جامعه شناسی خودمانی دیجیتالی (۴)

برترین ها: در سلسله گفتارهای "سبک زندگی دیجیتالی" در پرتال برترین‌ها، تلاش می‌کنیم تا کاربران محترم سایت را با چالش‌ها، فرصت و تهدیدات سبک زندگی دیجیتالی امروز که گریبانگیر طیف وسیعی از هموطنان شده است، آشنا کنیم و در این رهگذر، به جامعه شناسی خودمانی نسل اینترنت که نسل معتادان دیجیتال است، بپردازیم. در گفتارهای قبلی، سبک زندگی فیس بوکی، غرب زدگی دیجیتالی و انتقاداتی به سبک زندگی آنلاین، مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در این گفتار، به موضوع مهم اعتیاد به اینترنت می‌پردازیم. سبک زندگی بسیاری از ما، سبک زندگی دیجیتالی شده است و هر روز، با چک کردن اکانت ما در شبکه‌های اجتماعی و لایک و فالو و چت و امثالهم سپری می‌شود. سبک زندگی خاصی که سبب شده است، کم تر بخوابیم، کم تر ورزش کنیم و حتی کم تر کتاب بخوانیم.


سبک زندگی دیجیتالی

در عصر حاضر، استفاده از پرتال‌های اینترنتی مختلف به ویژه پرتال‌های مربوط به تعاملات اجتماعی مانند myspace، facebook و Youtube، شخصیت‌های متفاوتی را به خود در گیر کرده است و در بسیاری از موارد، به صورت رفتاری اعتیادی در آمده است. طبعاً، استفاده از این خدمات اینترنتی همانند هر فناوری نوین دیگر، هم اثرات مثبت و هم اثرات منفی بر زندگی فردی و اجتماعی نسل جدید گذاشته‌اند. از جمله اثرات مثبت آن، راحت تر شدن تعاملات بین فردی و افزایش سرعت تبادل اطلاعات می‌باشد.

اما از بین اثرات منفی فناوری اینترنتی، شاید مهم‌ترینان ایجاد پدیده اعتیاد به اینترنت و از آن میان اعتیاد به فیس بوک باشد. امروزه دیگر والدین بیش از این که نگران مهمانی‌های پر سر و صدای نوجوان خود یا قبض تلفن پر هزینه وی باشند، نگران اعتیاد نوجوان به رایانه، اینترنت و فیس بوک هستند. شبکه اجتماعی فیس بوک، بدون هیچ اغراقی، در حال تسلط بر دنیا می‌باشد و طیف وسیعی از افراد از نوجوان تا کهنسالان را به خود مشغول کرده است. رفتار اعتیادی در حیطه رفتارهای غیر طبیعی قرار می‌گیرد و غالباً به صورت هر فعالیت، هدف یا رفتاری تعریف می‌شود که تمرکز عمدهٔ زندگی فرد بر آن است و فرد را از انجام دیگر مسئولیت‌های زندگی تا حدی ناتوان می‌کند و یا این که به فرد یا دیگران به صورت فیزیکی، روانی و یا اجتماعی ضربه وارد می‌کند.


اگین فایر یک مدل رفتار اعتیادی شامل ۴ عنصر اصلی را تعریف کردند.

۱- تمایل خود به خودی و ناگهانی برای عمل کردن

۲- حالت عدم تعادل روانشناسی

۳- آغاز کشمکش درونی که نشان گر جنگ درونی افکار است

۴- عدم توجه و یا فکر به عواقب رفتار

همان طور که ذکر شد، پدیده اعتیاد به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی موجود در آن، در تمامی نقاط جهان رو به افزایش است و تبدیل به یک دغدغه برای تمامی دلسوزان از جمله والدین، معلمان، و حتی دولت‌ها شده است. به عنوان مثال، کشور چین اخیراً قوانین استفاده از کافه‌های اینترنتی را سخت تر کرده است. به گفته یکی از پزشکان پیش کسوت در امر درمان اعتیاد به اینترنت در چین، اعتیاد به اینترنت یک مساله عمده در چین است.

اصطلاح اعتیاد به اینترنت، از حدود یک دهه قبل مطرح شد و مورد بحث و تناقض بوده است. اما هم اکنون یافته‌هایی وجود دارند که آن را یک اختلال مشخص اعتیادی نشان می‌دهند؛ به نحوی که سیستم تشخیصی و آماری اختلالات روانی در ویرایش جدید خود (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders(DSM-۵، اختلال استفاده و بازی با اینترنت (Internet use gaming disorder) را در زمره بیماری‌هایی دانسته که نیاز به بررسی بیش تر دارند.

اعتیاد به اینترنت، زمانی صدق می‌کند که فرد نیاز زیاد و تکانه ای برای استفاده از اینترنت به مدت طولانی در خود احساس می‌کند به طوری که منجر به اختلال در دیگر زمینه‌های زندگی مثل روابط با اطرافیان، کار یا سلامتی می‌شود. در واقع، فرد به استفاده از اینترنت وابسته می‌شود و به تدریج، زمان بیش تری برای استفاده از اینترنت نیاز دارد تا به همان سطح روحیه بالا برسد. معیارهای اعتیاد به اینترنت که در DSM-V مطرح شده، به ترتیب زیر می‌باشند:

- اشتغال فکری با اینترنت یا بازی‌های اینترنتی

- علایم مبنی بر ترک، وقتی که اینترنت در دسترس نباشد

- ایجاد تحمل (فرد لازم است که زمان بیش تری را با اینترنت سپری کند تا به همان سطح احساس خوب قبلی برسد)

- از دست دادن دیگر علایق

- تلاش‌های ناموفق برای کنترل کردن میزان استفاده از اینترنت

- استفاده از اینترنت برای بهبود خلق یا فرار از روحیه غمگین


اما هنوز کاملاً مشخص نشده است که آیا این اختلال، یک بیماری جداگانه است یا این که ادامه یک بیماری قبلی روانی یا رفتاری می‌باشد. دکتر Goldberg معتقد است که اعتیاد به اینترنت به خودی خود معنا ندارد و بلکه نشانه یک بیماری زیر بنایی دیگر است. به عنوان مثال، فردی که مدام در اینترنت به دنبال بازی‌های قمار می‌باشد، ممکن است دارای اختلال "قمار بازی بیمار گونه" باشد که یک بیماری شناخته شده روانی است و یا فردی که مرتب به جست و جوی سایت‌های دارای محتوای جنسی می‌باشد، شاید مبتلا به یک اختلال اولیه عملکرد جنسی و یا اختلال در تمایلات جنسی می‌باشد که به این وسیله دنبال ارضا نیازهای خود است. در بسیاری از موارد افراد به دلیل افسردگی، اضطراب، اختلال کنترل تکانه، و یا برای فرار از یک موقعیت ناخوشایند به استفاده بیش از حد از اینترنت پناه می‌برند.

می‌توان ادعا کرد که تقریباً تمام محققین بر این عقیده‌اند که نام این استفادهٔ بیش از حد از اینترنت و یا شبکه‌های اجتماعی هر چه باشد، مساله ای است که نیاز به رسیدگی و کنترل دارد.

انواع اعتیاد به اینترنت


در حال حاضر، انواع مختلف از اعتیاد به اینترنت شناسایی شده است که شامل موارد زیر می‌باشند:

۱- اعتیاد برای دیدن صحنه‌ها یا مطالب جنسی: این افراد مرتباً، دنبال سایت‌هایی دارای تصاویر و یا گفته‌های مبتذل جنسی یا روابط جنسی اینترنتی می‌باشند که نتیجه آن، ایجاد اختلال در روابط جنسی آن‌ها در دنیای واقعی می‌باشد.

۲- اعتیاد به مسائل رابطه ای: این نوع استفاده از اینترنت به منظور ورود به اتاق‌های گفت و گو برای ایجاد روابط اینترنتی یا قرارهای اینترنتی و یا استفاده بیش از حد از پست الکترونیکی می‌باشد. این کار به هزینه فدا شدن ارتباط افراد با دیگران در دنیای غیر مجازی تمام می‌شود. حتی این اعتیاد، می‌تواند منجر به خیانت‌های اینترنتی (CYBER ADULTERY) نیز بشود.

۳- اعتیاد به بازی‌های اینترنتی (GAMES): صرف کردن وقت زیاد در اینترنت بابت انجام بازی، قمار، خرید یا تجارت. این نوع اعتیاد علاوه بر هدر دادن زمان فرد، منجر به مشکلات جدی مالی می‌شود.

۴- اعتیاد به اطلاعات اینترنتی: فرد به صورت وسواس گونه، به دنبال جمع آوری اطلاعات از اینترنت است.

۵- اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی اینترنت: استفاده مداوم از شبکه‌های اجتماعی مثل فیس بوک وتویی‌تر و غیره. این افراد مرتباً پروفایل خود را به روز کرده و پیام‌هایی با دوستان خود رد و بدل می‌کنند.

۶- اعتیاد به خرید اینترنتی: گذراندن وقت زیادی در پای اینترنت برای خرید کردن بدون نیاز واقعی به خرید شامل این دسته می‌شود.

بررسی‌ها نشان می‌دهند که مردان معتاد به اینترنت بیش تر به دنبال مشاهده سایت‌هایی با محتوای جنسی هستند و زنان معتاد به اینترنت به دنبال اتاق‌های گفت و گو (chat) می‌باشند.

یک روان شناس آمریکایی به نام Fenichel، اصطلاح اختلال اعتیاد به فیس بوک را مطرح کرده است که به صورت گذراندن ساعات‌های متمادی در پای فیس بوک و در نتیجه اختلال در دیگر زمینه‌های زندگی تعریف شده است.

نتایج یک تحقیق جالب

بر اساس یک تحقیق که از یک پرسش نامه ۶ معیاری برای تشخیص اعتیاد به فیس بوک استفاده نموده است، حدود ۳۵۰ میلیون نفر مبتلا به این اختلال شناخته شده‌اند. معیارهای تشخیصی که در این مطالعه استفاده شدند به شرح زیر است:


۱- ایجاد تحمل: به این معنا می‌باشد که شخص، روز به روز میزان ساعات اتصال به فیس بوک را افزایش می‌دهد تا به همان سطح رضایت قبلی خود باز گردد.

۲- علایم ترک: این علایم، موقعی خود را نشان می‌دهد که فرد از دسترسی به فیس بوک منع یا دور باشد. این علایم، حتی در ساعاتی که فرد به دلیل انجام فعالیت روزمره، مجبور است که از فیس بوک دور باشد، ظاهر می‌شوند.

مشخصه این علایم، به صورت اضطراب، تنش، نیاز به صحبت در مورد فیس بوک و Hن چه که ممکن است در غیاب آن ها در فیس بوک برایان‌ها پست شده باشد، می‌باشد.

۳- کاهش فعالیت‌های تفریحی و ورزشی معمول فرد: این افراد، ساعات تماس خود با دوستان و آشنایان و نیز زمان گذراندن در فعالیت‌های تفریحی خود را کاهش و به جای آن به فیس بوک می‌پردازند.

۴- گذاشتن قرارهای مجازی: قرار گذاشتن با دوست و افراد دیگر، به صورت آنلاین به جای رفتن به سینما یا رستوران و غیره.

۵- دوستان الکی! (fake friends): اگر ۸ تا از ۱۰ فردی که روی صفحه فیس بوک هستند، ناشناس باشند، به طور شک، فرد مبتلا به اعتیاد شدید به فیس بوک می‌باشد.

۶- اعتیاد کامل: وقتی این افراد یک فرد جدید را می‌بینند، نام خود را ذکر کرده و اظهار تمایل برای صحبت با او در فیس بوک می‌کنند.

لذا، همان گونه که مشاهده می‌شود، در حالی که اکثرمردم، اعتیاد را در رابطه با مواد غیر قانونی مخدر یا محرک می‌دانند، پزشکان رفتارهای اعتیادی را نیز از جمله بیماری‌های عادتی می‌دانند. چرا که همان طور که پیش تر ذکر شد، دو خصوصیت عمده اعتیاد که افزایش روز افزون نیاز فرد به استفاده بیش تر از ماده برای رسیدن به همان سطح رضایت قبلی و نیز علایم ترک مثل تحریک پذیری و تنش و آزار ذهنی پس از پرهیز از ماده مورد نظر می‌باشد .، در مورد اینترنت و فیس بوک نیز این مورد صادق است.

حتی علایم شدید ترک نیز در افراد مبتلا به اعتیاد به بازی‌های رایانه ای دیده شده است که این علایم، شامل افسردگی، عصبانیت و رفتارهای خشن متعاقب عدم دسترسی به این بازی‌ها می‌باشد. در کودکان، علایم ترک ناشی از عدم دسترسی به بازی‌های رایانه ای، به صورت نشستن در یک گوشه، گریه کردن، عدم غذا خوردن و لجبازی حتی برای خوابیدن مشاهده می‌شود.


علایمی که نشان دهنده وجود اعتیاد به بازی‌های رایانه ای در کودکان و نوجوانان می‌باشد به این شرح است:

۱- خواب رفتن در مدرسه

۲- پرداختن به بازی‌های رایانه در اکثر ساعات غیر مدرسه

۳- عقب ماندن از تکالیف درسی

۴- افت تحصیلی

۵- دروغ گفتن در مورد بازی‌های رایانه ای

۶- ترجیح دادن بازی‌های رایانه ای یا بازی با دستگاه به جای دیدن دوستان

۷- خارج شدن از گروه‌های اجتماعی مثل باشگاه‌های ورزشی

۸- در صورت عدم دسترسی به بازی، دچار تنش و عصبانیت می‌شود

هم چنین، علایم جسمی که نشان دهنده اعتیاد به اینترنت یا بازی‌های رایانه می‌باشد شامل موارد زیر است:

۱- اگر فرد دچار گزگز دست یا بی حسی و درد در ناحیه انگشتان دست می‌شود، احتمال دارد که دچار سندرم تونل کارپال باشد که نوعی درگیری عصب و مچ دست ناشی از فشار مداوم بر روی آن می‌باشد.

۲- اختلال خواب: به صورت بی خوابی یا انقطاع خواب

۳- درد کمر یا درد گردن

۴- سر درد

۵- خشکی چشم

۶- عدم تغذیه مناسب یا فراموش کردن بهداشت شخصی

هر چه تعداد علایم فوق، بیش تر باشد، نیاز به کمک گرفتن از متخصص روان پزشکی یا روان شناس بیش تر می‌شود.

کلام آخر

سبک زندگی دیجیتالی خود را هر سریع تر بازنگری و تغییر و اصلاح کنید. مواردی که در بالا به آن‌ها اشاره شد، همه بیان گر تحقیقات علمی مستند و مستدل درباره چالش‌های جسمی، روحی و روانی سبک زندگی دیجیتالی به زندگی سالم مردمان روزگار ما دارد که باید به آن توجه کرد. اعتیاد به اینترنت، مانند اعتیاد به مواد مخدر، علنی و آشکار نیست. شاید شما تا حالا معتاد به اینترنت شده‌اید و خبر ندارید! اگر میزان استفاده شما و زل زدن شما به صفحات دیجیتالی گوشی‌های هوشمند و نوت بوک و تبلت زیاد شده است، و مصداق " در هوایت بی قرارم، بی قرارم، بی قرارم روز و شب" شده‌اید!، پیشنهاد می‌کنیم فکری به حال این سبک زندگی کنید.