شلوار دوتایی‌ها؛ تلاش برای ترویج چندهمسری

روزنامه همدلی- ستاره لطفی: در حالی که ازدواج جوانان و بالا رفتن سن ازدواج و به تبع آن کاهش فرزندآوری و پیر شدن جمعیت در این چند سال به یکی از چالش‌های مهم کشور تبدیل شده است و از سوی دیگر بسیاری از جوانان به دلیل گرانی و نابسامانی اقتصادی کشور قادر به تامین مالی هزینه‌های زندگی و ازدواج نیستند و حتی در مواردی از عهده خرج و مخارج خود نیز برنمی‌آیند و فقر عاطفی بر زندگی‌شان سایه انداخته است، عده‌ای با حمایت برخی از رسانه‌ها به دنبال احیای شیوه‌ای از زیست اجتماعی و فرهنگی به نام «چند همسری» در کشور هستند.

چند روز است که پوستری تبلیغاتی از یک کارگاه آموزشی تحت عنوان « مهارت‌های ارتباطی خانواده‌های چندهمسری» از سوی موسسه خاصی -که مشخص نیست با چه هدف و نیتی راه‌‎اندازی شده است- در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود. طراح پوستر سعی کرده است با تصویرسازی مثبت یک خانواده چهار همسری شاد را به تصویر بکشد، بنابراین مردی با چهره کاملا مذهبی و چفیه‌ای بر گردن و چهار زن شاد و خندان با پوشش چادر را در تصویر جا داده است. این نوع پوشش نماینده طبقه خاصی از جامعه است و این پوستر با زبان سکوت این ذهنیت را ایجاد می‌کند که گویی این رسم به طور ویژه در این گروه از جامعه -که عکس‌های پوستر آن را نمایندگی‌ می‌کند- رواج دارد و این گروه از جامعه طرفدار این سبک از زندگی هستند.

به رغم این که طراح این پوستر جنجالی تلاش کرده از خانواده چندهمسری تصویری مثبت و شاد بسازد، اما چون این موضوع برخلاف واقعیت‌های موجود جامعه است، این پوستر بیشتر از آن که زندگی گرم خانوادگی را نشان دهد، نوعی استفاده ابزاری از زنان را در ذهن مخاطب تداعی می‌کند، به نحوی که انزجار بسیاری از مردم و مسئولان را برانگیخته است.

طنز تلخ این کارگاه آموزشی موضوعات و محورهای آن است که از ضرورت احیای فرهنگ چند همسری و الزامات آن سخن می‌گوید. با توجه به کپشن پوستر این کارگاه قرار است موضوعاتی مانند «ضرورت احیای فرهنگ چند همسری»، «الزامات تشکیل خانواده‌های چندهمسری»، «مهارت‌های ارتباطی خانواده چند همسری و...» آموزش داده شود.

البته موسسات ترویج چند همسری که مجوز فعالیت آن جای بحث فراوان دارد، در ترویج این امر تنها نیستند. صداوسیما نیز با تولید برنامه‌هایی با محتوای تشویق به چندهمسری به دنبال رواج پدیده‌ای در کشور هستند که مانند وصله ناجوری نه با فرهنگ، نه باعرف، نه با شرایط جمعیتی کشور و ... همخوانی ندارد. هفته گذشته در برنامه «بدون توقف» شبکه سوم سیما که با موضوع «چندهمسری» برگزار شده بود، یک روحانی حضور یافت و در سخنانش به مواردی اشاره کرد که می‌توان آن را تشویق به چندهمسری تعبیر کرد.

حجت‌الاسلام غلامرضا قاسمیان، به رغم اینکه اعلام کرد قصد ترویج این اقدام را ندارد، اما سخنانش از جنس موافقت ضمنی با امر چندهمسری داشت. وی در این برنامه به آمار سه میلیون و ۴۰۰ هزار نفری زنان مجرد در کشور که بیوه، مطلقه یا تا به حال ازدواج‌نکرده‌اند، اشاره کرد و گفت: در مقابل این زنان، ۸۰۰ هزار مرد هم در چنین شرایطی به سر می‌برند. کشور ایران با ادامه چنین وضعی به سرای سالمندان تبدیل می‌شود.

تناقض‌ها نسبت به حقوق زنان
در شرایطی که ترویج تبلیغ برای تعدد زوجین به دغدغه برخی از موسسات به اصطلاح فرهنگی تبدیل شده است که موضوعات و مطالبات ساده‌ای مانند ورزشگاه رفتن زنان یا دوچرخه‌سواری و موتورسواری آنان که هیچ تضادی با طبیعت زنان، قوانین موجود کشور و حتی با هنجارهای عرفی جامعه ندارد، سال‌هاست به محل نزاع فعالان حقوق زن و بخش محافظه‌کار جامعه تبدیل شده است و هنوز طیف سنتی و محافظه‌کار جامعه نتوانسته در این زمینه به فهم مشترکی با جامعه مدنی برسند، اما اکنون برخی در پوشش دین به برگزاری کلاس‌های آموزشی برای ترویج چند همسری اقدام کرده‌اند؛ موضوعی که هم با طبیعت زنان به شدت تضاد دارد و هم برخلاف سیاست‌های جمعیتی کشور و فرهنگ غالب جامعه است. همچنین این موضوع حتی از نگاه و منظر عرف نیز پسندیده نیست و دین هم تحت قوانین و اما و اگرهای خیلی سختگیرانه‌ای و در شرایط خاصی اجازه آن را صادر کرده است.
علاوه بر تمام ایرادهایی که به این طرح وارد است، نباید فراموش کنیم که ساختار جمعیتی کشور ما نیز اجازه چندهمسری را نمی‌دهد، چرا که آمار پسران در جامعه ما بیش از دختران است. داده‌های سرشماری مرکز آمار ایران معتبرترین منبعی است که می‌توان به آن مراجعه کرد. بر اساس آخرین سرشماری انجام شده، نسبت جنسی (نسبت جمعیت مردان به زنان) در کشور ۱۰۳درصد و در تمام مناطق بیش از ۱۰۰درصد است. به این معنی که جمعیت مردان در کشور بیش از زنان است.

طبق نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت مردان در کل کشور ۴۰میلیون و ۴۹۸هزار و ۴۴۲ نفر و جمعیت زنان کل کشور ۳۹ میلیون و ۴۲۷ هزار و ۸۲۸ نفر بوده است. به عبارتی جمعیت مردان بیش از یک میلیون نفر بیشتر از زنان بوده است. بنابراین چندهمسری در این شرایط اوضاع کشور را از لحاظ آسیب‌های اجتماعی بحرانی‌تر می‌کند.

برخی با مثال زدن از کشورهایی که ازدواج چندهمسری در آن رواج دارد، سعی می‌کنند این باور را ایجاد کنند که موضوع چندهمسری برخلاف طبیعت زنان نیست، اما این ادعا برخلاف واقعیت‌های موجود همان کشورهاست. چرا که بسیاری از فعالان زنان در آن کشورها سال‌هاست برای مخالفت با این فرهنگ مبارزه می‌کنند و برخی از زنان همان کشورها دیگر حاضر به زندگی‌های گروهی که به چندهمسری معروف است، نیستند، از سوی دیگر زنانی که به اجبار فرهنگ و هنجارهای عرفی در این جوامع مردسالار تن به پذیرش ازدواج‌های چندهمسری می‌دهند، براساس گزارش‌های نهادهای بین‌المللی نسبت به زنانی که زندگی تک‌همسری را تجربه می‌کنند، زنان شادی نیستند.

نظر رهبری و متخصصان دین نسبت به چند همسری
اکنون که موسسات چندهمسری که هیچ گونه سنخیتی با عرف و فرهنگ کشور ندارد، آستین بالا زده و به دنبال ایجاد فرهنگ تازه‌ای در کشور به نام فرهنگ چندهمسری هستند که این موضوع برخلاف نظر مقام معظم رهبری و بسیاری از متخصصان دینی است.

نقل قول صریح رهبری درباره موضوع تعدد زوجات موضع‌ وی را در این زمینه نشان می‌دهد. به گزارش اعتماد آنلاین، وی در اظهارنظری نقل کرده است: «آقایان حتی به شوخی هم نباید درباره تعدد زوجات حرف بزنند.».

رهبر انقلاب این نظر را در محل‌ کارشان هم اجرایی کرده‌اند و هشدار داده‌اند که افراد شاغل در بیت رهبری اگر همسر دوم اختیار کنند، اخراج می‌شوند. حال در چنین شرایطی چه کسی به برگزارکنندگان کارگاه‌های ترویج چندهمسری در کشور مجوز فعالیت می‌دهد؟

آیت‌الله سید محمد موسوی بجنوردی از شاگردان امام خمینی نیز چندی پیش نسبت به این موضوع اظهارنظر کرد و گفت: «وقتی از حقوق زن در اسلام سخن می‌گوییم، حرف‌هایی جدی داریم. من معتقدم هیچ مردی نمی‌تواند دو تا زن بگیرد. این تعدد زوجات برای سرپرستان یتیمان است. قرآن می‌فرماید، «شما سرپرستان یتیمان مبادا کالای خوب را برای خودتان بردارید و کالای بد را برای یتیمان بگذارید و در ادامه نیز می‌فرماید، ای سرپرستان یتیمان اگر خوف دارید و مى‌ترسید از اینکه (به هنگام ازدواج با دختران یتیم) عدالت را رعایت نکنید، (از ازدواج با آنان، چشم‌پوشى کنید و) با زنان پاک (دیگر) ازدواج نمایید، دو یا سه یا چهار همسر، و اگر مى‌ترسید عدالت را (درباره همسران متعدد) رعایت نکنید تنها یک همسر بگیرید».

آیت‌الله موسوی بجنوردی معتقد است این آیه دیگر به زمان حال مربوط نمی‌شود: «اما باید توجه کنید که این اصلاً به ما که شرایط آن روز نداریم، ربطی ندارد که بتوانیم دو، سه یا چهار تا زن بگیریم. این تعدد زوجات مربوط به سرپرستان مال یتیمان است. فراموش نکنیم که باز هم در ادامه همان آیه خداوند می‌فرمایند، اگر در مورد آنها هم نمی‌توانید عادل باشید، یکی بیشتر نمی‌توانید بگیرید. اگر دومی را گرفتید، اولی باطل است، چون در مقام حکم وضعی تعریف می‌شود و نه حکم تکلیفی. به خدا قسم اسلام غریب است. متاسفانه با شهوات خودمان تفسیر به رای می‌کنیم و همین سبب پیدایش اشکالات می‌شود.»

واکنش‌ها به تبلیغ ترویج چندهمسری
ترویج چندهمسری که این روزها از سخنان در گوشی و پچ‌پچ به برخی از برنامه‌های تلویزیون و برگزاری کارگاههای آموزشی کشیده شده است، واکنش‌های انتقادی زیادی را برانگیخته است. معاون وزارت ورزش و جوانان در واکنش به این موضوع گفته است هزینه ترویج ازدواج دوم را به خیرین ازدواج بدهید. چرا که جوانان این کشور «دچار موانع اساسی در امر ازدواج هستند.» به گفته محمدمهدی تندگویان، آمار ازدواج اول برای جوانان در حال کاهش و سن ازدواج در حال افزایش است. تندگویان از کسانی که می‌خواهند برای ترویج ازدواج دوم فرهنگ‌سازی یا کمک کنند خواست هزینه این فعالیت‌ها را «به خیرین ازدواج بدهند تا مشکلاتشان حل شود.»

عضو کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای‌شهر تهران نیز در توییتی با انتقاد از برخی اقدامات در ترویج چندهمسری گفت: ترویج ‎چند همسری نتیجه‌ای جز ایجاد احساس ناامنی برای زنان در خانواده و ترس از ازدواج و تشکیل خانواده ندارد.
حجت نظری در توئیتر نوشت: ‌«ترویج ‎چند همسری برداشتی نادرست از قوانین اسلامی و در تضاد با فرهنگ ایرانی ماست که پرداختن به آن، نتیجه‌ای جز ایجاد احساس ناامنی برای زنان در خانواده و ترس از ازدواج و تشکیل خانواده ندارد. همه، به‌خصوص ‎زنان به آرامش نیاز دارند و امیدوارم ناآگاهان این مساله را بفهمند.»

یکی از نمایندگان مجلس هم ترویج چندهمسری را باعث سست شدن بنیان خانواده‌ها دانست و تاکید کرد که به جای ترویج چندهمسری مشکلات اشتغال جوانان را حل کنید تا آنها بتوانند ازدواج کنند.

محمدرضا بادامچی در گفت‌وگو با ایسنا در واکنش به ترویج چندهمسری در برنامه‌ای در صدا و سیما و همچنین برگزاری کارگاه آموزشی با همین موضوع گفت: چندهمسری در فرهنگ و عرف جامعه ما وجود ندارد، اگر کسی دو همسر هم داشته باشد احتمالا به دلیل شرایط اضطراری همچون مریضی یا بچه‌‌دار نشدن رخ داده که این اتفاقات هم به ندرت مشاهده می‌شود.
وی افزود: برگزاری کارگاه آموزشی با هدف ترویج چند همسری تنها باعث از بین رفتن قبح موضوع در جامعه و ناپایدار کردن سلامت خانواده می‌شود. حتی امکان دارد که برخی از افراد با این گونه تبلیغات به این موضوع روی آورده که نتیجه آن از هم‌پاشیدن خانواده خواهد شد.

جالب است بدانیم در قدیم به مردهایی که زن دوم اختیار می‌کردند به کنایه می‌گفتند که طرف شلوارش دو تا شده است که جسارت زن دوم گرفتن و مخاطرات بعد از آن را به جان خریده است. اما امروزه که بسیاری از مردان کشور از تهیه یک شلوار نیز عاجز مانده‌اند، موضوع چندهمسری می‌تواند این ذهنیت را ایجاد کند که ترویج این موضوع خدمت به مردان پولداری است که تعهد به خانواده برای آنان جایگاهی ندارد و این طرح بیشتر باعث هدایت پولدارها به سمت تعدد زوجین می‌شود و نه تنها مشکل ازدواج جوانان را حل نمی‌کند، بلکه آرامش را نیز از خانواده‌هایی که مرد خانه اقدام به ازدواج مجدد می‌کند، می‌گیرد.