عادل فردوسی پور؛ یک شومن اصلاح طلب

مجله روشن - روزبه کریمی: در سری جدید «نود» عادل فردوسی پور، از موقعیت یک غرزن حرفه ای دست کشیده و امیدهای تازه ای را به بار آورده؛ گویا او هم از کی روش تاثیر گرفته اما کدام امید و چه تاثیری؟

وقتی برنامه نود، در اواخر فصل گذشته لیگ برتر فوتبال ایران، از بشکه های پر از یخ (مخصوص ریکاوری و رفع سریع آسیب دیدگی) در کمپ تمرینی تیم فوتبال نفت، گزارشی تهیه کرد و نشان داد که یک تیم جوان کم ادعا چگونه به یکی از پاهای ثابت کورس قهرمانی فصل پیش بدل شده، گمان بردیم که عادل فردوسی پور، مثل همه رسانه های عادت زده و مطابق سنت عادی شده اش، وقتی معمای لیگ حل شده است، از یافتن راه حل حرف می زند. اما پخش قسمت های سری جدید برنامه نود هم زمان با فصل تازه لیگ فوتبال، نشان داد رویکرد فردوسی پوری با فوتبال ایران فصل سیاه را پشت سر گذاشته است و عادل دست به ابتکار تازه ای زده است تا رسالتش را به انجام برساند. قضیه از چه قرار بود و ماجرا چیست؟


۱- امیر قلعه نویی، سرمربی سابق استقلال، دو سه فصل هست که اصلا و ابدا میانه خوبی با عادل فردوسی پور و برنامه نود ندارد و به نظر، به جد، فردوسی پور و برنامه اش را تحریم کرده است. متقابلا فردوسی پور هم کم روی دم او پا نگذاشته است. قلعه نویی سال گذشته در خلال یکی از تک و پاتک هایش با مجری محبوب دوشنبه شب شبکه سه سیما، و در کنفرانس مطبوعاتی یکی از بازی های استقلال با طعنه و کنایه گفته بود برنامه فردوسی پور با دامن زدن به تصویری سیاه و کریه از فوتبال که مملو از فساد و بی نظمی است، سبب شده است استادیوم ها از تماشاچی خالی شود و کسی رغبت نکند فوتبال باشگاهی ایرانی را دنبال کند (نقل به مضمون).

پس از قلعه نویی، بسیاری از طرف داران او و تیم استقلال تهران در فضای حقیقت یا مجاز، بنا کردند به کوک کردن همین ساز. نود و در راس آن فردوسی پور سبب شده است که مردم حال شان از فوتبال ایرانی به هم بخورد. و حتی در بازی های بین المللی تیم های ملی یا باشگاهی ایرانی را به چشم تحقیر و تمسخر می نگرند. این موضوع زمانی بالا گرفت که فردوسی پور در دعوای وزارت ورزش و نیز برخی مربیان وطنی- من جمله امیرخان استقلالی ها- با کارلوس کی روش، سرمربی تیم ملی فوتبال ایران، جانب مرد پرتقالی را گرفت و کارنامه او را در جام جهانی و جام ملت ها ستود. کی روش و فردوسی پور هر دو از روال فوتبال ایران انتقاد داشتند و مربیان وطنی در واکنش می گفتند، هرگز مربی ایرانی را تحقیر نکنید!


ولی آیا به راستی برنامه فردوسی پور سبب شده بود فوتبال ایرانی تحقیر شود و به قول محمد مایلی کهن، فقط زشتی های فوتبال به چشم بیاید؟ آیا به قول سینمایی ها، او از وضع فوتبال ایرانی، «سیاه نمایی» کرده بود؟

نمی توان به این سوال، قاطع و مطمئن جواب داد. ولی دست کم می توان روش فردوسی پور را در بررسی فوتبال ایران، مرور کرد.

عادل فردوسی پور، با تاسی و تاثیر از برنامه های اروپایی جدید درباره لیگ های ایتالیا یا آلمان، یک شوی تلویزیونی جذاب درباره یک هفته فوتبال ایران ارائه کرد که از مرزهای محبوبیت معمول برنامه های ورزشی تحلیلی فراتر رفت و هر هفته میلیون ها نفر را پای برنامه نشاند. در کمال تعجب، فردوسی پور جوان، هرچه که پیراهن پاره کرد و به میان سالی نزدیک تر شد، از تحلیل فنی بازی های باشگاهی دور شد و آیتم جنجالی و اثرگذار اولیه اش، «مته به خشخاش داوری ها» را رقیق کرد و درعوض، به حواشی لیگ (اعم از شخصی و تیمی) نزدیک شد و دست انداختن نهادها و روندهای فوتبال را غلیظ کرد.


پی گیری ریز به ریز حواشی لیگ در حد روزنامه های ورزشی (مثلا دنبال سلبریتی ها و چهره ها افتادن برای (دعوا و مرافعه یا گپ و مصاحبه) درافتادن بی محابا و جسورانه با ساختارهای مدیریتی و دولتی، خصوصا با روش افشاگری و جدل های تند، توده های مخاطب نود را در اوج شمار مخاطبان سیما، در مقیاس گسترده ای افزایش داد. حالا نود دریچه ای بود که ضمن دریدن پرده به روی تباهکاری ها و نابسامانی ها، جسارتی را به رخ می کشید که برای استیفای آزادی انتقاد لازم است اما به هزاران دلیل در رسانه رسمی و ملی دیده نمی شود.

فردوسی پور اساس برنامه ریزی، سازمان یابی و نتایج را در مدیریت ایرانی نقد می کرد و یک تنه، پته گردن کلفت ها (مدیر فلان و بهمان اداره یا باشگاه که ذی نفوذ بود، نماینده شورای شهر، نماینده مجلس، مدیران فوتبال، وزیر ورزش) را روی آب می ریخت. پس کسانی که فوتبال هم دوست نداشتند، پای برنامه او می نشستند. فردوسی پور یکی از سلبریتی های عمومی طبقه متوسط منتقد شده بود.

محبوبیت نود، محصول رویه ای حرفه ای و جذاب از افشاگری و حاشیه پردازی بوده است. اما این معادله، مازادی دارد. ۹۰، به عنوان برنامه ای پرنفوذ، توانسته به مرجعی مرکزی برای تخمین و تضمین اعتبار افراد و تیم ها و روندها در فوتبال بدل شود.


این مرجع مرکزی برای اصلاح نابسامانی های فوتبال، به تندترین شکل، سیاهی را به رخ کشیده و سامان و محتوای فوتبال را دست انداخته؛ حالا باز به همان سوال بر می گردیم، به سوال درباره مازاد محبوبیت نود، آیا بخش وسیعی از مخاطبان نود و فوتبال، با توجه به رویه نود، اعتمادشان را به فوتبال ایرانی از دست نداده اند؟ آیا حمله نود به ساختار و زیرساختارها و کل موجودی فوتبال ما، حتی امید و اراده برای اصلاح فوتبال ایران را از بین نبرده؟ مثلا آیا ورزشگاه های خالی محصول تمرکز نود روی فساد مالی در فوتبال یا رو کردن حجم افسانه ای پول در گردش در فوتبال نیست؟

۲- پاسخ پرسش های بالا مثبت باشد و بدبینانه یا منفی و خوش بینانه، اتفاق جدید ولی این است که عادل فردوس پور، فرمان نود را چرخانده است و در دو برنامه اخیر، و هم زمان با دو هفته اول لیگ برتر، به جای توسری به فوتبال باشگاهی ایران، آن را جدی گرفته است. فردوسی پور، حالا همه بازی ها را با یک تیم آنالیز قوی و کاربلد، پیش چشم مخاطب بررسی می کند و عملکردهای فنی را روی داریه می ریزد.

او فوتبال ایرانی را جدی گرفته است؛ یعنی با پوزخند و یک کاسه کردن کل کار یک تیم، آن را غیرمدرن یا سنتی نمی خواند بلکه حالا تعداد پاس های صحیح و تک ضرب، میزان مالکیت توپ، مدت دوندگی و شیوه گل زدن و ترفندهای نواخت ضربات کاشته را زیر ذره بین می برد و برجسته می کند؛ این ها معیارهایی برای ارزیابی فوتبال روان امروزی است؛ همه تیم ها و اغلب تاکتیک های شان با این معیارها سبک و سنگین می شوند و پیش رفت و پس رفت شان از معیارهای آرمانی و مطلوب مشخص می شود.


تو گویی همه تیم ها با روش های مدرن تمرین کرده اند و بازی می کنند؛ بدن منوال فردوسی پور تیم ها را جدی می گیرد؛ آن ها هم مجبور می شوند خودشان را جدی بگیرند و حتی اگر امروزی بازی و تمرین نکرده اند، اندک اندک معیارهای شان را تغییر دهند و هر هفته مدرن تر شوند. حالا همه مخاطبان می توانند فوتبال را بهتر بفهمند و البته اندک اندک در می یابند که همه چیز سیاه نیست؛ گاهی سفید است بیش تر و گاهی سیاه؛ و می بینند که می توان در همین ایران هم روش ها را بهبود بخشید و بهتر شد.

بازگشت تجزیه و تحلیل فنی موشکافانه به برنامه نود، اما به شکلی آماری و با روایتی جذاب، البته از شمار مخاطبان عام و کم تر فوتبالی نود که با نود حال می کردند، می کاهد ولی مخاطبان فوتبالی را از جناح های مختلف، از هوادارن ژنرال، عاشقان سلطان، سینه چاکان شهریار تا حامیان کی روش کنار هم می نشاند و با نود آشتی می دهد.

فردوسی پور یک جواب بالینی و حاضر و آماده داشته و دارد که برای دست انداختن برنامه ها یا ساختارهای بومی در فوتبال یا نقد کمبودهای ایرانی، کاربرد دارد: مدام می پرسد: «در کدام کشور مطرح یا در چه لیگ پیش رفته ای، این حرفی/ یا کاری که شما می زنی/ کردی، دیده می شود؛ یا در کجای دنیا، چنین مشکلاتی که ما داریم، دارند.»


چرا که او صریحا گفته که طرف دار فوتبال مدرن است. اما قبلا از مسیر تحقیر عقب ماندگی ها و شیوه های پوسیده ایرانی، اما حالا گویا با جدی گرفتن فوتبال ایرانی و شاید هم دیگر آن جواب حاضر و آماده فردوسی پوری طنین کم تری در نود داشته باشد. چون مدرن شدن و پیش رفت را جدی گرفته و برای رسیدن به نقاط مطلوب تر، برنامه دارد و دست به کار شده است.

«علی منصوریان»، فصل پیش به فردوسی پور گفت که نگاه امروزی اش به فوتبال و حتی وسایل جدید آماده کردن و روی فرم نگه داشتن بازیکنان را از کی روش و نگرش او آموخته است؛ حالا حتی پرادعاترین مربیان فوتبال ایران هم برای دیدن کار کی روش به اردوهای خارجی تیم ملی می روند تا چیزی از فوتبال جدید دستگیرشان شود؛ بعید نیست فردوسی پور هم روزی یادش بیاید که چشم رنگی یک دنده پرتقالی چه اثری بر روند برنامه نود گذاشت.