بازار داغ ختم‌های تجملی!

روزنامه شهروند: فیلمبرداری و عکاسی از مراسم ترحیم تنها یک نمونه از خدماتی است که موسسات تشریفاتی برگزار کننده مراسم ختم ارایه می‌دهند. این موسسات علاوه بر خدمات معمولی چون بر عهده گرفتن کارهایی معمول مراسم مانند: ظروف کرایه و تجهیزات مراسم، وسیله ایاب و ذهاب، تهیه غذا و حلوا خدمات ویژه‌تری هم ارایه می‌دهند که خدمات روانشناسی، پرستار کودک و پزشک سر مزار بخشی از آنهاست.

سکانس اول

کارکنان موسسه دورتادور نشسته‌اند؛ کارمندانی یک‌دست سیاه‌پوش. با چشمانی بهت‌زده به حرف‌های صاحب موسسه گوش می‌دهند: «گریه کردن هنره. گریه درست دل سنگ رو آب میکنه. قدر کار خودتونو بدونین. شما هم تو مراسم می‌شید فامیل میت. اگر شغل شما سختی کار داشت دو ساله بازنشسته می‌شدید چون اون سختی‌ای که تو شغل شما هست تو هیچ شغل دیگه‌ای نیست. این شغل هنوز جانیفتاده پس تا دست زیاد نشده باید یه اعتباری واس خودمون کسب کنیم.»

این سکانسی از فیلم «چند میگیری گریه کنی؟» است. داستان فیلم درباره رضا شایسته، پیرمرد تنهایی است که مقیم آمریکاست و زمانی که می‌فهمد در آستانه مرگ قرار گرفته، به ایران می‌آید تا در وطن خود بمیرد. پیرمرد چون دوست و فامیلی در کشورش ندارد، سراغ آدم‌هایی را می‌گیرد تا پس از مرگش برایش گریه و زاری کنند و بنابراین برگزاری مراسمش را به یکی از موسسات تشریفات مجلس می‌سپرد که به قول خودش: «سنگ تموم بگذارن و شکوهمندترین مراسم ختم ممکن رو براش بگیرن.»

این فیلم‌ سال ٨٤‌ ساخته شده و زمانی که اکران شد علاوه بر قصه فیلم - که شخصی تصمیم می‌گیرد برای خود مراسم ختم بگیرد - نوع رفتار موسسات برگزار کننده این مراسم هم برای خیلی‌ها جذاب و حتی خنده‌دار بود. این‌ که موسساتی در این شهر باشند که کارشان «لاکچری»برگزار کردن مراسم ختم باشد، آن زمان موضوعی عجیب و دور از ذهن بود اما فقط یازده سال زمان لازم بود تا این سوژه فیلم کمدی «شاهد احمدلو» به امری عادی تبدیل شود. امروز هر چند موسسه تشریفاتی برگزار کننده مراسم، حداقل یکی به‌ طور تخصصی کارهای مرتبط با مراسم ختم را انجام می‌دهد و باقی موسسات هم در کنار خدمات عروسی، تولد و جشن‌های دیگر خدمات مربوط به مراسم ختم را هم انجام می‌دهند. همین هفته بود که خبری از قول رئیس اتحادیه عکاسان و فیلمبرداران پخش شد که بنا بر آن فیلمبرداری از مجالس عروسی ٥٠ درصد کم شده ودر عوض فیلمبرداری مراسم ختم، جایگزین آمار تصویربرداری مراسم عروسی شده.

باستانی، رئیس اتحادیه عکاسان و فیلمبرداران در گفت‌وگو با ایلنا گفته بود: «با توجه به وضع اقتصادی کشور و ناهنجاری‌های اجتماعی که مشخصا در حوزه ما چشم و هم چشمی است، سبب شده که میزان درخواست فیلمبرداری و عکاسی برای مراسم ازدواج نزدیک به ٥٠‌ درصد کاهش پیدا کند و پدیده‌هایی همچون فیلمبرداری از مراسم ختم و تشییع جنازه جایگزین شود.» موضوعی که باستانی در گفت‌وگو با «شهروند» این گونه بیان کرد که: «این طور نیست که آمار فیلمبرداری از مراسم عروسی کم شده و فیلمبرداری از مراسم ختم جای فیلمبرداری از عروسی را گرفته باشد اما به هر حال مجلس ختم هم یکی از مراسمی است که شاید افراد دلشان بخواهد از آن فیلمی تهیه کنند و این به خودشان مربوط است. من نگفتم که آمار فیلمبرداری از ختم بیشتر از عروسی شده اما به هر حال سن ازدواج بالاتر رفته و مجلس‌های عروسی کم‌تر شده‌اند و در این اوضاع آمار فیلمبرداری از مجالس ختم بیشتر به چشم می‌آید.»

سکانس دوم

آقا رضا، پیرمرد فیلم «چند میگیری گریه کنی؟» در ماشین نشسته و گوش به حرف‌های پسر جوانی می‌دهد که قول داده مراسم ختم پیرمرد را آبرومندانه برگزار کند. پسر همین‌ طور که در حال رانندگی است، با یک دست کارت ویزیتی را مقابل چشمانش می‌گیرد و شروع به خواندن می‌کند: «موسسه خدمات ترحیم «اشک‌پور». بعد از روی برگه کوچکی که در دستش نگه داشته، ادامه می‌دهد: «تشییع، تدفین، حلوا، مداح و فیلمبردار. وسیله ایاب و ذهاب و حتی سفارش اعلامیه.» می‌خندد و رو به پیرمرد ادامه می‌دهد: «از رفقای قدیمیه، هر کی رفته پیشش مشتری شد. ناکس طوری مراسم برگزار می‌کنه که آدم هوس می‌کنه همین الان بمیره.»

امروز پیدا کردن موسساتی که حاضر باشند، مراسم ختم را با خدماتی مانند آن چه موسسه «اشک‌پور» فیلم احمدلو وعده می‌دهد، برگزار کنند، کار سختی نیست؛ موسساتی که اولین گزینه پیشنهادی‌شان برای برگزاری مراسم فیلمبرداری حرفه‌ای از مراسم ختم است.

طاهری صاحب یکی از موسساتی است که حدود سه‌ سال است کارهای مراسم ختم را انجام می‌دهد و به گفته خودش صفر تا صد مراسم را حرفه‌ای برگزار می‌کند: «فیلمبرداری اولین آپشن موسسه برای پیشنهاد به مشتریامونه. هزینه فیلمبرداری بستگی به این داره که شما خودتون انتخاب کنین که با چه کیفیتی از مراسمتون فیلمبرداری شه و با انتخاب هر کدومشون قیمت فرق می‌کنه. منوی فیلمبرداری مراسم ختم از منوی شماره یک شروع میشه که با یه دوربین از مراسمتون فیلمبرداری می‌کنیم تا می‌رسه به منوی آخر که حرفه‌ای‌ترین منوی موجوده، از فیلمبرداری با دوتا دوربین فول اچ‌دی تا گرفتن تصویرهای هلی‌شات از مراسم.» یکی از گزینه‌های پیشنهادی مراسم ختم که در کنار فیلمبرداری از مراسم به صاحبان عزا پیشنهاد داده می‌شود، عکاسی از مراسم است: «عکاسی از مراسم هم قیمت‌ها و منوهای مختلفی داره اما معمولا بیست تا عکس از مراسم می‌گیریم که رو فایل تحویل می‌دیم. حالا اگه صاحب عزا عکس‌های بیشتری از اقوام بخواد باز یه‌ درصدی رو مبلغ اضافه میشه.»

یکی از آپشن‌های فیلمبرداری از مراسم ختم، ساخت کلیپی در مورد متوفی و پخش آن در مراسم است: «الان همه تو مراسمشون کلیپ پخش می‌کنن که می‌برن سر خاک مرحوم پخش می‌کنن یا این‌ که بعد از مراسم خاکسپاری توی تالار قبل غذا دادن نشون می‌دن. کلیپ هم مثل فیلمبرداری قیمت یکسانی نداره و باز اونم بستگی به نوعش، هزینه و قیمتش متفاوته. یک کلیپ معمولی می‌شه برای مراسم ساخت که خیلی هزینه‌اش بالا نمیشه، حدود ٥٠٠تومن. کلیپ‌های حرفه‌ای‌تر که آبرومندانه‌تر باشه مسلما هزینه ساختش بالاتره و می‌ره تا نزدیک یه تومن. البته یه نوع کلیپ «اسپرت» هم داریم که عکس‌های تک نفره مرحوم رو می‌گیریم و با آهنگ‌های مناسب براش یه کلیپ چندرسانه‌ای خیلی خوب می‌سازیم حالا می‌تونیم تصاویر خاکسپاری همون روز رو هم مونتاژ کنیم توش، دیگه این بستگی به سلیقه سفارش دهنده داره.»

در میان کلیپ‌های پیشنهادی این موسسات یک نوع کلیپ به نام «کلیپ ویژه» هم به چشم می‌خورد که طاهری، مسئول موسسه آن را این گونه توضیح می‌دهد: «کلیپ ویژه همون کلیپه اسپرته با این تفاوت که از اقوام نزدیک و دوستای صمیمی مرحوم مصاحبه گرفته میشه و مونتاژ میشه لابه‌لای صحنه‌های دیگه کلیپ. کلیپ ویژه مسلما قیمتش از کلیپ‌های دیگه بالاتره چون اولا پیدا کردن آدم‌ها تو ختم و مصاحبه گرفتن در مورد مرحوم کار خیلی سختیه، دوما هم این‌که خب قطعا ساختش کار خیلی بیشتری می‌بره و باید زمان بیشتری بذاریم برای تدوینش.» در میان انواع خدمات تصویری این موسسات برای مراسم ختم، شاید شگفت‌آورترین و غیر قابل قبول‌ترین قسمت کار ساخت کلیپ و فیلمبرداری از آخرین لحظات زندگی شخصی باشد که هنوز نمرده است اما امید چندانی به زنده بودنش نیست: «عمر که دست خداست اما خب خیلی‌ها هستن که دکترها جوابشون کردن یا حالشون خیلی وقته که بده. اقوام نزدیک و خانواده این آدم‌ها که دوست دارن از آخرین لحظات زندگی عزیزشون تصویر داشته باشن به ما زنگ می‌زنن که بریم و فیلم بگیریم ازشون بعدش این فیلم‌ها رو نگه می‌داریم و می‌چسبونیم به فیلم مراسم ختم.»

سکانس سوم

فیلمبرداری و عکاسی از مراسم ترحیم تنها یک نمونه از خدماتی است که موسسات تشریفاتی برگزار کننده مراسم ختم ارایه می‌دهند. این موسسات علاوه بر خدمات معمولی چون بر عهده گرفتن کارهایی معمول مراسم مانند: ظروف کرایه و تجهیزات مراسم، وسیله ایاب و ذهاب، تهیه غذا و حلوا خدمات ویژه‌تری هم ارایه می‌دهند که خدمات روانشناسی، پرستار کودک و پزشک سر مزار بخشی از آنهاست: «همیشه چیزی که یه مراسم رو متمایز از مراسم‌های دیگه می‌کنه جزییاته. مراسم ختم به خاطر این‌ که خیلی شلوغ هستند و جو غم‌انگیزی دارند فضای مناسبی برای بچه‌ها نیست اما خب خیلی‌ها مجبورند که با بچه کوچیکشون بیان به این مراسم برای همین ما یه پرستار کودک هم می‌فرستیم سر مزار که از بچه‌ها مراقبت کنه. پزشک هم سر مزار و هم در مراسم مسجد حضور داره که اگه خدایی نکرده یکی حالش بد شد بتونه بهش خدمات بده. از نظر من حضور روانشناس هم اصلا یه امر لازم برای این جور مراسم‌هاست که بشه حجم غم این اتفاق رو تحمل کرد.» قیمت حضور پزشک و پرستار کودک در مراسم هم بستگی به موسسه تشریفاتی مورد نظر دارد و بسته به آن، قیمتی را به فاکتور هزینه‌های مراسم اضافه می‌کند.

تلخ مثل کیک ترحیم!

حالا چند سالی است که عادت کرده‌ایم مزه کیک‌ها در دهان‌مان تلخ باشد. شیرینی‌هایی که زمانی نمودی از بساط شادی و حال خوشمان بود، امروز به پای ثابت مراسم غم‌انگیزمان تبدیل شده، از جشن طلاق تا مجلس ترحیم. «کیک ترحیم رو معمولا تو خونه مرحوم سرو می‌کنیم اما خیلی‌ها دوست دارن سر خاک کیک پخش کنن که مشکلی نیست.»

به گفته موسسات برگزار کننده مراسم ترحیم این کیک‌ها در میان صاحبان مجالس خیلی پرطرفدار است و حالا به یکی از اجزای ثابت ختم‌های لاچکری تبدیل شده. کیک‌های تلخی که گویا رنگ سیاهشان نمودی از غم و اندوه مراسم است: «این کیک‌ها رنگشون سیاهه که برای رنگش از شکلات تلخ استفاده می‌کنیم. تزیین روی کیک هم بستگی به سلیقه سفارش‌دهنده‌ها داره، می‌تونه ساده با چند تا شاخه گلایل تزیین بشه یا می‌تونه عکس مرحوم روی کیک چاپ بشه و کیک تصویری باشه.»

دوربین زوم می‌کند روی عکس صاحب موسسه روی دیوار. عکسی با پیراهن مشکی و چشمان اشکبار و بعد همین‌طور صاحب موسسه تسبیح می‌چرخاند و می‌گوید: «حقیقتا برای ما مقدور نیست. این جوری ما باید هی گوش به زنگ باشیم ببینیم خدای ناکرده کی بالاخره شما می‌خوای چیز باشی. اونم تو این شرایط که قیمت داره همینجوری می‌ره بالا.»

آقا رضا شایسته لبخند می‌زند: «برای من قیمت مهم نیست.» رئیس موسسه یکی دیگر از دانه‌های تسبیحش را می‌اندازد و با لبخند می‌گوید: «حرفی نیست آقا رضا. فقط این‌که ما ١٠، نه ببخشید! پونزده‌ درصد از فاکتور خدمات ارایه شده رو برمی‌داریم.» پیرمرد با همان لبخند روی صورتش ادامه می‌دهد: «مشکلی نیست فقط می‌خوام قبل مراسم اصلی، یه بار مراسم برام اجرا بشه که از شکوهمندیش مطمئن شم. فیلم هم گرفته شه برای خانواده‌ام.»

«یعنی یه مراسم سوری؟» رئیس موسسه این را می‌پرسد و بعد بدون این‌ که منتظر جواب بماند می‌گوید: «باور کنین اگه یه موسسه دیگه‌ای بود امکان نداشت ولی شعار ما اینه: «چو عضوی به درد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار. درست بر عکس اون موسسه‌های دیگه که می‌گن: جهنم دگر عضوها را چه کار» می‌زند زیر خنده و دانه آخر تسبیح را می‌اندازد.»