ایران و عراق؛ از جنگ ۸ ساله تا رفاقت استراتژیک

برترین‌ها: مهر پایان بر اختلافات مرزی دو کشور ایران و عراق که پس از ۸ سال جنگ در دوران حکومت صدام و به واسطه قطعنامه صلح ۵۹۸ برای نزدیک به سه دهه در وضعیت ابهام قرار گرفته بود، دستاورد ارزشمندی بود که در بیانیه مشترک دو کشور اعلام شد.

ایران و عراق در این بیانیه بر اجرای عهدنامه ۱۳ ژوئن ۱۹۷۵ تأکید و اعلام کردند که عملیات مشترک پاکسازی و لایروبی اروند رود (شط‌ العرب) را برای بازگرداندن کانال اصلی کشتیرانی (تالوگ) که مبنای مشخص کردن خط مرز آبی دو کشور در اروند رود است را در اسرع وقت آغاز کنند.

روحانی در نشست مشترک با رئیس جمهور عراق

15 اسفند 1353، برابر با 6 مارس 1975 و در پایان نشست سران اوپک در شهر الجزیره بود که اختلافات مرزی دیرینه دو کشور به اعلامیه مشترکی از سوی ایران و عراق درخصوص نحوه حل اختلافات دیرینه و 500 ساله دو کشور در زمینه مرزهای زمینی و آبی انجامید و مقرر شد عطف به پروتکل قسطنطنیه (1913) و صورتجلسه‌های کمیسیون تعیین مرز (1914) مرزهای آبی براساس خط تالوگ مشخص شود.

تقویت رابطه راهبردی ایران و عراق به یکی از اولویت‌های اصلی مقام‌های دو کشور تبدیل شده است. این، گزاره مشترک تمام گفت‌وگوهایی بود که حسن روحانی، رئیس جمهوری در خلال دیدارهایش با مقام‌های مختلف عراق از سر گذراند.

چنانکه روز گذشته ایران و عراق در بیانیه‌ای مشترک بر توسعه روابط تأکید و موارد مختلف در این مسیر را مورد اشاره قرار دادند. از جمله دو طرف تصمیم گرفتند که عملیات مشترک پاکسازی و لایروبی شط العرب را به منظور بازگرداندن کانال اصلی قابل کشتیرانی (تالوگ) براساس عهدنامه 1975 مذکور و پروتکل مربوطه آن در اسرع وقت آغاز کنند.

به این ترتیب اگرچه یکی از سرفصل‌های مذاکرات رئیس جمهوری ایران در سفر به عراق ذیل همکاری‌های اقتصادی قرار می‌گیرد، اما بی شک مهم‌ترین مذاکرات او با سران و رهبران احزاب سیاسی عراق که روز گذشته انجام شد، فارغ از هدف اصلی سفر یعنی عمق بخشیدن به یک رابطه راهبردی نبود. هدفی که بیش از هر چیز از لزوم توجه به تأثیر حفظ این رابطه برای کمک به حل بحران‌های جاری منطقه و مواجهه با سیاست‌های امریکا حکایت دارد.

در چنین فضایی روحانی در دیدارهای روز گذشته خود و بعد از دیدار با رئیس جمهوری و نخست وزیر عراق با چهره‌هایی چون حیدر العبادی نخست‌وزیر سابق عراق، «نوری المالکی» نخست وزیر اسبق عراق و رئیس ائتلاف دولت قانون و دبیرکل حزب اسلامی دعوت عراق، فالح الفیاض رئیس حشدالشعبی و مشاور امنیت ملی عراق و سید عمار حکیم، رئیس جریان حکمت وطنی عراق به گفت‌وگو نشست.

ضرورت تعامل میان ایران و عراق و کمک این دو قدرت منطقه‌ای به یافتن راه حلی سیاسی برای مبارزه با تروریسم یکی از محورهای مورد گفت‌وگوی روحانی با چهره‌های سیاسی مهم عراقی بود. ضرورتی که گذر زمان و رویداد‌هایی که به ظهور و بروز جریان‌های تروریستی در عراق منجر شد.

روحانی در نشست مشترک با نخست وزیر عراق

این سیاست سبب شده امریکایی‌ها در حالی که عراق نیازمند بازسازی و تقویت همکاری‌های سیاسی و اقتصادی‌اش با کشورهای دور و نزدیک در دوره پساداعش است، از آنها بخواهند که رابطه با ایران را متوقف کنند. این در حالی است که به باور بسیاری از صاحبنظران حل بسیاری از مسائل منطقه خاورمیانه از بحران ظهور و تکثیر گروه‌های تکفیری و تروریستی در سوریه و عراق گرفته تا مسأله جنگ یمن به نحوی به نقش‌آفرینی ایران و تقویت جایگاه منطقه‌ای آن مرتبط است. توسعه ابعاد مختلف رابطه دوجانبه تهران و بغداد و ضرورت حضور مؤثر ایران در روند بازسازی عراق از دیگر محورهایی بود که در گفت‌وگوهای دیروز رئیس جمهوری ایران با مسئولان و چهره‌های سیاسی کشور میزبان مورد تأکید قرار گرفت.

در همین رابطه «ایسنا» نوشت: سفر رئیس جمهوری ایران به بغداد فارغ از واکنش رسانه‌های جهانی که آن را تحولی در روابط ایران و عراق ارزیابی کرده‌اند، از سوی برخی مسئولان امریکایی با واکنش مواجه شد. نماینده ویژه امور ایران در وزارت امور خارجه امریکا در واکنش به اینکه مقام‌های عراقی از رئیس جمهوری ایران استقبال چشمگیری داشتند، مدعی شد که ایران به دنبال این است که عراق را به یکی از استان‌های خود تبدیل کند.

برایان هوک در گفت‌وگو با شبکه عربی «الحره» با این کنایه که چرا روحانی باید به فکر رفاه ملت عراق باشد، خطاب به مسئولان این کشور گفت که ایران نمی‌تواند گزینه خوبی برای کمک به تأمین امنیت عراق باشد. او در عین تأکید بر اینکه روند تصویب تحریم‌ها علیه کشورهای همکاری کننده با ایران ادامه خواهد یافت، درباره تصمیم امریکا به تمدید معافیت عراق از تحریم‌های این کشور علیه ایران سخن نگفت.

نتیجه سفر حسن روحانی به عراق به بیانیه بسیار مهم و استراتژیک ختم شد که در طرفین بر توسعه و گسترش روابط دو کشور در همه حوزه های مورد علاقه تاکید کردند.

امضای اسناد همکاری مشترک میان ایران و عراق

بخشی از این بیانیه به این شرح است:

دو طرف با اشاره به موضوع امنیت منطقه و نقش اساسی آنان در شکوفایی اقتصادی و پیشرفت تجاری آن، بر این نکته تأکید کردند که برقراری امنیت در منطقه مسئولیتی است که بر عهده مردم آن است.

دو طرف همچنین بر عزم راسخ خود برای مبارزه با تروریسم و جرائم سازمان یافته فراملی که امنیت و صلح منطقه را تهدید می کند و بر ضرورت تلاش همه جانبه برای ریشه­کنی تروریسم در ابعاد سیاسی، مالی و فکری تأکید ورزیدند.

طرفین در باره مجموعه ای از موضوعات مورد علاقه گفتگو نموده و یادداشتهای تفاهم در زمینه هایی مانند نفت، تجارت، بهداشت، حمل و نقل ریلی میان شلمچه و بصره و تسهیل صدور روادید برای تجار و سرمایه گذاران دو کشور به امضا رساندند. همچنین دو طرف در مورد پیش نویس توافقنامه امنیتی گفتگو کردند و به منظور پیگیری های لازم و اتخاذ اقدامات اداری و قانونی، مقرر شد متن این پیش نویس، رسماً از طریق مجاری دیپلماتیک ارائه گردد.

طرفین همچنین راههای تسهیل صدور روادید برای شهروندان دو کشور با هدف گردشگری، زیارت، تجارت، گردشگری سلامت، زیارتهای دینی را مورد بحث قراردادند. همچنین در این راستا توافق شد که صدور روادید برای تجار و بازرگانان هر دو کشور تسهیل شود. افزون بر این طرف ایرانی اعلام کرد که از تاریخ ۱۲ فروردین ۱۳۹۸ ( یکم آوریل ۲۰۱۹) صدور روادید برای شهروندان عراقی رایگان خواهد بود. طرف عراقی نیز اعلام کرد که به عنوان عمل متقابل، همزمان با طرف ایرانی، همین اقدام را انجام می دهد.

در خصوص شط العرب، طرفین بر عزم راسخ خود بر اجرای "عهدنامه مربوط به مرز دولتی و حسن همجواری بین ایران و عراق" مورخ ۱۳ ژوئن ۱۹۷۵ و پروتکلهای ضمیمه و موافقتنامه های تکمیلی آن، با حسن نیت و با دقت، تأکید کردند و براین اساس، طرفین تصمیم گرفتند تا عملیات مشترک پاکسازی و لایروبی شط العرب را به منظور بازگرداندن کانال اصلی قابل کشتیرانی (تالوگ) بر اساس عهدنامه ۱۹۷۵ مذکور و پروتکل مربوطه آن در اسرع وقت آغاز کنند.