اين كروموزوم‌هاي عجيـب
سال‌هاست بيماري‌هاي زيادي به علت اختلالات ژنتيك اتفاق مي‌افتد كه با پيشرفت علم قابل درمان هستند. شايد شيوع بيماري‌هاي ژنتيك در ايران هم كم نباشد، اما از آن‌جا كه اطلاع‌رساني درباره اين علم با محدوديت‌هايي روبه‌روست، بيماران راه درمان را نمي‌يابند.
شايد يكي از علومي كه در ايران به دلايل مختلف اجتماعي با بي‌مهري‌هاي زيادي مواجه شده، علم ژنتيك است كه به خاطر اطلاع‌رساني‌هاي محدود و البته ناقص، خيلي‌ها شناختي از آن ندارند. چه بسا اگر اطلاع‌رساني در اين زمينه درست و كامل بود، هيچ‌وقت بسياري از بيماري‌هاي به‌نظر لاعلاج، تا اين حد اجازه پيشرفت پيدا نمي‌كردند.
شايد خيلي عجيب باشد، علمي كه در ايران نخستين رگه‌هاي ظهورش پديدار شد و از آن برخاست، در زادگاهش اين‌گونه با بي‌مهري مواجه شود! به همين دليل سراغ دكتر جمال‌الديني، عضو شوراي نخبگان بنياد ملي نخبگان، عضو شوراي استعدادهاي درخشان وزارت بهداشت و عضو هيأت مؤسس انجمن علمي كارديوژنتيك ايران رفتيم كه درباره پيشرفت علم ژنتيك در دنيا و دليل برخي بيماري‌هاي ژنتيك، براي خوانندگان سيب سبز حرف‌هاي خواندني زد.
ژن‌درماني يعني درمان بيماري‌ها از طريق دستكاري روي «ژنوم» انسان. بهترين پاسخ در ژن‌درماني مربوط به درمان بيماري‌هاي تك است كه نقص در يك ژن منجر به كاهش عملكرد يك پروتئين يا آنزيم خاص مي‌شود. پس با تامين آنزيم يا پروتئين حتي به مقدار كم آن پاسخ مناسب اصلاح مي‌شود. ولي درباره بيماري‌هايي كه اختلال عملكرد ژن منجر به توليد پروتئين ناكارآمد مي‌شود. ما نياز به اصلاح تمام ژن‌ها داريم كه امري غيرممكن است. در حال حاضر درماني وجود دارد به نام ژن‌‌تراپي يا ژن‌درماني؛ كاري كه اين درمان انجام مي‌دهد، درمان بيماري‌هاي تك‌ژني است؛ منظور بيماري‌هايي است كه يك نقص در فرد ايجاد شده. مثلا بعضي‌وقت‌ها يك بيماري هست كه براي درمان آن، بايد آنزيمي در بدن ساخته شود. وقتي يك نقص در بدن ايجاد مي‌شود، باعث مي‌شود آن آنزيم در بدن كمتر ساخته شود. اگر بخواهيد عملكرد كلي بدن‌تان درست شود، با بالا بردن آن آنزيم در بدن، همه‌چيز دوباره درست مي‌شود، اما اگر بخواهيد همه چيز را از بين ببريد، بايد تمام سلول‌ها را سوزانده و از بين ببرييد.
قدمت علم ژنتيك و وراثت در ايران، به‌مراتب بيشتر از اروپاست. در اواخر قرن 18 ميلادي آقاي ولف مطرح كرد وراثت از پدر‌و‌مادر است، به اين ترتيب كه تخمي كه تشكيل‌دهنده بدن انسان است، از بدن پدر‌و‌مادر به‌وجود مي‌آيد. اين درحالي است كه ارسطو اعتقاد داشت، وراثت فرزند از اسپرم پدر است و مادر نقشي در آن ندارد. مادر توسط عمل قاعدگي، فقط وظيفه خونرساني و تغذيه كودك در رحم را برعهده دارد و هيچ تاثيري درخصوصيات و وراثت كودك ندارد. اين نظريه و ايده را بقيه هم تاييد كردند تا اواخر قرن 18 كه يك دانشمند ايده ارسطو را نقض كرد و ادعا داشت وراثت هم به پدر و هم مادر مربوط مي‌شود. اين علم مكتوب اروپاست. حالا ما ايرانيان در آثاري همچون شاهنامه فردوسي كه سال‌ها پيش از رسيدن اروپاييان به علم ژنتيك خلق شده، اين نكته را داريم كه ويژگي هاي پدر و مادر به فرزندان به ارث مي رسد. بنابراين ادعاي استادان ما ثابت مي‌شود كه قدمت علم ژنتيك در ايران به‌مراتب بيشتر از قدمت آن در اروپاست. اما اگر بخواهيم اوج مباحث حول علم ژنتيك را بررسي كنيم، به 80-70 سال اخير برمي‌گردد، زيرا اكثر دستاوردهاي اين علم به بعد از سال 1953 برمي‌گردد كه DNAكشف شد.
در علم ژنتيك، فعلا در فاز تشخيص هستيم تا درمان. از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۳، پروژه ژنومي در آمريكا و ۴ كشور ديگر آغاز شد. در مدت ۱۳سال، تك‌تك ژن‌هاي بدن انسان را توانستند اسكن‌شده به نمايش دربياورند! باورش سخت است اما در هر سلول‌ماده وراثتي به صورت فشرده قرار دارد كه اگر اين DNA باز شود طولي تقريبا ۲ متر پيدا مي‌كند كه با توجه به اين كه در بدن انسان ۱۰ به توان ۱۳ سلول وجود دارد، اگر بخواهيم DNA سلول‌هاي بدن انسان را باز كنيم و به يكديگر بچسبانيم،
70 بار رفت‌وبرگشت خورشيدي طول خواهد كشيد! وقتي در سال 2003 بعد از 13 سال اسكن ژن‌هاي بدن انسان به پايان رسيد و بشر آن را كشف كرد، مشخص شد بعضي ژن‌ها كاربرد كشاورزي دارند، بعضي كاربرد نظامي و بعضي ديگر كاربرد دارويي دارند. اين علم وراثت است؛ اين چيزهايي است كه مردم بايد درباره ژنتيك بدانند.
مي‌دانيد تفاوت يك انسان با انسان ديگر در مورد مسائل ژنتيك چقدر است؟ فقط ۲۳/۱ درصد تفاوت وجود دارد! در واقع ۷۷/۹۷ درصد ۲ انسان دقيقا مشابه يكديگر است. اين ۹۷ درصد، عمل‌هاي مشابهي در بدن انسان انجام مي‌دهد اما مثلا واكنش بدن ۲ انسان نسبت به سرما با يكديگر متفاوت است كه اين به همان۱/۲۳ درصد تفاوت ژنتيك برمي‌گردد. تفاوت ژنتيك بدن انسان با موش فقط ۱۰ درصد است، ۹۰ درصدمان با موش يكي است.
در 80 درصد آهنگ‌هاي مورد علاقه مردم دنيا نت‌ها و آواهاي مشتركي وجود دارد كه باعث برتري اين آهنگ‌ها شده است. حالا اگر اين نت‌هاي مشترك را در كنار هم قرار دهيم، مي‌توانيم به آهنگ برتر كه برخواسته از ژنتيك و ذات انسان‌هاست، برسيم؛ آهنگي كه همه مردم دنيا را به وجد مي‌آورد. دانشمندان به اين نتيجه رسيدند در قوميت‌هاي مختلف 80درصد آواها و ترانه‌ها يكي است؛ مثلا شما مي‌توانيد در ايران 10 ترانه بسازيد كه مردم به 50درصدش واكنش مثبت نشان دهند و به آن علاقه پيدا كنند. بعد از آن متوجه شدند يكسري نت‌ها در موسيقي كشورهاي مختلف وجود دارد كه در همه ترانه‌ها يكسان است. امروز مي‌خواهند با كشف آن نت‌ها، ترانه‌اي بسازند كه حداقل 50 درصد مردم جهان را با آن به‌وجد بياورند، اين برمي‌گردد به همان ژنتيك و همان 97 درصد مشترك بين آدم‌ها.
نکته : مي‌دانيد تفاوت يك انسان با انسان ديگر در مورد مسائل ژنتيك چقدر است؟ فقط ۱/۲۳ درصدتفاوت وجود دارد!
كارت ژنتيك مجموعه ژنوم «خصوصيات ژنتيك» افراد است كه در يك كارت جمع‌آوري مي‌شود و با تطبيق آن با عوامل ژنتيك بيماري‌ها مي‌توان خطر بروز بيماري‌ها، نوع درمان، پاسخ به داروها و استعداد افراد را پيش‌بيني كرد. درباره كارت‌هاي ژنتيك بايد بگويم، براي هر فردي اين كارت صادر مي‌شود. ابتدا قرار بود براي هر فرد حدود هزار دلار تمام شود اما در سال 2010 به 120 دلار كاهش يافت. اين رقم قرار بود سال 2012 اتفاق بيفتد كه خوشبختانه زودتر ميسر شد. البته اين كارت‌ها فعلا در ايران هيچ اعتباري ندارند و فقط خارج از ايران كاربرد دارند اما همانطور كه ايران هيچ‌وقت در رابطه با انواع تكنولوژي از دنيا عقب نيفتاده، در اين زمينه هم مسلما همين‌طور خواهد شد و به‌زودي اين تكنولوژي وارد ايران هم مي‌شود. البته مخالفان اين كارت‌هاي ژنتيك هم يكسري اعتراضات اخلاقي دارند كه پربيراه هم نيست؛ آنها معتقدند با صدور اين كارت‌ها، احتمال ابتلا به يكسري بيماري‌ها از كودكي براي انسان مشخص مي‌شود؛ به همين دليل اين سوال پيش مي‌آيد كه آيا شركت‌هاي بيمه با توجه به اطلاع از بيماري شما حاضرند شما را با شرايط انسان‌هاي معمولي ديگر بيمه كنند؟ مثلا كاتوليك‌ها به هيچ عنوان اجازه تشخيص قبل از تولد را به پيروان‌شان نمي‌دهند. همانطور كه مي دانيد در كشورهاي پيشرفته اروپايي به منظور تشخيص بيماري كودكان كارتي به نام كارت ژنتيك براي هر فرزند در بعد تولدش صادر مي شود كه البته اين تكنولوژي هنوز وارد ايران نشده است.
ژنتيك در بدن انسان
در بحث ژنتيك، نمي‌توان به هيچ عنوان از عامل «محيط» غافل شد؛ چراكه مثلا ديده شده ۲ بچه از يك تخم متولد شده‌اند بنابراين بايد همه‌چيزشان يكي باشد اما بعد از تولد متوجه شدند به دليل مسائل محيطي خيلي چيزهاي مشتركي ندارند چون در
2 محيط متفاوت بزرگ شده بودند. عاملي به نام محيط حتي ممكن است باعث تغيير روي ژني شود كه از ابتدا هيچ مشكلي نداشته. عوامل ديگري همچون تغذيه هم مي‌توانند روي ماده وراثتي سلول تاثيرگذار باشند مثلا اين در خون مردم جنوب است كه مواد‌غذايي تند را دوست دارند و مردمان شمال ايران آنچنان به آن علاقه‌اي نشان نمي‌دهند. عوامل ديگر مانند استرس كه يك عامل اكسيدان است، مي‌تواند در بدن انسان جهش ژنتيك ايجاد كند. انسان در حالت عادي هم ممكن است جهش ژنتيك داشته باشد؛ مثلا ممكن است در برابر نور، اشعه ماوراي بنفش... واكنش داشته و باعث جهش ژنتيك در بدن شود ولي مكانسيم‌هاي ترميمي در بدن انسان اجازه نمي‌دهند چنين وضعيتي پايدار بماند و آن را ترميم مي‌كند با اين حال ممكن است اين ترميم در بعضي انسان‌ها صورت نگيرد كه به دليل مشكل در آنزيم‌هاي بدن است، چراكه احتمالا آن آنزيم ضعيف شده و قادر به تشخيص نيست. شما فكر مي‌كنيد سرطان چگونه در بدن انسان به‌وجود مي‌آيد؟ بعضي مواد‌غذايي كه مواد نگهدارنده دارند، عامل بروز خيلي از سرطان‌ها هستند؛ همانطور كه مي‌دانيد، بدن به‌طور مداوم در حال ساخت سلول است اما بعضي نگهدارنده‌هاي غذايي موادي دارند كه بدن در تشخيص آنها عاجز است به همين دليل اين مواد به‌عنوان ماده اوليه تشكيل سلول جذب بدن مي‌شوند و از آن‌جا كه بدن قادر به تشخيص صحيح نبوده، اين مواد با تكثيركنترل نشده منجر به سرطان مي‌شوند.
شايد خيلي عجيب باشد، علمي كه در ايران نخستين رگه‌هاي ظهورش پديدار شد و از آن برخاست، در زادگاهش اين‌گونه با بي‌مهري مواجه شود! به همين دليل سراغ دكتر جمال‌الديني، عضو شوراي نخبگان بنياد ملي نخبگان، عضو شوراي استعدادهاي درخشان وزارت بهداشت و عضو هيأت مؤسس انجمن علمي كارديوژنتيك ايران رفتيم كه درباره پيشرفت علم ژنتيك در دنيا و دليل برخي بيماري‌هاي ژنتيك، براي خوانندگان سيب سبز حرف‌هاي خواندني زد.
چرا ژنتيك جالب است؟
چرا من به اين بيماري مبتلا مي شوم ، اما برادرم نمي‌شود،چرا من به اين دارو پاسخ مي‌دهم يا نمي دهم. آيا من به اين بيماري مبتلا مي‌شوم،آيا من به اين ورزش استعداد دارم يا ندارم؛ پاسخ به سوالات علم ژنتيك را پايه‌گذاري مي‌كند. برخلاف خيلي از علوم ديگر كه مي‌آيند يك دستگاه قرار مي‌دهند و خودش به‌صورت خودكار و طبق شناسايي كه قبلا انجام شده مراحل درمان را انجام مي‌دهد (مانند كامپيوتر) ژنتيك به اين صورت نيست. در هيچ علمي موقعيت جغرافيايي، قوميت و نژاد در درمان يك بيماري تاثيرگذار نيست اما در ژنتيك تمامي اين عوامل موثرند. به‌خصوص در كشور ما كه مسائل ازدواج‌هاي خويشاوندي آمار بسيار بالايي دارد.
ژن‌درماني يعني چه؟
ژن‌درماني يعني درمان بيماري‌ها از طريق دستكاري روي «ژنوم» انسان. بهترين پاسخ در ژن‌درماني مربوط به درمان بيماري‌هاي تك است كه نقص در يك ژن منجر به كاهش عملكرد يك پروتئين يا آنزيم خاص مي‌شود. پس با تامين آنزيم يا پروتئين حتي به مقدار كم آن پاسخ مناسب اصلاح مي‌شود. ولي درباره بيماري‌هايي كه اختلال عملكرد ژن منجر به توليد پروتئين ناكارآمد مي‌شود. ما نياز به اصلاح تمام ژن‌ها داريم كه امري غيرممكن است. در حال حاضر درماني وجود دارد به نام ژن‌‌تراپي يا ژن‌درماني؛ كاري كه اين درمان انجام مي‌دهد، درمان بيماري‌هاي تك‌ژني است؛ منظور بيماري‌هايي است كه يك نقص در فرد ايجاد شده. مثلا بعضي‌وقت‌ها يك بيماري هست كه براي درمان آن، بايد آنزيمي در بدن ساخته شود. وقتي يك نقص در بدن ايجاد مي‌شود، باعث مي‌شود آن آنزيم در بدن كمتر ساخته شود. اگر بخواهيد عملكرد كلي بدن‌تان درست شود، با بالا بردن آن آنزيم در بدن، همه‌چيز دوباره درست مي‌شود، اما اگر بخواهيد همه چيز را از بين ببريد، بايد تمام سلول‌ها را سوزانده و از بين ببرييد.
قدمت ژنتيك در ايران
قدمت علم ژنتيك و وراثت در ايران، به‌مراتب بيشتر از اروپاست. در اواخر قرن 18 ميلادي آقاي ولف مطرح كرد وراثت از پدر‌و‌مادر است، به اين ترتيب كه تخمي كه تشكيل‌دهنده بدن انسان است، از بدن پدر‌و‌مادر به‌وجود مي‌آيد. اين درحالي است كه ارسطو اعتقاد داشت، وراثت فرزند از اسپرم پدر است و مادر نقشي در آن ندارد. مادر توسط عمل قاعدگي، فقط وظيفه خونرساني و تغذيه كودك در رحم را برعهده دارد و هيچ تاثيري درخصوصيات و وراثت كودك ندارد. اين نظريه و ايده را بقيه هم تاييد كردند تا اواخر قرن 18 كه يك دانشمند ايده ارسطو را نقض كرد و ادعا داشت وراثت هم به پدر و هم مادر مربوط مي‌شود. اين علم مكتوب اروپاست. حالا ما ايرانيان در آثاري همچون شاهنامه فردوسي كه سال‌ها پيش از رسيدن اروپاييان به علم ژنتيك خلق شده، اين نكته را داريم كه ويژگي هاي پدر و مادر به فرزندان به ارث مي رسد. بنابراين ادعاي استادان ما ثابت مي‌شود كه قدمت علم ژنتيك در ايران به‌مراتب بيشتر از قدمت آن در اروپاست. اما اگر بخواهيم اوج مباحث حول علم ژنتيك را بررسي كنيم، به 80-70 سال اخير برمي‌گردد، زيرا اكثر دستاوردهاي اين علم به بعد از سال 1953 برمي‌گردد كه DNAكشف شد.
اين علم وراثت است
در علم ژنتيك، فعلا در فاز تشخيص هستيم تا درمان. از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۳، پروژه ژنومي در آمريكا و ۴ كشور ديگر آغاز شد. در مدت ۱۳سال، تك‌تك ژن‌هاي بدن انسان را توانستند اسكن‌شده به نمايش دربياورند! باورش سخت است اما در هر سلول‌ماده وراثتي به صورت فشرده قرار دارد كه اگر اين DNA باز شود طولي تقريبا ۲ متر پيدا مي‌كند كه با توجه به اين كه در بدن انسان ۱۰ به توان ۱۳ سلول وجود دارد، اگر بخواهيم DNA سلول‌هاي بدن انسان را باز كنيم و به يكديگر بچسبانيم،
70 بار رفت‌وبرگشت خورشيدي طول خواهد كشيد! وقتي در سال 2003 بعد از 13 سال اسكن ژن‌هاي بدن انسان به پايان رسيد و بشر آن را كشف كرد، مشخص شد بعضي ژن‌ها كاربرد كشاورزي دارند، بعضي كاربرد نظامي و بعضي ديگر كاربرد دارويي دارند. اين علم وراثت است؛ اين چيزهايي است كه مردم بايد درباره ژنتيك بدانند.
فرق انسان با موش، فقط 10 درصد!
مي‌دانيد تفاوت يك انسان با انسان ديگر در مورد مسائل ژنتيك چقدر است؟ فقط ۲۳/۱ درصد تفاوت وجود دارد! در واقع ۷۷/۹۷ درصد ۲ انسان دقيقا مشابه يكديگر است. اين ۹۷ درصد، عمل‌هاي مشابهي در بدن انسان انجام مي‌دهد اما مثلا واكنش بدن ۲ انسان نسبت به سرما با يكديگر متفاوت است كه اين به همان۱/۲۳ درصد تفاوت ژنتيك برمي‌گردد. تفاوت ژنتيك بدن انسان با موش فقط ۱۰ درصد است، ۹۰ درصدمان با موش يكي است.
آهنگي كه همه مردم دنيا را به وجود آورد
در 80 درصد آهنگ‌هاي مورد علاقه مردم دنيا نت‌ها و آواهاي مشتركي وجود دارد كه باعث برتري اين آهنگ‌ها شده است. حالا اگر اين نت‌هاي مشترك را در كنار هم قرار دهيم، مي‌توانيم به آهنگ برتر كه برخواسته از ژنتيك و ذات انسان‌هاست، برسيم؛ آهنگي كه همه مردم دنيا را به وجد مي‌آورد. دانشمندان به اين نتيجه رسيدند در قوميت‌هاي مختلف 80درصد آواها و ترانه‌ها يكي است؛ مثلا شما مي‌توانيد در ايران 10 ترانه بسازيد كه مردم به 50درصدش واكنش مثبت نشان دهند و به آن علاقه پيدا كنند. بعد از آن متوجه شدند يكسري نت‌ها در موسيقي كشورهاي مختلف وجود دارد كه در همه ترانه‌ها يكسان است. امروز مي‌خواهند با كشف آن نت‌ها، ترانه‌اي بسازند كه حداقل 50 درصد مردم جهان را با آن به‌وجد بياورند، اين برمي‌گردد به همان ژنتيك و همان 97 درصد مشترك بين آدم‌ها.
نکته : مي‌دانيد تفاوت يك انسان با انسان ديگر در مورد مسائل ژنتيك چقدر است؟ فقط ۱/۲۳ درصدتفاوت وجود دارد!
كارت‌هاي ژنتيك چه فايده‌اي دارند؟
كارت ژنتيك مجموعه ژنوم «خصوصيات ژنتيك» افراد است كه در يك كارت جمع‌آوري مي‌شود و با تطبيق آن با عوامل ژنتيك بيماري‌ها مي‌توان خطر بروز بيماري‌ها، نوع درمان، پاسخ به داروها و استعداد افراد را پيش‌بيني كرد. درباره كارت‌هاي ژنتيك بايد بگويم، براي هر فردي اين كارت صادر مي‌شود. ابتدا قرار بود براي هر فرد حدود هزار دلار تمام شود اما در سال 2010 به 120 دلار كاهش يافت. اين رقم قرار بود سال 2012 اتفاق بيفتد كه خوشبختانه زودتر ميسر شد. البته اين كارت‌ها فعلا در ايران هيچ اعتباري ندارند و فقط خارج از ايران كاربرد دارند اما همانطور كه ايران هيچ‌وقت در رابطه با انواع تكنولوژي از دنيا عقب نيفتاده، در اين زمينه هم مسلما همين‌طور خواهد شد و به‌زودي اين تكنولوژي وارد ايران هم مي‌شود. البته مخالفان اين كارت‌هاي ژنتيك هم يكسري اعتراضات اخلاقي دارند كه پربيراه هم نيست؛ آنها معتقدند با صدور اين كارت‌ها، احتمال ابتلا به يكسري بيماري‌ها از كودكي براي انسان مشخص مي‌شود؛ به همين دليل اين سوال پيش مي‌آيد كه آيا شركت‌هاي بيمه با توجه به اطلاع از بيماري شما حاضرند شما را با شرايط انسان‌هاي معمولي ديگر بيمه كنند؟ مثلا كاتوليك‌ها به هيچ عنوان اجازه تشخيص قبل از تولد را به پيروان‌شان نمي‌دهند. همانطور كه مي دانيد در كشورهاي پيشرفته اروپايي به منظور تشخيص بيماري كودكان كارتي به نام كارت ژنتيك براي هر فرزند در بعد تولدش صادر مي شود كه البته اين تكنولوژي هنوز وارد ايران نشده است.
ژنتيك در بدن انسان
در بحث ژنتيك، نمي‌توان به هيچ عنوان از عامل «محيط» غافل شد؛ چراكه مثلا ديده شده ۲ بچه از يك تخم متولد شده‌اند بنابراين بايد همه‌چيزشان يكي باشد اما بعد از تولد متوجه شدند به دليل مسائل محيطي خيلي چيزهاي مشتركي ندارند چون در
2 محيط متفاوت بزرگ شده بودند. عاملي به نام محيط حتي ممكن است باعث تغيير روي ژني شود كه از ابتدا هيچ مشكلي نداشته. عوامل ديگري همچون تغذيه هم مي‌توانند روي ماده وراثتي سلول تاثيرگذار باشند مثلا اين در خون مردم جنوب است كه مواد‌غذايي تند را دوست دارند و مردمان شمال ايران آنچنان به آن علاقه‌اي نشان نمي‌دهند. عوامل ديگر مانند استرس كه يك عامل اكسيدان است، مي‌تواند در بدن انسان جهش ژنتيك ايجاد كند. انسان در حالت عادي هم ممكن است جهش ژنتيك داشته باشد؛ مثلا ممكن است در برابر نور، اشعه ماوراي بنفش... واكنش داشته و باعث جهش ژنتيك در بدن شود ولي مكانسيم‌هاي ترميمي در بدن انسان اجازه نمي‌دهند چنين وضعيتي پايدار بماند و آن را ترميم مي‌كند با اين حال ممكن است اين ترميم در بعضي انسان‌ها صورت نگيرد كه به دليل مشكل در آنزيم‌هاي بدن است، چراكه احتمالا آن آنزيم ضعيف شده و قادر به تشخيص نيست. شما فكر مي‌كنيد سرطان چگونه در بدن انسان به‌وجود مي‌آيد؟ بعضي مواد‌غذايي كه مواد نگهدارنده دارند، عامل بروز خيلي از سرطان‌ها هستند؛ همانطور كه مي‌دانيد، بدن به‌طور مداوم در حال ساخت سلول است اما بعضي نگهدارنده‌هاي غذايي موادي دارند كه بدن در تشخيص آنها عاجز است به همين دليل اين مواد به‌عنوان ماده اوليه تشكيل سلول جذب بدن مي‌شوند و از آن‌جا كه بدن قادر به تشخيص صحيح نبوده، اين مواد با تكثيركنترل نشده منجر به سرطان مي‌شوند.
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
ارسال نظر