و فرهنگی به نسبت رعایت دوجانبه ملاحظات طرفین، توانایی گسترش دارد. ملاحظات طرفین هیچگاه تک‌ساحتی نیست. هر یک از طرفین یک رابطه دیپلماتیک در زمینه‌های گوناگون ملاحظات، مطالبات و انتظاراتی دارد. برای اروپا و برای تهران، مسائل اقتصادی، تجاری و مالی، جای خود را دارند، اما مسائل منطقه، مسائل حقوق‌بشری، مسائل امنیتی و نظامی، هر یک جداگانه یا همزمان، بر سطح مناسبات تاثیرگذارند.

به عنوان مشتی نمونه خروار کافی است به وضعیت لوایح چهارگانه دولت برای اجرای استانداردهای کارگروه ویژه اقدام مالی FATF نگاه کنیم. پذیرش ایران به عنوان یک کشور با شرایط عادی اجرای استانداردهای مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم، نه تنها از سوی اروپا به عنوان شرطی لازم برای گسترش روابط مالی، بانکی و پولی تلقی می‌شود، بلکه کشورهایی که به عنوان دوست یا متحد ایران توصیف می‌شوند هم خیلی سختگیرانه‌تر به اجرای این استانداردها اصرار دارند.

وضعیت در ایران اما متفاوت است، تعلل و کندی در اظهارنظر نهایی در مورد این لوایح بعد از چندین سال کشاکش و چندین ماه رایزنی و کاغذبازی حقوقی و قانونی، بعد از تصویب مبارک یکی از این لوایح در جلسه دیروز مجمع تشخیص مصلحت نظام، همچنان دو لایحه دیگر را در هزارتوی اظهارنظرهای مبهم و متناقض جابه‌جا می‌کند. حتی اگر همین امروز اروپایی‌ها تصمیم بگیرند کانال مالی ویژه مبادلات تجاری با ایران را تاسیس کنند، بدون تعیین وضعیت ایران نزد FATF این کانال مالی کوچک‌ترین منفعتی برای ایران نخواهد داشت.

اگر ما یا اروپایی‌ها، هر یک از دو طرف خواهان دوستی و رابطه با طرف مقابل هستیم، نباید انتظارات بی‌جا و یک‌جانبه از طرف مقابل داشته ‌باشیم. برای گسترش همکاری‌ها باید زمینه‌سازی کرد، گفت‌وگو و مذاکره کرد، انعطاف و حسن نیت نشان داد و اگر مشکل و مانعی در جهت توسعه روابط وجود دارد، آن را حذف کرد. اروپایی‌ها با رفتارهایی که در مورد برجام داشتند، حسن‌نیت خود را نشان داده‌اند. ایران هم حسن نیت خود را با اجرای برجام نشان داده است، این حسن نیت دوجانبه نشان از وجود بستر مثبت برای گسترش مناسبات است، اما به خودی خود، مناسبات را توسعه نمی‌دهد.

فراموش نکنیم که روزگاری، مشخصا تا سال ۱۳۸۴، اتحادیه اروپا بزرگ‌ترین شریک تجاری جمهوری اسلامی ایران در جهان بود. کافی است اندکی بیشتر مطالعه کنیم که چه اتفاقی افتاد که سطح ۳۵ میلیارد دلاری روابط تجاری ایران و اتحادیه اروپا، به وضعیت کنونی رسید. سوال اینجاست که آیا تکرار مسیری که مناسبات مالی و تجاری دو طرف را تا این حد کاهش داد، اقدامی منطقی محسوب می‌شود؟