ناگفته‌هایی از سفر خبرنگاران خارجی به ایران

خبرگزاری ایسنا: «از هر ۱۰ خبرنگار خارجی که به ایران می‌آیند، حدود هفت نفر انگیزه‌ی سیاسی دارند و فقط سه درصد آن‌ها با انگیزه‌ی تهیه‌ی مستندهای گردشگری، تاریخی و فرهنگی به ایران سفر می‌کنند.»

سفر به ایران برای خبرنگاران خارجی مانند سایر کشورها، قوانین و شرایط خاصی دارد که نخستین گام آن، اقدام برای گرفتن ویزای خبرنگاری است که شاید پیچیده‌ترین و زمان‌برترین بخش ماجرا هم باشد، البته این شرایط برای خبرنگاران در تمام کشورها عمومیت دارد، چراکه در بیشتر مواقع باید انگیزه‌ی سفر خبرنگار روشن باشد تا بررسی‌های لازم درباره‌ی آن انجام شود، در برخی موارد نیز به نامه‌ها یا تأییدیه‌هایی از سوی مقامات کشور متبوع خبرنگار نیاز است تا ویزا با توجیه بیشتری صادر شود. گاهی هم پیش می‌آید که سنگ‌اندازی در این مرحله آن‌قدر زیاد می‌شود که خبرنگار ترجیح می‌دهد ویزای گردشگری بگیرد و سفرش را بدون هماهنگی‌های لازم انجام دهد.

طی کردن فرآیند صدور ویزا برای خبرنگاران خارجی که می‌خواهند به ایران سفر کنند گاه یک تا دو ماه طول می‌کشد؛ اما افسوس ماجرا آنجاست که این ویزای خبرنگاری فقط «یک هفته» اعتبار دارد.

در ایران چهار موسسه‌ی «خدمات‌رسان به خبرنگاران خارجی» فعال هستند که مدیران‌شان معتقدند، فرآیند دریافت ویزا، ارائه‌ی خدمات متناسب، گرفتن مجوزهای ضروری برای تصویربرداری و تهیه‌ی گزارش از مکان‌های مورد نظر و هماهنگی با مقامات کشور برای انجام مصاحبه را خیلی راحت‌تر می‌توانند هماهنگ کنند. البته گاهی پیش آمده که خبرنگاری یک هفته در ایران بوده، اما هماهنگی با مقام مربوط آن‌قدر طول کشیده که به مدت زمان سفر خبرنگار نرسیده و سفر او ناکام مانده، این دقیقا یکی از مشکلات جدی‌ای است که سیدمصطفی نعمت‌زاده - مدیر یکی از موسسه‌های خدمات‌رسان به خبرنگاران خارجی در ایران - در گفت‌وگو با ایسنا مطرح کرد.

موسسه‌های خدمات‌رسان به خبرنگاران خارجی، مجوز فعالیت‌شان را از اداره کل رسانه‌های خارجی وزارت ارشاد با تأیید وزارت امور خارجه و وزارت اطلاعات می‌گیرند و سفر خبرنگاران خارجی در ایران معمولا از طریق آن‌ها هماهنگ می‌شود. احیانا اگر خبرنگاری با ویزای گردشگری به ایران سفر کند و در ادامه بخواهد عکس، فیلم یا گزارش خبری و مستند از شخص یا مکان خاصی تهیه‌ کند، معمولا از طرف اداره کل رسانه‌های خارجی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به این موسسه‌ها ارجاع داده می‌شود تا مجوزهای لازم را دریافت کند.

به گفته‌ی نعمت‌زاده، سالانه حدود یک‌هزار خبرنگار خارجی با انگیزه‌ی تهیه‌ی اخبار و گزارش‌های سیاسی، فرهنگی، مستندسازی و عکاسی به ایران سفر می‌کنند که از هر ۱۰ خبرنگار، هفت نفر انگیزه‌ی تهیه اخبار سیاسی دارند و سه درصد این خبرنگاران برای تهیه مستند گردشگری تاریخی و مسائل فرهنگی به ایران سفر می‌کنند.

او ادامه داد: خبرنگارانی که با ویزای گردشگری به ایران می‌آیند نمی‌توانند فعالیت خبری داشته باشند، مگر این‌که ویزای مطبوعاتی بگیرند، چون در غیر این‌ صورت، در ایران دچار مشکل می‌شوند، حتی سفارتخانه‌های ایران در خارج از کشور نیز این موضوع را به آن‌ها گوشزد می‌کنند؛ ولی به‌طور کلی، رسانه‌ها و شبکه‌های خبری نسبت به این موضوع توجیه هستند، مگر این‌که اهداف خاصی داشته باشند و اگر رسانه‌ای توجیه نباشد و با ویزای گردشگری به کشور وارد شود، ما با هماهنگی اداره کل رسانه‌های خارجی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نهادهای مربوط، پیگیری‌های لازم را برای گرفتن مجوز فعالیت این گروه‌ها انجام می‌دهیم.

وی اضافه کرد: هماهنگی کردن برای خبرنگاران مستندساز یا غیرسیاسی، آسان‌تر از انجام هماهنگی‌ها و برنامه‌ریزی برای خبرنگاران سیاسی است. آن‌هایی هم که انگیزه‌ی تهیه‌ی گزارش‌های مستند گردشگری از ایران دارند، مشکلات کمتری دارند، مگر این‌که بخواهند فیلم بلند تاریخی تهیه کنند، آن‌وقت باید سناریوی آن‌ها بررسی شود تا تحریف تاریخی و مسائل دیگر اتفاق نیفتد. در این مرحله، ما از کارشناسان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کمک می‌گیریم.

نعمت‌زاده هماهنگی با مقامات و سازمان‌های دولتی برای انجام گفت‌وگو را مهم‌ترین چالش موجود ارزیابی و اظهار کرد: برخی نهادها و سازمان‌ها برای خدمات دادن یا انجام مصاحبه با خبرنگاران خارجی کم‌ترین هماهنگی را با ما دارند و گاهی تا ما بخواهیم این هماهنگی‌ها را انجام دهیم، اعتبار ویزای خبرنگار به پایان می‌رسد، نمونه‌ی این اتفاق بسیار رخ داده که هنگام خروج خبرنگار، نهاد مربوط اطلاع داده است که امکان مصاحبه وجود دارد؛ ولی دیگر چه فایده! در حالی که اگر این هماهنگی‌ها درست انجام شود، واقعیت‌های ایران به کشورهای دیگر بهتر منتقل خواهد شد، این در حالی است که مسوولان اهمیت این کار را نمی‌دانند و به‌راحتی فرصت به‌دست آمده را از دست می‌دهند.

مدیر این موسسه خدمات‌رسان به خبرنگاران خارجی همچنین درباره‌ی مدت زمانی که صرف صدور ویزای خبرنگاران خارجی می‌شود، اظهار کرد: این موضوع بیشتر به شرایط کشور خبرنگار متقاضی بستگی دارد، گاهی سخت‌گیری برای کشوری زیاد است. البته از زمانی که دولت جدید حاکم شده، روند صدور ویزا هم سریع‌تر شده است.

وی ادامه داد: ما حتی در جلسه‌ای با آقای حجت - قائم‌مقام سازمان میراث فرهنگی و گردشگری - برای سریع‌تر شدن روند صدور ویزای برخی خبرنگاران مستندساز در حوزه‌ی گردشگری، پیشنهاد دادیم پیگیری شود تا دست‌ کم ویزای مستندسازان سریع‌تر صادر شود، چراکه انگیزه‌ی بیشتر آن‌ها تبلیغ و معرفی ایران است و باید کمک کرد از این ظرفیت خودجوش برای تغییر چهره‌ی کشور در دنیا بهتر استفاده شود.

به گفته‌ی او، صدور ویزای خبرنگاری معمولا یک‌ماه طول می‌کشد که پس از بررسی‌ها و تأیید وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی، امور خارجه، اطلاعات و همچنین دیگر سازمان‌ها و نهادهای دخیل صادر می‌شود.

البته نعمت‌زاده اضافه کرد: اکنون که شرایط برای صدور ویزای ایران آسان‌تر شده است، این فرآیند برای خبرنگاران خارجی گاهی تا ۱۵ روز طول می‌کشد.

وی همچنین بیان کرد: پس از یازدهمین دوره‌ی انتخابات ریاست جمهوری، میزان تقاضای خبرنگاران خارجی برای سفر به ایران بیشتر شده و حداقل می‌توان گفت، تقاضاها ۵۰ درصد افزایش یافته است.

مدیر این موسسه‌ی خدمات‌رسان به خبرنگاران خارجی در ادامه، به انتقادهایی که برخی آژانس‌های گردشگری به فعالیت آن‌ها به‌عنوان واسطه میان گروه‌های خبرنگاری و آژانس‌های مسافرتی وارد کرده و گفته‌اند، وجود آن‌ها سبب طولانی‌تر شدن فرآیند صدور ویزا و گرفتن مجوزها شده است، گفت: برخی آژانس‌های گردشگری با این موسسه‌های خدماتی همکاری ندارند و می‌خواهند خودشان به خبرنگاران خدمات بدهند. در حالی‌ که این کار، تخصصی است و احتمال بروز مشکلاتی برای گروه‌های خبری‌ یا مستندساز وجود دارد و سبب سرگردانی آن‌ها می‌شود، چون این آژانس‌ها نمی‌توانند هماهنگی‌های لازم را انجام دهند یا مجوزها را بگیرند.

وی اضافه کرد: آژانس‌های گردشگری تصور می‌کنند، اگر به موسسه‌های ما مراجعه کنند، تورهای خود را از دست می‌دهند، در حالی که نباید نگران این مسأله باشند، آن‌ها می‌توانند هتل و ماشین این خبرنگاران را هماهنگ کنند و هماهنگی‌های دیگر و سرویس خبری را از طریق ما انجام دهند.

نعمت‌زاده درباره‌ی تأثیری که ارتباط این موسسه‌ها با خبرنگاران و رسانه‌های خارجی برای معرفی ایران در خارج از کشور می‌تواند داشته باشد نیز توضیح داد: در شرایطی که تا کنون رویکرد تقابلی میان ایران و بسیاری از کشورهای جهان و سیاست‌ها و موضع‌گیری‌های غیرعادلانه دولت‌ها و تهاجم تبلیغاتی رسانه‌های غربی و عربی باعث بدبینی و شکل‌گیری دید منفی مردم کشورهای مختلف به ایران شده، تغییر سیاست کلان نظام از رویکرد تقابلی به شیوه‌ی تعاملی و استقبال گسترده جهانیان از این رویکرد جدید و توجه و نگاه تازه آن‌ها به ایران، فرصتی کم‌نظیر و شاید بی‌نظیر و استثنایی را به‌وجود آورده است که قطعا باید مورد توجه کارگزاران گردشگری کشور قرار گیرد و با مدیریت و استفاده‌ی بهینه از این فرصت تاریخی، آن را به موقعیتی پایدار و ماندنی برای صنعت گردشگری کشور تبدیل کنند و به‌عنوان نقطه‌ی عطف و سکوی پرش و عزم ملی در به حرکت درآوردن این صنعت مورد بهره‌برداری قرار دهند.

او ادامه داد: ما خبرنگاران زیادی را می‌شناسیم که اگر هماهنگی‌ها و شرایط برای ورود آن‌ها تسهیل شود، می‌توان از این ظرفیت به نفع معرفی ایران استفاده کرد. با این کار قطعا به صرف هزینه‌های سنگین برای تبلیغ در رسانه‌های خارجی نیاز نخواهیم داشت؛ ولی متأسفانه به این ظرفیت‌ توجهی نمی‌شود و کسی به‌صورت جدی پیگیر این موضوع نیست.

نعمت‌زاده افزود: این دفاتر ظرفیت‌های بالایی دارند که در این چند سال توانستند از طریق همکاری با رسانه‌ی خارجی و تولید ده‌ها گزارش با بحران‌ها، مشکلات و تحریم‌ها مقابله کنند و از این ظرفیت در پیشبرد مسائل اقتصادی، سیاسی و گردشگری کشور به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم استفاده کنند، نمونه‌ی این همکاری را می‌توان جهت‌دهی و سرویس‌دهی مصاحبه‌ها و گزارش‌های رسانه‌های خارجی به سازمان توسعه‌ی تجارت، مرکز ملی فرش، سازمان گردشگری و ده‌ها شرکت صادرکننده‌ی نمونه که در زمان تحریم در شبکه‌های جهانی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم پخش و تبلیغ داشتند و تحریم‌ها را بی‌اثر کردند، ذکر کرد. به‌تازگی نیز دو مستند تاریخی و گردشگری با همکاری اداره کل رسانه‌های خارجی ساخته شد، یکی به نام «نجات در ایران» که سال ۲۰۱۳ در اروپا پخش شد و مستند «سفرنامه‌ی مارکوپولو» برای تلویزیون «فونیکس چین» که در ایران ساخته شد و قرار است در سال ۲۰۱۴ پخش شود.