وقتي چشم تن‌پرور مي‌شود

مي‌توان با اطمينان گفت، اصطلاح تنبلي چشم ديگر به گوش همه رسيده است و كمابيش همه والدين مي‌دانند كه براي درمان آن بايد در حدود ۳ سالگي بينايي كودك مورد ارزيابي قرار گيرد ولي بسياري از والدين دقيقا نمي‌دانند اين مشكل چيست و مي‌تواند چه خطراتي براي كودك‌شان به‌دنبال داشته باشد. شايد هم به‌دليل همين كمبود اطلاعات، برخي معاينه چشم كودك را چندان جدي نمي‌گيرند.


تنبلي چشم يعني اين‌كه چشم از همه نظر سالم است ولي انگار ديدن را ياد نگرفته و روند تكاملي كه بايد در چشم اتفاق بيفتد تا به ديد مناسب برسد ايجاد نشده. در اين حالت گرچه ساختمان ظاهري چشم سالم است اما ديد چشم حتي با استفاده از عينك هم كامل نمي‌شود. وقتي تكامل بينايي در يكي از چشم‌ها طبيعي و در چشم ديگر غير‌طبيعي باشد چشم مبتلا به ضعف بينايي و تنبلي مي‌شود و چون فرد از چشم سالم براي ديدن استفاده مي‌كند،چشم ديگر مثل شخصي كه نيازي به كار و فعاليت ندارد تنبل مي‌شود. گرچه معمولا يك چشم درگير است ولي در برخي موارد ممكن است هر ۲ چشم به‌صورت همزمان تنبل باشند. شيوع تنبلي چشم چيزي حدود ۴ درصد است.



تنبلي چشم از اين نظر مهم است كه ممكن است تشخيص داده نشود. اين اتفاق در سنين رشد بينايي كودك زير 6 يا 8 سال اتفاق مي‌افتد. اهميت ماجرا در اين است كه در اين سنين تنبلي چشم به شرطي كه به موقع تشخيص داده شود قابل درمان است. در غيراين صورت غيرقابل درمان خواهد بود يا اين‌كه ما نمي‌توانيم درمان مطلوبي براي بيمار انجام بدهيم. شايع‌ترين و مهم‌ترين علت تنبلي چشم هم ضعيف بودن چشم است؛ يعني همين اتفاقي كه باعث مي‌شود فرد عينك بزند. در واقع چشم نمره دارد و بايد عينك بزند ولي خود بيمار متوجه اين مشكل نيست. به همين دليل براي تشخيص تنبلي چشم از روش غربالگري استفاده مي‌شود.


تنبلي چشم معمولا به ۳ دليل متفاوت اتفاق مي‌افتد كه در بسياري موارد ممكن است ارثي باشد. در اين حالت عملكرد طبيعي چشم‌ها و تكامل بينايي دچار اختلال است. ۳ دليل عمده تنبلي چشم شامل انحراف(لوچي)، عيوب انكساري و عوامل مسدود‌كننده مسير بينايي هستند كه هر كدام درمان خاص خود را دارند. مثلا در مورد آخر آب مرواريد مادرزادي، كدورت قرنيه يا افتادگي پلك كه ديد را مسدود كرده يا تاري تصوير ايجاد مي‌كنند ممكن است نياز به عمل جراحي داشته باشند يا در مورد انحراف، كودك براي اين‌كه بتواند بهتر ببيند از يك چشم بيشتر كار مي‌كشد و در نتيجه چشم ديگر تنبل مي‌شود.



اگر علت انحراف باشد ، والدين كودك را با مشكل انحراف چشم نزد چشم پزشك مي‌برند و چشم پزشك متوجه تنبلي چشم هم مي‌شود.

اما بزرگ‌ترين اشكال اين‌جاست كه ممكن است تنبلي چشم هيچ علامتي نداشته باشد به‌خصوص اگر يك چشم تنبل باشد. چون مثلا در تنبلي چشم به واسطه عيوب انكساري ظاهر چشم‌ها كاملا طبيعي است و به‌نظر نمي‌رسد ديد كودك اشكالي داشته باشد.

بچه‌هاي 3، 4 ساله هم نمي‌توانند اعلام كنند، در ديدن دچار اشكال هستند چون هميشه همين طور ديده‌اند و غيراز اين تجربه ديگري براي ديدن نداشته‌اند. در نتيجه عملا تنها راه تشخيص اين مشكل غربالگري است و بايد تمام بچه‌هاي 4،3ساله غربالگري شده تا آن‌هايي كه چنين مشكلي دارند مشخص شوند. اين طرح در تمام ايران در حال اجراست. به‌جز غربالگري تقريبا روش ديگري براي تشخيص تنبلي چشم وجود ندارد . بنابراين معاينه چشم پزشكي كودك در سنين 3، 4 سالگي ضروري است چون اگر تشخيص ديرتر انجام شود و آغاز درمان به تاخير بيفتد مشكلات زيادي براي بيمار پيش خواهد آمد.



عيوب انكساري همان مشكلاتي هستند كه در اصطلاح عامه به آن مي‌گويند ضعيف بودن چشم و براي اصلاح آن بايد از عينك استفاده كرد. همان‌طور كه مي‌دانيد ۳ نوع عيب انكساري وجود دارد: نزديك بيني كه در آن فرد نزديك را بهتر مي‌بيند، دوربيني كه در آن فرد دور را بهتر مي‌بيند و آستيگماتيسم كه در آن فرد در ديدن خطوط در محورهاي افقي يا عمودي دچار اشكال است. تنبلي چشم زماني اتفاق مي‌افتد كه يك چشم سالم است و چشم ديگر دچار عيب انكساري است يا اين‌كه هر ۲ چشم دچار ضعف هستند ولي اختلاف قابل توجهي بين عيب ۲ چشم وجود دارد. در اين حالت تمام فشار براي ديدن بهتر روي چشم سالم‌تر و قوي‌تر متمركز مي‌شود و چشم ضعيف‌تر تنبل مي‌شود. همه انواع عيوب انكساري مي‌توانند تنبلي ايجاد كنند ولي بيشتر از همه دوربيني، بعد آستيگماتيسم و بعد نزديك‌بيني در ايجاد اين مشكل نقش دارند. در واقع چشم به دليل مشكل دوربيني دچار تنبلي مي‌شود.

دربسياري از موارد دوربيني مادرزادي است. البته نوزادان اصولا دوربين متولد مي‌شوند و بعد به مرور دوربيني كاهش مي‌يابد. اين روند طبيعي تغيير نمره چشم است ولي در بعضي موارد دوربيني به حدي شديد است كه بايد براي اصلاح آن از عينك استفاده كرد.


درمان تنبلي چشم بسته به‌علت آن متفاوت است. مثلا اگر كدورتي در عدسي وجود داشته باشد چشم‌پزشك بايد هم مشكل كدورت را برطرف كند و هم تنبلي را اما قبل از درمان تنبلي بايد مشكلات زمينه‌اي مثل همان عيوب انكساري يا آب مرواريد را درمان كرد(زدن عينك براي درمان عيوب انكساري و جراحي براي مواردي مثل آب مرواريد مادرزادي.) البته از نظر چشم‌پزشك شايد برطرف كردن كدورت عدسي يا آب‌مرواريد با جراحي، كار ساده‌تري باشد چون كاملا در كنترل جراح است ولي اصل ماجرا درمان تنبلي است كه نياز به همكاري كودك، مراقبت خانواده، چك آپ‌هاي منظم و... دارد.



تحقيقات پزشكي نشان مي‌دهد چشمان برخي كودكان، با آنكه سالم به نظر مي‌رسند اما سلامت و ديد كافي ندارند. درست است كه رشد و تكامل مركز بينايي در مغز از دوران جنيني تا حدود 10 سالگي ادامه دارد اما حداكثر سرعت رشد آن تا 3 سالگي است. نگاهي به آمار جهاني نشان مي‌دهد والدين در مورد اين مسئله بايد جدي عمل كنند.

- بیش از 180 ميليون نفر مبتلا به اختلال بینایی در جهان زندگی می‌کنند.
- بیش از ۹۰ درصد نابینایان در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند.
- در هر 5 ثانیه یک نفر نابینا می‌شود.
- در هر دقیقه یک کودک نابینا می‌شود.
- 60 درصد نابینایان قابل درمان هستند.
- گستره نابینایی در جوامع در حال توسعه به ۶۰۰ نفر در هر یک میلیون نفر می‌رسد.
- ایران یک کشور در حال توسعه است.
- در دنیا بیش از ۱۲۰ میلیون نفر يعني حدود ۵/۲ تا ۵/۳درصد به تنبلي چشم مبتلا هستند.

بر همين اساس برنامه كشوري پيشگيري از آمبليوپي از سال ۱۳۷۴ توسط معاونت امور فرهنگي و پيشگيري سازمان بهزيستي كشور در حال اجراست و هر سال از يك تا ۳۰ آبان ماه تمام كودكان ۶-۳ سال تحت پوشش مهدها و آمادگي‌ها و كودكان ۶-۴ ساله خارج از مهدها و آمادگي‌ها (به صورت داوطلبانه) در مراكز سنجش بينايي شهري و روستايي، توسط مربي، معلم و ساير افراد كه به صورت تئوري و علمي آموزش‌هاي لازم را دريافت كرده‌اند، تحت معاينه ديد قرار مي‌گيرند.



معمولا وقتي يك چشم از چشم ديگر تنبل‌تر باشد ما چشم سالم‌تر را مي‌بنديم. برحسب ميزان تنبلي مقدار بسته بودن چشم در طول روز متفاوت است. با اين كار كودك ناچار مي‌شود از آن چشم تنبل بيشتر كار بكشد. اين كار بايد چند هفته يا چند ماه به‌طور منظم انجام شود. حتي گاهي لازم است بعد از اصلاح تنبلي براي پيشگيري از بازگشت مشكل و تنبلي مجدد چشم باز هم براي مدتي چشم بسته باشد اما خيلي از بچه‌ها در اين زمينه همكاري نمي‌كنند به‌خصوص اگر تاري ديد وجود داشته باشد. خب بچه پيش خودش مي‌گويد، چرا بايد يك چشمم بسته باشد و تازه اينقدر هم براي ديدن سختي بكشم. وقتي با آن چشم مي‌توانم راحت ببينم! در نتيجه نقش والدين در درمان اين مشكل بسيار حياتي و مهم است.


درصورت تشخيص و درمان به موقع، بينايي در اكثر كودكان بهبود مي‌يابد. احتمال موفقيت در درمان تنبلي چشم ناشي از انحراف يا عيوب انكساري نابرابر در ۲ چشم در ۹ سال اول زندگي بيشتر است اما بعد از گذشت اين دوره زماني احتمال بهبود تنبلي چشم بسيار بعيد است. در واقع اگر تنبلي چشم به موقع درمان نشود فرد تا پايان عمر كاهش ديد غيرقابل اصلاح خواهد داشت. چنين افرادي اگر از زمان مناسب درمان بگذرد و بعد از آن عينك بزنند، ديدشان بهتر مي‌شود ولي هرگز ديد كامل نخواهند داشت. از سوي ديگر، احتمال بروز مشكلات شديدتري هم وجود دارد. ممكن است نقص بينايي باعث از بين رفتن ديد سه‌بعدي شود يا اين‌كه اگر چشم سالم در آينده دچار مشكلي شود و بينايي آن دچار اختلال شود فرد تقريبا نابينا خواهد شد.

اختصاصی مجله اینترنتی برترین ها Bartarinha.ir