پزشکان عمومی خوشبخت می شوند؟

روزنامه هفت صبح: امروز حساس ترین آزمون پزشکی کشور برگزار می شود. یعنی «آزمون دستیاری تخصصی پزشکی رشته بالینی». در این آزمون پزشکان عمومی در مسیر تبدیل شدن به پزشکی متخصص گام برمی دارند. اینطور که اعلام شده، امسال در این آزمون حدود 16 هزار نفر شرکت می کنند که 7 هزار و 600 نفر از آنها زن و 7 هزار و 800 نفر مرد هستند و این افراد در 27 رشته تخصصی پذیرش خواهند شد. ظرفیت پذیرش در این آزمون 2200 نفر است، یعنی فقط 14 درصد داوطلبان پذیرفته می شوند. آزمون امروز به جهت سطح و رقابت پزشکان آنقدر حساس است که وزارت بهداشت و مسئولان برگزاری برای آن وسواس خاصی به خرج می دهند.

حال سوال اینجاست، چرا تعداد داوطلبان شرکت در این آزمون اینقدر بالاست؟ آیا انگیزه پزشکان برای پذیرفته شدن در این آزمون، تفاوت سطح درآمد یک پزشک عمومی یا متخصص است؟ با توجه به اینکه بعضی کارشناسان معتقدند تعداد پزشکان مازاد در کشور زیاد است، قرار نیست تغییری در ظرفیت ها و کیفیت برگزاری این آزمون انجام شود؟

کدام رشته تخصصی پرطرفدار است؟

چرا اکثر پزشکان عمومی تمایل دارند تبدیل به یک متخصص شوند؟ آیا آمار بالای بیکاری پزشکان عمومی عامل این اتفاق است یا انگیزه کسب درآمد بیشتر؟ دکتر حسن هویدا، رئیس انجمن پزشکان عمومی در پاسخ به این سوالات می گوید: «پزشکان عمومی سطح درآمد خیلی پایینی دارند که حتی برای اداره یک زندگی معمولی هم کفایت نمی کند. طرح پزشک خانواده هم که می توانست به تقویت جایگاه پزشکان عمومی کمک کند، عملی نشده است؛ به همین دلیل پزشکان عمومی برای کسب درآمد بیشتر به سمت تخصص گرفتن می روند که این برای نظام سلامت کشور اصلا مناسب نیست.»

او در مورد اینکه کدام رشته های تخصصی طرفدار بیشتری بین پزشکان عمومی دارند هم توضیح می دهد: «بیشتر رشته هایی که امکان فعالیت های جانبی را برای پزشک فراهم می کند طرفدار دارد. مثل رشته پوست و مو که کسب درآمدهای جانبی را برای پزشکان میسر می کند.»

دکتر ایرج خسرونیا، رئیس انجمن پزشکان متخصص داخلی هم در پاسخ به این سوال که چرا داوطلبان دوره های تخصصی تا این حد زیاد است می گوید: «یک پزشک عمومی به طور طبیعی تمایل دارد برای کسب اعتبار و درآمد بیشتر و انتقال به شهرهای بزرگ تبدیل به یک متخصص شود. همانطور که در رشته های غیرپزشکی، تعداد داوطلبان دوره دکتری به شدت افزایش یافته است که این موضوع بدی نیست؛ معضل اصلی این است که تعداد پزشکان ما از حد معمول خیلی بالاتر است.»

او در پاسخ به این سوال که کدام رشته های تخصصی داوطلبان بیشتری دارند و در کدام بخش ها کمبود وجود دارد، توضیح می دهد: «رشته های جراحی لوکس مثل پلاستیک، چشم، گوش، حلق و بینی طرفدار بیشتری دارد. در حال حاضر هم در کشور پزشک جراح عمومی، اطفال و داخلی زیاد داریم اما در رشته های عفونی کمبود داریم، ضمن اینکه با توجه به جمعیت 10 تا 15 درصدی جمعیت سالمندان که این رقم به زودی به 25 درصد می رسد، ما به شدت نیازمند به متخصصان افراد سالخورده در کشور هستیم.»

دکتر سید امیرمحسن ضیایی، معاون آموزشی وزیر بهداشت می گوید: «افرادی که در آزمون شرکت می کنند، هنوز انتخاب رشته نکرده اند و نمی توان گفت متقاضیان کدام رشته های تخصصی بیشتر است، تا زمانی که نمره کتبی متقاضیان مشخص شود. اما بنا بر تجربه سال های پیش می توان گفت رشته های رادیولوژی قلب، چشم پزشکی و پوست بیشترین متقاضی را دارند.»

او در مورد اینکه چرا متقاضیان دوره های تخصصی رو به افزایش است توضیح می دهد: «اولین موضوع، افزایش تعداد فارغ التحصیلان رشته های پزشکی عمومی است که در نتیجه تعداد متقاضیان تخصص پزشکی هم افزایش پیدا می کند. دومین مسئله تفاوت سطح درآمد یک پزشک عمومی با متخصص است. هر چند در بعضی رشته ها درآمد یک متخصص با پزشک عمومی تفاوت چندانی ندارد اما در بعضی رشته ها سطح درآمد می تواند بین 10 تا 15 برابر افزایش پیدا کند. مسئله سوم هم رضایت شغلی و شخصی افراد است که آنها را به سمت گذراندن دوره های تخصصی سوق می دهد.»

مخالفان طرح پزشک خانواده چه کسانی هستند؟

از طرح پزشک خانواده چه خبر؟ همان طرحی که قرار بود از مهر ماه سال 91 اجرا شود و حتی برای ثبت نام آن هم تاریخ تعیین شد؛ طرحی که قرار بود هزینه بیماران را کمتر کند و از سرگردانی شان در بیمارستان ها و مطب ها بکاهد و به کار پزشکان عمومی رونق ببخشد. عنوان «پزشک خانواده» که دو سال پیش با هیاهوی خبری رسانه ها پا به بخش بهداشت و درمان گذاشت، به سرعت از خاطره ها محو شد و حالا کمتر کسی از این طرح می گوید و امید به آن دارد.

رسانه ها روزهای اول کاری دولت یازدهم می گفتند وزیر بهداشت جدید آب پاکی را روی دستمان ریخته و می گوید پزشک خانواده طرحی نیست که به این زودی ها اجرا شود، البته در همان زمان حسن هاشمی اعلام کرد این موضوع صحت ندارد و طرح به دلیل نواقص موجود در دست بررسی است و تمام سعی بر اجرایی شدن آن است.

حالا مسعود پزشکیان، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس می گوید دولت در هر صورت مجبور به اجرای قانون است و باید تمام تلاشش را بکند تا این طرح به مرحله اجرا برسد. از دکتر پزشکیان می پرسیم دلیل اینکه پزشکان متخصص از این طرح استقبال نکردند، اینکه این طرح هنوز به بخش بهداشت و درمان قدم نگذاشته؛ با شکست مواجه شد، چه بوده؟!

او در پاسخ می گوید افرادی که با این طرح مخالفت می کنند، ناآگاه هستند و دشمن طرحی شده اند که نمی دانند چه مزایایی خواهد داشت اما عده ای هم با وجود آگاهی، منافع شان را در خطر می بینند و برای همین از طرح استقبال نمی کنند. از طرف دیگر برای اجرای این طرح اقدامات لازم انجام نشد. ما هنوز حتی سازمان و دانشگاهی برای بررسی این طرح تشکیل نداده ایم.

این نماینده مجلس می گوید طرح پزشک خانواده از 9 سال پیش در دست بررسی است. در بعضی از روستاها و شهرهای کوچک به صورت پایلوت اجرا شده اما هیچ وقت تیم تخصصی یا دانشکده ای برای بررسی آن تشکیل نشده؛ دلیلش هم این است که برای اجرای این طرح هنوز عزم سیاسی وجود ندارد و منافع شخصی و جهل سیاسی مانع از پیشرفت این طرح شده.

به نظر می رسد یکی از دلایل تمایل نداشتن متخصصان به اجرای این طرح، کاهش درآمدشان باشد. دکتر پزشکیان در این باره می گوید: «به هر حال تفاوت درآمد پزشکان که در حال حاضر گاهی تا 30 برابر است بسیار کم می شود. طبیعی است که عده کمی از پزشکان موقعیت پزشک خانواده را به موقعیت کنونی شان با درآمد بالاتر، ترجیح می دهند. تا زمانی که مکانیزم درآمد پزشکان اصلاح نشود، کمتر پزشکی تمایل به اجرای این طرح خواهد داشت.»

موضوع مهم دیگری که این روزها درباره بودجه بهداشت و درمان مطرح است، 10 هزار میلیارد تومانی است که از بخش یارانه ها قرار شده وارد چرخه درمان شود و در اختیار شرکت های بیمه گر قرار بگیرد. این در حالی است که مسئولان شرکت های بیمه گر معتقدند اگر این بودجه در طرح پزشک خانواده هزینه شود در نهایت منافع متخصصان را تامین می کند و صرف آزمایش ها و ویزیت های بیهوده خواهد شد.

دکتر مسعود پزشکیان عضو کمیسیون بهداشت و درمان در این باره می گوید در حال حاضر کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با وزارت بهداشت و سازمان های بیمه گر در حال بحث و بررسی هستند تا این بودجه به جای آنکه در بخش کاهش هزینه های مراجعین صرف شود، در امور دیگر مثل تعویض تجهیزات بیمارستانی خرج شود.

در طرح قبلی جایی برای متخصصان نبود

دکتر ایرج خسرونیا، رئیس هیات مدیره جامعه متخصصان داخلی ایران و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفتگو با انتقاد به نواقص طرح پزشک خانواده، می گوید در طرحی که ما شاهد اجرای آن در شهرهای کوچک و روستاها بودیم جایی برای «پزشک متخصص» وجود نداشت. او در ادامه توضیح می دهد: «بیمار به پزشک عمومی مراجعه می کرد و بعد از آن بدون اینکه نزد متخصص فرستاده شود به بیمارستان ارجاع می شد و در آنجا نزد فوق تخصص می رفت.»

دکتر خسرونیا می گوید چطور می شود در یک طرح مهم پزشکی، پزشک متخصص را که در سطح دوم است حذف کرد. دلیل این موضوع این است که پزشک های عمومی مان برای این طرح آموزش ندیده اند و این مهمترین نقص طرح است.

رئیس هیات مدیره جامعه متخصصان داخلی ایران، این موضوع را که دلیل اصلی استقبال نکردن متخصصان از این طرح کاهش درآمد است، رد می کند و می گوید: «اتفاقا متخصصانی مثل جراحان عمومی و متخصصان اطفال در حال حاضر بیمار ندارند در صورتی که اگر طرح درست اجرا شود، افزایش درآمد خواهند داشت. در حال حاضر مراجعه به متخصص بسیار کم است و اغلب بیمار با آن که خودش هم آگاهی دارد برای هزینه کمتر به پزشک عمومی مراجعه می کند؛ بنابراین متخصصان با اصل طرح مشکلی ندارند اما مسئله اینجاست که مسئولان ما در سال های گذشته می خواستند خیلی سریع و بدون بررسی طرح پزشک را به مرحله اجرا برسانند. انگار که بخواهند نان سنگک بپزند!»

دکتر پزشکیان می گوید در حال حاضر قرار شده نواقص این طرح برطرف و وظایف متخصصان به درستی تعریف شود و در این صورت متخصصان هم قطعا از این طرح استقبال خواهند کرد.

دکتر هویدا، رئیس انجمن پزشکان عمومی نیز مهمترین نقص طرح پزشک خانواده را تعریف نشدن سطح دوم (یعنی متخصصان) در آن می داند. او می گوید طرح پز شک خانواده اگر مطابق با شرایط خودمان تنظیم شود، مزایای زیادی دارد و هزینه کمتری به بیمار تحمیل می شود چون در حال حاضر بیماران به خاطر نداشتن سوابق و پرونده مجبورند هر بار که نزد پزشک می روند از اول تشکیل پرونده بدهند.

رئیس انجمن پزشکان عمومی توضیح می دهد: «در حال حاضر بیماران به توصیه اطرافیان به طور مثال به متخصص مغز و اعصاب یا قلب و ... مراجعه می کنند، در حالی که ممکن است اصلا احتیاج به ویزیت پزشک دیگری داشته باشند. وقتی که طرح اجرا شود، نظمی به وجود می آید که مانع از این می شود که بیمار بدون اطلاعات و راهنمایی نزد هر پزشکی که خواست برود.»

دکتر هویدا در ادامه می گوید: «آخر چطور می شود یک شبه اعلام کرد که پزشک خانواده اجرا می شود. باید اول خانواده ها سرشماری شوند؛ سطح دوم و سوم مشخص شود. باید از اولین مرحله درمان تا آخرین آن شفاف سازی شود. در هیچ کشوری مشابه این طرح اینگونه اجرا نشده.»

تعداد پزشکان مازاد بر نیاز است

دکتر سید حسین مرتضوی، عضو شورای عالی انجمن دندانپزشکی ایران یکی از افرادی است که اعتقاد دارد افزایش تعداد پزشکان اتفاق مطلوبی نیست. او در این مورد توضیح می دهد: «قبل از انقلاب از نظر تعداد پزشکان در کشور دچار کمبود بودیم و به همین دلیل 18 هزار پزشک خارجی از کشورهای پاکستان، فیلیپین، هند و ... در ایران طبابت می کردند. بعد از انقلاب با راه اندازی دانشکده های مختلف پزشکی این نقص برطرف شد. بعد وزارت بهداری و علوم با همکاری هم «وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور» را راه اندازی کردند که ظرف مدت 15 سال به طور کلی این ضعف را در کشور برطرف کردند.»

دکتر مرتضوی ادامه می دهد: «کم کم تعداد انبوه فارغ التحصیلان پزشکی باعث شد تعداد پزشکان مورد نیاز جامعه از حد نصاب جهانی هم بالاتر برود. در حالی که این پزشکان امکانات شغلی ندارند و ازدیاد آنها در شهرها و مراکز استان ها کاملا مشهود است. البته در مناطق محروم به علت توزیع غیرمنطقی گاهی کمبودهایی مشاهده می شود. با اینحال هنوز هم تعداد دانشکده ها سال به سال بیشتر می شود و تعداد قابل توجهی هم به کشورهای آسیای جنوب شرقی، تاجیکستان یا ارمنستان می روند تا پزشکی بخوانند؛ مثلا طبق آخرین آمار فقط 3000 نفر در خارج از کشور دندانپزشکی می خوانند.»

این پزشک متخصص در ادامه تاکید می کند: «افزایش بیش از حد نیاز پزشکان باعث می شود فارغ التحصیلان به سمت شغل ها و رشته های دیگر بروند یا عده ای هم در رشته خود بمانند و با دریافت مبالغ پایین تر ادامه دهند. این روند باعث می شود به علت هزینه های بالا نتوانند به کارهای علمی بپردازند و به مرور به سلامت جامعه لطمه وارد شود یا تخلفات پزشکی بیشتر شود.»

او در پاسخ به این سوال که آیا طرح پزشک خانواده می تواند به توزیع منطقی پزشکان در نقاط مختلف کمک کند، می گوید: «سیاست توزیع پزشکان که سال هاست وجود دارد و فارغ التحصیلان برای گذراندن طرح خود به نقاط مختلف می روند اما به محض اینکه این دوره را سپری می کنند به شهرهای بزرگ روی می آورند و به همین دلیل شما می بینید شهر پر شده از تابلوی پزشکان و حتی بسیاری برای جذب بیمار در رسانه ها به اسم، تبلیغ چاپ می کنند.»