نگاه سیاسی به تاریخ در کتب درسی حقیقت دارد؟

عباس عبدی در روزنامه اعتماد نوشت: اخیرا متنی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است که نشان‌دهنده اِعمال برخی از تغییرات در کتاب تاریخ و در خصوص روابط تاریخی ایران با روسیه است.

برخی از منتقدین نوشته‌اند که این تغییرات در جهت تطهیر سابقه روسیه در ایران است. ولی بنده می‌خواهم از زاویه دیگری به این تغییرات نگاه کنم. این اتفاق یک فرصت مناسب برای نقدی جدی‌تر بر درس تاریخ و کلا علوم اجتماعی در ایران است.

یکی از آموزش‌های لازم در مدرسه، تاریخ و علوم اجتماعی است ولی این درس‌ها آن قدر جهت‌دار و غیرعلمی مطرح می‌شود که برخی از معلمان ضمن آموزش آنها، محتوای آن را نقد می‌کنند و نظر درست را به دانش‌آموز می‌گویند و این برای نظام آموزشی ما یک نقطه ضعف مهم است. نتیجه آن بی‌علاقگی دانش‌آموزان به این درس‌هاست.

ابتدا ببینیم که تغییرات اعلام شده بر حسب آنچه در فضای عمومی منتشر شده، چگونه است:

چاپ ۹۶: «تبریز، این شهر کهن، مرکز فرماندهی خط مقدم دفاع در برابر دست‌درازی‌های همسایه شمالی ایران یعنی روسیه بود».

سال ۹۷: این جمله حذف شده است.

چاپ ۹۶: «روسیه چشم طمع بر آذربایحان دوخته‌ بود.»

چاپ ۹۷: حذف!!!

چاپ ۹۶: «روس‌ها» مثل مور و ملخ در شهر پراکنده شدند.

چاپ ۹۷: «سپاه روس» مثل مور و ملخ...

چاپ ۹۶: دیری نگذشت پرچم روس‌ها در خاک آغشته به خون بی‌گناهان به اهتزاز درآمد.

چاپ سال بعد: دیری نگذشت که این منطقه به تصرف سپاه روس درآمد.

چاپ ۹۶: نگاه فزون‌خواهانه و دهشتبار روس‌ها به فراتر از اینها دوخته ‌شده ‌بود.

چاپ ۹۷: حذف

با ملاحظه این تغییرات متوجه می‌شویم که در اصل هیچ تغییری داده نشده است؛ زیرا محتوای قبلی با پیش‌فرض گرایش ضد ‌خارجی از جمله روس‌ها نوشته شده بود و اکنون با گرایش مثبت نسبت به روس‌ها اصلاح شده است. از این نظر که هر دو متن واجد گرایش و پیش‌فرض هستند، تغییر نکرده است.

می‌توان نتیجه گرفت که سایر مطالب کتاب تاریخ درباره کشورهای دیگر نیز متاثر از همین پیش‌فرض‌هاست و اعتبار ندارد. در واقع این‌گونه تاریخ‌نگاری به معنای آن است که تاریخ در خدمت سیاست روز است و نه در بند حقیقت.

اتفاقا برخی از تغییرات رخ داده جالب و مثبت هم هست. مثلا کلمات بیگانه‌ستیزی آن کم شده است ولی این تغییرات به شرطی خوب است که درباره همه کشورها یکسان اجرا شود. چه دلیل دارد که برای آموزش تاریخ بخواهیم دانش‌آموزان خود را بیگانه‌ستیز یا خشونت‌طلب و انتقامجو بار بیاوریم. حالا روس‌ها ۱۰۰ سال و ۲۰۰ سال پیش یک کارهایی کرده‌اند چرا باید آنها را زنده کنیم؟

آیا مردم هند هم حق دارند درباره ایرانیان از تجربه خودشان با نادر یاد کنند؟ آیا گرجی‌ها باید به ایرانیان از دریچه رفتار آقامحمدخان و صفویان نگاه کنند؟ این نحوه آموزش تاریخ زشت و دارای آثار مخرب است. بنابراین تغییرات رخ داده در برخی موارد مثبت است ولی بر پایه یک درک غلط استوار است. باید همه کتاب تاریخ را از این دشمن‌انگاری‌ها زدود و نگاه فرزندانمان را به آینده‌ای مسالمت‌آمیز همراه با احترام به سایر ملل جلب کرد. متاسفانه برخی منتقدان نیز دقیقا در چارچوب نظام آموزشی فعلی نقد می‌کنند و تنها تفاوت‌شان این است که معتقدند به جای فلان ملت یا دولت باید علیه فلان یا بهمان دولت و ملت دیگر نوشت.