رمزگشایی از سفر غیرمعمولی ظریف به آمریکا

فرارو: محمد جواد ظریف، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران، در سفری به آمریکا، این کشور را به مذاکره بر سر زندانیان و تبادل آنان دعوت کرده است. او برای انجام این کار، تاکتیک حساسی را در پیش گرفته است که ریسک‌های قابل‌توجهی دارد.

چهارشنبه گذشته، ظریف طی سخنرانی در انجمن آسیایی در نیویورک، به طور علنی پیشنهاد تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا را مطرح کرد و خطاب به دولت آمریکا گفت: «بیایید تبادل کنیم. من آماده این کار هستم.»

ظریف گفته است که او از دو زندانی ایرانی در خارج از کشور - یکی در آلمان و دیگری در استرالیا - اطلاع دارد که به جرم دور زدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران زندانی شده‌اند و منتظر استرداد به آمریکا هستند. وزیر خارجه ایران با اشاره به این زندانیان، افزود: «همه این افرادی که در زندان هستند، آمریکا درخواست استرداد آن‌ها را داده است. من این پیشنهاد را الان روی میز می‌گذارم: آن‌ها را تبادل کنید.»

تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا، امر بی‌سابقه‌ای نیست. در سال ۲۰۱۶، پس از امضای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، ایران و آمریکا تعدادی از زندانیان یکدیگر را آزاد کردند. پیشنهاد ظریف برای تبادل زندانیان و نیز رفتار او در سفر فعلی به آمریکا، توجه ناظران را به طور ویژه جلب کرد. برخی تحلیلگران معتقدند سفر فعلی ظریف به آمریکا با سفر‌های قبلی او به این کشور تفاوت معناداری دارد. ظریف در دوره حضورش در نیویورک سیگنال‌های آشکاری برای مذاکره با آمریکا ارسال کرده و مکررا از «میز مذاکره» و «داشتن اختیار» صحبت کرده است.

به گفته ظریف، ایران از شش ماه پیش پیشنهاد تبادل زندانیان را مطرح کرده، اما پاسخی نگرفته است. البته، به گفته وبگاه المانیتور، ظریف در این خصوص نامه‌ای از رابرت اُبراین، نماینده ویژه آمریکا در امور گروگان‌ها، دریافت کرده است. ظریف با بیان اینکه نامه ابراین یک‌طرفه است، تصریح کرد واشنگتن انتظار دارد که ایران اقداماتی یک‌جانبه انجام دهد.

واضح است که ظریف در سفر به آمریکا به دنبال گشودن باب مذاکرات با این کشور است. اما شرایط فعلی در واشنگتن به گونه‌ای است که زمینه‌سازی برای مذاکرات، حتی از خود مذاکرات هم دشوارتر است. به موازات تشدید تحریم‌های نفتی، تقریبا هر روز، مقامات بلندپایه دولت دونالد ترامپ، خصوصا در وزارت خارجه و شورای امنیت ملی آمریکا، اظهارات تندی علیه نظام ایران بیان می‌کنند. از سوی دیگر، به نظر می‌رسد که تصمیم‌گیران جمهوری اسلامی ایران به این جمع‌بندی رسیده‌اند که این مقامات - مشخصا جان بولتون و مایک پومپئو - را دور بزنند و مستقیما باب گفتگو با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، را بگشایند.

اندکی پیش از سفر به آمریکا، ظریف توئیت معناداری منتشر کرد. او ویدئوی کوتاهی از اظهارات مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا، در دانشگاه «ای اند ام» منتشر کرد. پومپئو در این ویدئو می‌گوید «من رئیس سیا بودم؛ ما دروغ گفتیم، فریب دادیم و سرقت کردیم. ما دوره‌های آموزشی کاملی داشتیم.»

ظریف در توئیت خود نوشت: «مایک پومپئو، تو هنوز هم همین کار را در وزارت خارجه انجام می‌دهی. دونالد ترامپ، مراقب باش. تو علیه مداخلات احمقانه پرهزینه تبلیغ کرده‌ای. باند تبهکار جنگ‌طلب و قصاب‌ها، تیم بدنام "ب" برای چیزی بسیار فراتر از آنچه تو برای آن چانه می‌زنی، نقشه می‌کشند.»

ظریف سپس به ترامپ توصیه کرد فیلم «وایس» را تماشا کند. این فیلم درباره دیک چنی، معاون جورج بوش پسر، است که میزان تاثیر چنی بر تصمیمات بوش را نشان می‌دهد. در این فیلم، چنی به نوعی مقصر جنگ عراق شناخته شده است. بنابراین، ظریف به طرز واضحی بولتون و همفکران او را به اعمال نفوذ مخرب در تصمیمات ترامپ علیه ایران متهم می‌کند. پس ظریف چگونه و از چه راهی می‌خواهد با ترامپ مذاکره کند؟

شاید بتوان پاسخ این پرسش را از دیپلماسی عمومی ظریف در آمریکا استنباط کرد. ظریف، در اقدامی نادر، به محافل رسانه‌ای محبوب ترامپ نزدیک شده است. او با برنامه «فاکس نیوز ساندی» کریس والاس، مجری برجسته شبکه فاکس نیوز، گفتگو کرده و گفته است که جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا، اسرائیل، عربستان و امارات می‌خواهند آمریکا را به جنگ با ایران بکشانند. ولی ترامپ دنبال جنگ نیست. به گفته ظریف، این طرف‌ها حداقل به دنبال «تغییر رژیم» در ایران هستند.

علاوه بر این، ظریف با جرالدو ریورا، روزنامه‌نگار آمریکایی طرفدار ترامپ، هم دیدار و گفتگو کرده است. ریورا عکسی از این دیدار را در توئیتر خود منتشر کرد.

احتمالا ظریف می‌خواهد به ترامپ سیگنال بدهد. ترامپ شبکه فاکس نیوز را مشاهده می‌کند و مکررا اخبار آن را توئیت می‌کند. اما معلوم نیست که ظریف چگونه می‌خواهد بولتون و پومپئو را دور بزند. حتی اگر ظریف موفق شود با ترامپ دیدار کند، این دیدار به معنی مذاکره نخواهد بود، بلکه مذاکرات واقعی برعهده پومپئو و بولتون خواهد بود. یعنی همان افرادی که ظریف آن‌ها را به جنگ‌افروزی متهم می‌کند. شاید ظریف به دنبال این است که به ترامپ پیام بدهد که در صورت برکناری بولتون و پومپئو در دوره دوم ریاست‌جمهوری خود، ایران آماده است که با ترامپ کنار بیاید. اگر این گمانه‌زنی درست باشد، دو نکته قابل طرح است: اولا هیچ تضمینی وجود ندارد که ترامپ، بولتون و پومپئو را هر دو برکنار کند. ثانیا، معلوم نیست به جای این دو، افراد میانه‌رو سرکار بیایند.

هیچ بعید نیست روزی فردی مثل سناتور تام کاتن یا تد کروز جای بولتون و پومپئو را بگیرد. گذشته از این، در حال حاضر، میان محافل جمهوریخواه آمریکا، هیچ شخصیت برجسته‌ای وجود ندارد که خواهان تنش‌زدایی با ایران باشد. به هر حال، ظریف رویکرد بسیار حساسی را در پیش گرفته است که ممکن است نتایج مخاطره‌آمیزی به بار بیاورد. واقعیت این است که بولتون و پومپئو، مقامات رسمی آمریکا هستند و در هرگونه مذاکره با ایران، نقش کلیدی خواهند داشت.

مگر اینکه ظریف موفق شود ترامپ را نسبت به این دو بدبین کند و موجبات برکناری آن‌ها توسط ترامپ را فراهم کند. مطمئنا روز‌های حساسی در پیش است و باید منتظر ماند و دید که آیا جدیدترین ابتکار عمل ظریف موفق خواهد شد یا خیر.