چرا زمین دهان باز می کند؟
فعلا دشت ها را هدف گرفته اما اگر نجنبیم به زودی به همه جا خواهد رسید. این اتفاق مثل یک بیماری وحشتناک است. بیماری که پوسته زمین به آن مبتلا شده، مثل جذام یا پیسی!
مجله همشهری سرنخ - محمد صادق خسروی علیا: فعلا دشت ها را هدف گرفته اما اگر نجنبیم به زودی به همه جا خواهد رسید. این اتفاق مثل یک بیماری وحشتناک است. بیماری که پوسته زمین به آن مبتلا شده، مثل جذام یا پیسی!
این روزها در کشورمان موضوع ایجاد فروچاله ها در مناطق مختلف به یکی از مباحث با اهمیت تبدیل شده است. دشت ها دارند می میرند! نشست زمین و ایجاد فروچاله، زخم های عمیقی در دل دشت ها ایجاد کرده که با این روند پیشروی، چیزی نمانده که دشت های هموار تبدیل به گودال هایی عمیق شوند.
در ادامه برای پیگیری موضوع فروچاله ها سراغ مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور رفته ایم اما انگار ماجرا خیلی جدی تر از «مرگ دشت ها»ست.
همه دردسرها از خشکسالی است، حتی نشست زمین اما عمق خشکسالی در سفره های زیرزمینی چقدر است؟ چرا نشست زمین از دشت ها و کف دریاچه های خشکیده آغاز شده است؟ اگر این روند ادامه پیدا کند چه سرنوشتی در انتظار زمین است؟ کدام استان های کشور کانون اصلی فروچاله هاست؟ از همه مهمتر اینکه ما در مقابل این فاجعه چه می توانیم بکنیم؟
این سوالات نمونه ای از ده ها سوال مهمی است که در مورد نشست زمین مطرح می شود. همورث یوسفی مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور، در ادامه به این سوالات پاسخ می دهد.
به هم خوردن چرخه آب ها
به طور خلاصه وقتی سطح خاک فقیر می شود، فروچاله ها ایجاد می شوند. در عمیق زمین، کانال های تو در تویی وجود دارد که آب در آن جاری است. یک دنیای آبی عجیب و غریب. خاک، از کانال های پر آب تغذیه می کند. ساده تر بگویم، وقتی کانال های زیرزمینی که به آنها «سفره آب های زیرزمینی» می گویند غنی باشند، خاک هم غنی است.
آب های زیرزمینی برای برداشت است اما برداشت اصولی و منطقی. توان و تعادلی باید میان برداشت از آب های زیرزمینی و میزان بارش هر ساله وجود داشته باشد. وقتی مشکل پیش می آید که این تعادل به هم بخورد، درست مثل اتفاقی که در کشور ما رخ داده است.
میانگین بارش در کشور خیلی کمتر از مقدار برداشت ما از منابع آبی است، این می شود که یک دفعه چند دریاچه پر آب کشور خشک می شود.
آب این دریاچه ها تنها به خاطر کمی بارش و تبخیر خشک نشده اند. خاک فقیر شده است. وقتی خاک فقیر می شود، آب های سطحی فروکش می کند و به سفره های آبی زیرزمینی می پیوندند. بعد دوباره این آب از دل زمین بی رویه برداشت می شود و در چرخه بارندگی، به خاطر اقلیم خشک و کم باران کشورمان، دیگر جایگزین نمی شود. به دنبال این چرخه و این جریان ناهماهنگ، کانال های زیرزمینی خشک می شود، سطح آب های زیرزمینی پایین می رود، خاک فقیر می شود و در نهایت زمین نشست می کند. فروچاله ها اینگونه ایجاد می شوند.
فروچاله در دشت میناب
فروچاله ها در شهر!
شاید برای شما هم این سوال پیش آید که چرا در کشورمان فروچاله ها در دشت ها و کف دریاچه های خشک ایجاد شده است؟ یعنی نشست زمین تنها به این مکان های جغرافیایی ختم می شوند و پیشروی نمی کند؟
آقای یوسفی در پاسخ به این سوالات می گوید: «تغییرات زمین شناسی در دشت ها محسوس تر است. در دشت ها به علت تراکم و حجم بسیار بالای خاک، آثاری که منشأ آن تغییرات در سطح آب های زیرزمینی است، سریع تر نمودار می شود اما این فاجعه زمین شناسی تنها به دشت ها ختم نمی شود.
اگر برداشت های بی رویه از منابع زیرزمینی آب ادامه یابد، سطح آب های زیرزمینی در مناطق مسکونی و شهرها هم پایین می آید و کانال ها و حفره های خالی از آب، ساختمان ها، خیابان ها، شهربازی ها، جاده ها و ... را نیز تهدید می کند. ممکن است در آینده فروچاله ها در مکان های مسکونی نیز ایجاد شود.»
برداشت از آب های چند میلیون ساله!
بگذارید برویم سراغ آمار و ارقام ساده تا موضوع روشن تر شود. همه می دانیم که بیش از 70 درصد سطح این سیاره خاکی را آب پوشانده است اما با این وجود تنها 2 درصد از آب های سطح زمین قابل شرب و شیرین است و بقیه را نمی توان استفاده کرد. حالا فکرش را بکنید که از این 2 درصد هم 90 درصد آن منجمد است در قطب شمال و جنوب. این آب های منجمد هم در دسترس ما نیست.
این شرح کوتاهی بود از وضعیت آب در کل زمین. حالا برگردیم به کشور خودمان: «در حال حاضر ما داریم از آب های فسیلی برداشت می کنیم! آب هایی که چند میلیون سال پیش زیر زمین انباشته شده بود.
فروچاله در دریاچه مهارلو
از عمق 480 متری زمین آب برداشت می کنند! این اتفاقی است که در مناطق مختلف کشور به خصوص در استان های فارس، هرمزگان، بوشهر، کرمان و خیلی از استان های جنوبی کشور دارد رخ می دهد. در بخش کشاورزی. فکرش را بکنید. چاه هایی ایجاد شده که نزدیک به نیم کیلومتر لوله وارد زمین می شود تا به آب برسد. این یعنی عمق فاجعه. اگر می خواهید در مورد خشکسالی و کم ابی بدانید باید بگویم که ما به مرحله ای رسیده ایم که دیگر کارد به استخوان رسیده و باید خیلی جدی تر با این مسئله برخورد کنیم.
سفره های آب زیرزمینی سطح شان به شدت پایین رفته، به خصوص در مناطق مرکزی و جنوبی کشور. برداشت های غیرمجاز و بی رویه به خاطر کشاورزی و از همه مهمتر کشاورزی به سبک سنتی و آبیاری غرقابی، یکی از دلایل کاهش و پایین رفتن منابع زیرزمینی آب کشور است.»
به گفته مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور، میزان تبخیر در کشور ما بسیار بالاست. بین 2 تا 4 متر متغیر است: «شما فرض کنید که از 400 میلیارد متر مکعب بارندگی سالانه در کشور، نزدیک به 300 میلیارد متر مکعب آن تبخیر می شود! این برمی گردد به اقلیم خشک و نیم خشک کشورمان. در کشور ما کم آبی با مصرف درست و بهینه جبران نمی شود. از برداشت بی رویه از منابع زیرزمینی آب جبران می شود. اگر همین الان هم دست از برداشت از منابع آب زیرزمینی برداریم، چند هزار سال طول می کشد که این مقدار آب، جایگزین شود.»
هر کدام مان دو برابر متوسط مصرف جهانی، آب مصرف می کنیم
زمین به خاطر ما می نشیند
و اما یک سوال اساسی و مهم. ما چگونه می توانیم در مقابل فروچاله ها بایستیم؟
فرونشست در کبودر آهنگ
یوسفی در این باره می گوید: «ما چاره ای جز اصلاح روش های مدیریت مصرف منابع آب نداریم. چه در کشاورزی چه در مصرف خانگی و صنعت. در کشاورزی، بهترین راهکار کنار گذاشتن روش های کشت سنتی است؛آ روش هایی که باعث هدررفت آب به مقدار بسیار بالایی است. در مصارف خانگی هم همینطور. بر اساس آماری که مرکز تحقیقات و ارتباط شرکت آب و فاضلاب کشور منتشر کرده است، متوسط سرانه مصرف آب در بخش خانگی در دنیا بین 135 تا 140 لیتر در روز است اما در ایران روزانه هر نفر 190 لیتر آب مصرف می کند!
این آمار مربوط به فصل سرد است. گفته می شود که در ایران با شروع فصل گرما هر نفر حدود 250 لیتر آب در روز مصرف می کند. یعنی تقریبا 2 برابر متوسط مصرف در جهان! برای ایستادن در مقابل بحران آب و خطر فروجاده ها، باید همه آستین بالا بزنند. فرقی نمی کند، همه مان باید الگوی مصرف مان را تغییر بدهیم و درست مصرف کنیم.
2 فروچاله شهر گواتمالاسیتی، خوفناک ترین فروچاله های دنیا هستند. این فروچاله ها 13 ساختمان را بلعیده اند!
وقتی شهر دهان باز می کند.
خالی شدن سطح زیرین پوسته زمین، اتفاق با سابقه ای در دنیاست اما گاهی اوقات زمین در مناطقی نشست می کند که فاجعه به بار می آورد، مثلا در مرکز شهرهای بزرگ! عکس های وحشتناک این خبر مربوط به فروچاله های گواتمالاسیتی است.
اتفاق هولناکی که در سال های ۲۰۰۷ و ۲۰۱۰ رخ داد. اولین بار در سال ۲۰۰۷، فروچاله گواتمالاسیتی تیتر نخست روزنامه ها شد. حفره بسیار بزرگی در شمال این شهر ایجاد شد و ۱۲ خانه را بلعید. عمق این حفره نزدیک به ۵۰ متر بود. به نقل از اسپوتنیک، در این حادثه ۲۷۳ نفر کشته شدند.
علت این فرونشست ناگهانی، خالی شدن سطح زیرین پوسته زمین در این شهر و خشک شدن کانال های فاضلاب اعلام شد؛ یعنی شبیه به اتفاقی که در مناطق خشک و در دشت های کشورمان در حال حاضر در حال وقوع است؛ خشک شدن کانال های آب های زیرزمینی.
در سال ۲۰۱۰ باز هم گواتمالا سیتی، کانون اصلی اخبار مربوط به فروچاله ها شد. این بار بعد از یک توفان گرمسیری، حفره ای بزرگ در مرکز این شهر ایجاد شد و یک ساختمان ۳ طبقه را بلعید.
در این حادثه وحشتناک ۱۳ نفر جان باختند. علت ایجاد این حفره بزرگ در مرکز شهر، خالی شدن کانال های زیرزمینی آب اعلام شد. البته باید این را در نظر داشت که منابع آب های زیرزمینی گواتمالاسیتی از کشور ما غنی تر است اما جنس خاک این شهر آهکی است و فقیر. به هر حال خالی شدن کانال های زیرزمینی آبی، علت اصلی فرونشست های عظیم در گواتمالاسیتی اعلام شده است که همچنان نیز ادامه دارد.
این روزها در کشورمان موضوع ایجاد فروچاله ها در مناطق مختلف به یکی از مباحث با اهمیت تبدیل شده است. دشت ها دارند می میرند! نشست زمین و ایجاد فروچاله، زخم های عمیقی در دل دشت ها ایجاد کرده که با این روند پیشروی، چیزی نمانده که دشت های هموار تبدیل به گودال هایی عمیق شوند.
در ادامه برای پیگیری موضوع فروچاله ها سراغ مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور رفته ایم اما انگار ماجرا خیلی جدی تر از «مرگ دشت ها»ست.
همه دردسرها از خشکسالی است، حتی نشست زمین اما عمق خشکسالی در سفره های زیرزمینی چقدر است؟ چرا نشست زمین از دشت ها و کف دریاچه های خشکیده آغاز شده است؟ اگر این روند ادامه پیدا کند چه سرنوشتی در انتظار زمین است؟ کدام استان های کشور کانون اصلی فروچاله هاست؟ از همه مهمتر اینکه ما در مقابل این فاجعه چه می توانیم بکنیم؟
این سوالات نمونه ای از ده ها سوال مهمی است که در مورد نشست زمین مطرح می شود. همورث یوسفی مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور، در ادامه به این سوالات پاسخ می دهد.
به هم خوردن چرخه آب ها
به طور خلاصه وقتی سطح خاک فقیر می شود، فروچاله ها ایجاد می شوند. در عمیق زمین، کانال های تو در تویی وجود دارد که آب در آن جاری است. یک دنیای آبی عجیب و غریب. خاک، از کانال های پر آب تغذیه می کند. ساده تر بگویم، وقتی کانال های زیرزمینی که به آنها «سفره آب های زیرزمینی» می گویند غنی باشند، خاک هم غنی است.
آب های زیرزمینی برای برداشت است اما برداشت اصولی و منطقی. توان و تعادلی باید میان برداشت از آب های زیرزمینی و میزان بارش هر ساله وجود داشته باشد. وقتی مشکل پیش می آید که این تعادل به هم بخورد، درست مثل اتفاقی که در کشور ما رخ داده است.
میانگین بارش در کشور خیلی کمتر از مقدار برداشت ما از منابع آبی است، این می شود که یک دفعه چند دریاچه پر آب کشور خشک می شود.
آب این دریاچه ها تنها به خاطر کمی بارش و تبخیر خشک نشده اند. خاک فقیر شده است. وقتی خاک فقیر می شود، آب های سطحی فروکش می کند و به سفره های آبی زیرزمینی می پیوندند. بعد دوباره این آب از دل زمین بی رویه برداشت می شود و در چرخه بارندگی، به خاطر اقلیم خشک و کم باران کشورمان، دیگر جایگزین نمی شود. به دنبال این چرخه و این جریان ناهماهنگ، کانال های زیرزمینی خشک می شود، سطح آب های زیرزمینی پایین می رود، خاک فقیر می شود و در نهایت زمین نشست می کند. فروچاله ها اینگونه ایجاد می شوند.
فروچاله در دشت میناب
فروچاله ها در شهر!
شاید برای شما هم این سوال پیش آید که چرا در کشورمان فروچاله ها در دشت ها و کف دریاچه های خشک ایجاد شده است؟ یعنی نشست زمین تنها به این مکان های جغرافیایی ختم می شوند و پیشروی نمی کند؟
آقای یوسفی در پاسخ به این سوالات می گوید: «تغییرات زمین شناسی در دشت ها محسوس تر است. در دشت ها به علت تراکم و حجم بسیار بالای خاک، آثاری که منشأ آن تغییرات در سطح آب های زیرزمینی است، سریع تر نمودار می شود اما این فاجعه زمین شناسی تنها به دشت ها ختم نمی شود.
اگر برداشت های بی رویه از منابع زیرزمینی آب ادامه یابد، سطح آب های زیرزمینی در مناطق مسکونی و شهرها هم پایین می آید و کانال ها و حفره های خالی از آب، ساختمان ها، خیابان ها، شهربازی ها، جاده ها و ... را نیز تهدید می کند. ممکن است در آینده فروچاله ها در مکان های مسکونی نیز ایجاد شود.»
برداشت از آب های چند میلیون ساله!
بگذارید برویم سراغ آمار و ارقام ساده تا موضوع روشن تر شود. همه می دانیم که بیش از 70 درصد سطح این سیاره خاکی را آب پوشانده است اما با این وجود تنها 2 درصد از آب های سطح زمین قابل شرب و شیرین است و بقیه را نمی توان استفاده کرد. حالا فکرش را بکنید که از این 2 درصد هم 90 درصد آن منجمد است در قطب شمال و جنوب. این آب های منجمد هم در دسترس ما نیست.
این شرح کوتاهی بود از وضعیت آب در کل زمین. حالا برگردیم به کشور خودمان: «در حال حاضر ما داریم از آب های فسیلی برداشت می کنیم! آب هایی که چند میلیون سال پیش زیر زمین انباشته شده بود.
فروچاله در دریاچه مهارلو
از عمق 480 متری زمین آب برداشت می کنند! این اتفاقی است که در مناطق مختلف کشور به خصوص در استان های فارس، هرمزگان، بوشهر، کرمان و خیلی از استان های جنوبی کشور دارد رخ می دهد. در بخش کشاورزی. فکرش را بکنید. چاه هایی ایجاد شده که نزدیک به نیم کیلومتر لوله وارد زمین می شود تا به آب برسد. این یعنی عمق فاجعه. اگر می خواهید در مورد خشکسالی و کم ابی بدانید باید بگویم که ما به مرحله ای رسیده ایم که دیگر کارد به استخوان رسیده و باید خیلی جدی تر با این مسئله برخورد کنیم.
سفره های آب زیرزمینی سطح شان به شدت پایین رفته، به خصوص در مناطق مرکزی و جنوبی کشور. برداشت های غیرمجاز و بی رویه به خاطر کشاورزی و از همه مهمتر کشاورزی به سبک سنتی و آبیاری غرقابی، یکی از دلایل کاهش و پایین رفتن منابع زیرزمینی آب کشور است.»
به گفته مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور، میزان تبخیر در کشور ما بسیار بالاست. بین 2 تا 4 متر متغیر است: «شما فرض کنید که از 400 میلیارد متر مکعب بارندگی سالانه در کشور، نزدیک به 300 میلیارد متر مکعب آن تبخیر می شود! این برمی گردد به اقلیم خشک و نیم خشک کشورمان. در کشور ما کم آبی با مصرف درست و بهینه جبران نمی شود. از برداشت بی رویه از منابع زیرزمینی آب جبران می شود. اگر همین الان هم دست از برداشت از منابع آب زیرزمینی برداریم، چند هزار سال طول می کشد که این مقدار آب، جایگزین شود.»
هر کدام مان دو برابر متوسط مصرف جهانی، آب مصرف می کنیم
زمین به خاطر ما می نشیند
و اما یک سوال اساسی و مهم. ما چگونه می توانیم در مقابل فروچاله ها بایستیم؟
فرونشست در کبودر آهنگ
یوسفی در این باره می گوید: «ما چاره ای جز اصلاح روش های مدیریت مصرف منابع آب نداریم. چه در کشاورزی چه در مصرف خانگی و صنعت. در کشاورزی، بهترین راهکار کنار گذاشتن روش های کشت سنتی است؛آ روش هایی که باعث هدررفت آب به مقدار بسیار بالایی است. در مصارف خانگی هم همینطور. بر اساس آماری که مرکز تحقیقات و ارتباط شرکت آب و فاضلاب کشور منتشر کرده است، متوسط سرانه مصرف آب در بخش خانگی در دنیا بین 135 تا 140 لیتر در روز است اما در ایران روزانه هر نفر 190 لیتر آب مصرف می کند!
این آمار مربوط به فصل سرد است. گفته می شود که در ایران با شروع فصل گرما هر نفر حدود 250 لیتر آب در روز مصرف می کند. یعنی تقریبا 2 برابر متوسط مصرف در جهان! برای ایستادن در مقابل بحران آب و خطر فروجاده ها، باید همه آستین بالا بزنند. فرقی نمی کند، همه مان باید الگوی مصرف مان را تغییر بدهیم و درست مصرف کنیم.
2 فروچاله شهر گواتمالاسیتی، خوفناک ترین فروچاله های دنیا هستند. این فروچاله ها 13 ساختمان را بلعیده اند!
وقتی شهر دهان باز می کند.
خالی شدن سطح زیرین پوسته زمین، اتفاق با سابقه ای در دنیاست اما گاهی اوقات زمین در مناطقی نشست می کند که فاجعه به بار می آورد، مثلا در مرکز شهرهای بزرگ! عکس های وحشتناک این خبر مربوط به فروچاله های گواتمالاسیتی است.
اتفاق هولناکی که در سال های ۲۰۰۷ و ۲۰۱۰ رخ داد. اولین بار در سال ۲۰۰۷، فروچاله گواتمالاسیتی تیتر نخست روزنامه ها شد. حفره بسیار بزرگی در شمال این شهر ایجاد شد و ۱۲ خانه را بلعید. عمق این حفره نزدیک به ۵۰ متر بود. به نقل از اسپوتنیک، در این حادثه ۲۷۳ نفر کشته شدند.
علت این فرونشست ناگهانی، خالی شدن سطح زیرین پوسته زمین در این شهر و خشک شدن کانال های فاضلاب اعلام شد؛ یعنی شبیه به اتفاقی که در مناطق خشک و در دشت های کشورمان در حال حاضر در حال وقوع است؛ خشک شدن کانال های آب های زیرزمینی.
در سال ۲۰۱۰ باز هم گواتمالا سیتی، کانون اصلی اخبار مربوط به فروچاله ها شد. این بار بعد از یک توفان گرمسیری، حفره ای بزرگ در مرکز این شهر ایجاد شد و یک ساختمان ۳ طبقه را بلعید.
در این حادثه وحشتناک ۱۳ نفر جان باختند. علت ایجاد این حفره بزرگ در مرکز شهر، خالی شدن کانال های زیرزمینی آب اعلام شد. البته باید این را در نظر داشت که منابع آب های زیرزمینی گواتمالاسیتی از کشور ما غنی تر است اما جنس خاک این شهر آهکی است و فقیر. به هر حال خالی شدن کانال های زیرزمینی آبی، علت اصلی فرونشست های عظیم در گواتمالاسیتی اعلام شده است که همچنان نیز ادامه دارد.
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
ارسال نظر