با عنکبوت‌های مشاهیر آشنا شوید!

مجله همشهری دانستنیها - مجید مرادمند*: علم زیست شناسی علم مطالعه موجودات زنده است و اولین قدم در این مطالعه، شناخت و نام گذاری علمی، توصیف و ثبت آنها محسوب می شود. علوم کاربردی که بر پایه زیست شناسی بنا شده اند، همچون کشاورزی محیط زیست و پزشکی هم به پژوهش های ما زیست شناس ها نیاز دارند.

اگر زیست شناسی، گیاه شناسی، و جانور شناسی را تعطیل کنیم، پس از مدتی خواهیم دید که خیلی از پرسش های بی جواب در حوزه های کشاورزی و محیط زیست و پزشکی روی هم تلنبار شده اند که پاسخ آن ها برای حل مشکلات زندگی و معیشت انسان ها وابسته به پژوهش های کسانی مثل ما عنکبوت شناس هاست.

همه عنکبوت ها این شانس را ندارد که به افتخار چهر های مشهور نام گذاری شوند، حتی عنکبوت های زیبایی مانند عنکبوت طاووس

- شناخت آفات کشاورزی ، جانواران ناقل و جانواران مخزن بیماری های مسری در پزشکی و مطالعه تنوع زیستی یک منطقه برای اعمال سیاست های حفاظتی زیست محیطی مثال هایی از اهمیت شناخت و معرفی گونه های زیستی هستند و نقش مهم زیست شناسانی را نشان می دهند که با چکمه های گل آلود در طبیعت جست و جو و پژوهش می کنند.

شاید به جرأت بتوان گفت که هیجان انگیز ترین بخش کار ما ، زمان کشف گونه ای ناشناخته و تازه برای دنیای علم است. همین جاست که کودک درون یک زیست شناس به وجد می آید و از سر ذوق، فریاد «یافتم، یافتم» ارشمیدسی سر می دهد. تشخیص جدید بودن نمونه های تازه کشف شده، موضوعی کاملا تخصصی است که عده کمی متخصص، آن هم با سال ها کار سخت تجربی روی گروهی خاص از جانواران، می توانند از عهده آن برآیند.

به چشم بقیه آدم ها و حتی دیگر جانور شناسانی که روی آن گروه تخصصی ندارند، نمونه هایی اره کشف شده، ممکن است جدید به نظر برسند (در حالی که پیش تر فرد دیگری توصیفشان کرده باشد) یا خیلی معمولی باشند (در حالی که پیش تر توصیف نشده اند.) کار سخت ما تازه از همین جا آغاز می شود: توصیف، نام گذاری و رده بندی نمونه کشف شده با اتکا به دانشی بسیار تخصصی. این جاست که به ثبت جهانی گونه جدید نزدیک می شویم.

شما برای تایید جدید بودن گونه خود نیازمند آوردن شواهد دقیق علمی هستید و باید متفاوت بودن آن با دیگر گونه های نزدیک را اثبات کنید. در حقیقت کسی صرفا به احترام تخصص شما، حرف شما را نمی پذید. همه چیز به ارائه شواهدی نیاز دارد تا داورهای متخصص اجازه انتشار توصیف گونه جدید مورد ادعای شما را در مجله های تخصصی بدهند و گونه شما ثبت جهانی شود تا همین جا دیده می شود که کار کاری ساده نیست.

در دانشگاه های کشورمان دانشجویان در سطح دکترای تخصصی و آن هم به پشتوانه استادان راهنمای خود یا همکاری با محققان خارجی، موفق به توصیف گونه های جدید می شوند. هیچ دانشجویی پیش از رسیدن به چنین سطحی فرآیندهای داوری چند مرحله ای و سخت گیرانه مجلات معتبر علمی ندارد.

هر قدر تا این جای کار وابسته به شواهد دقیق و سخت گیرانه بود، مرحله بعد لطیف و ظریف و وابسته به تصمیم نویسنده ها و مکتشفان گونه جدید است. این مرحله نام گذاری گونه جدید است که نام آن ، باید همچون نام کودکی تازه متولد شده انتخاب شود. با این که«نظام نامه بین المللی نام گذاری جانوری» (ICZN) شما را در انتخاب نام نسبتا آزاد می گذارد، نام جدید بایستی در قالب قوانین ICZN انتخاب شود تا بکپارچگی و جهانی بودن نام رعایت شود.

این نام علمی باید به خط لاتین باشد، ایتالیک نوشته شود و متشکل از دو جزء باشد: نام سرده و صفت گونه ای.سرده گروهی متشکل از یک یا چند گونه است که همه در نام سرده مشترک هستند، اما صفت گونه متفاوت دارند. مثلا نام گونه انسان امروزی Homo sapiens است که در آن Homo نام سرده و sapiens صفت گونه ای ماست.

در سده بیست و یکم میلادی طبیعت دیگر چندان بکر و ناشناخته نیست و در اغلب موارد گونه های تازه کشف شده متعلق به سرده هایی هستند که پیش تر از این شناخته شده اند و کاشف گونه جدید تنها می تواند در صفت گونه ای جدید خلاقیات به خرج دهد. مثلا آخرین گونه انسان ریخت کشف شده Homo naledi نام گرفته است و صفت گونه ای آن مربوط به غاری است که استخوان های این گونه تازه در آن جا کشف شد.

عنکبوت گرگی مونوگان:

Ctenus monaghani
Jager, 2013

- «دومینیک موناهان» Dominic monaghan. بازیگر هالیوود بیشتر به خاطر حضورش در سه گانه ارباب حلقه در نقش یکی از قهرمانان هابیت شناخته شده است. ولی علت نام گذاری گونه جدید به نام او، تولید مجموعه مستند هایی در مورد جانوران خطرناک به نام «Wild Thing» است که بخشی از آن با همکاری دکتر «پیتر یگر»(Peter jager) آلمانی در غارهای کشور لائوس در جنوب شرق آسیا اتفاق می افتند.

این دو به اتفاق هم در جست و جوی درشت جثه ترین عنکبوت ها وارد غارهای تاریک می شوند. گونه عنکبوت گرگی موناهان عنکبوتی درشت جثه است که شب ها از غار خارج می شود و فعالیت می کند و بدون تنیدن تار، در جنگل طعمه های خود را شکار می کند.

عنکبوت دریچه ساز استیون کولبر:

Aptostichus stophencolberti
Bond, 2008

- «استیون کولبر»(Stephen Colbert) کمدین و منتقد مشهور برنامه های تلویزیونی در یکی از برنامه های زنده خود (The Colbert Report) از پروفسور باند انتقاد کرد که چرا نام خواننده راک کانادایی را بر این نام گذاری گونه جدیدی از عنکبوت ها ی خود انتخاب کرده است و مدعی شد که خودش بیشتر مستحق مفتخر شدن نامش در جامعه علمی با نام گذاری چندین گونه جدید است. پس از این برنامه بود که در سال 2008(1387)، پروفسور باند گونه ای خویشاوند با گونه باراک اوباما را به افتخار او نام گذاری کرد. البته به خاطر این ادعا در سال های بعد، محققان سه گونه از حشرات جدید را هم به نام او مفتخر کردند.

عنکبوت دریچه ساز باراک اوباما:

Aptostichus barackobamai
Bond, ۲۰۱۲

- این گونه در سال ۲۰۱۲(۱۳۹۱) به جهان علم معرفی شد. پروفسور «باند» از دانشگاه «آبورن» (Auburn) که این گونه را نام گذاری کرده است، علت آن را علاقه شخصی رئیس جمهور وقت ایالات متحده به عنکبوت ها می داند. این گونه همچون دیگر اعضای خانواده Euctenizidae منحصر به آمریکای شمالی و بوم زاد مناطق کویری کالیفرنیای جنوبی است. عنکبوت های این خانواده درون تونل هایی که در خاک حفر می کنند، زندگی می کنند. آن ها دهانه ورودی تونل را با در پوشی ویفر مانند می پوشانند و قربانیان خود را که بی خبر از کنار دهانه پنهان شده تونل در حال عبور هستند، با حرکتی برق آسا شکار می کنند.

عنکبوت جهنده کیپلینگ:

Bagheera kiplingi
Peckman & Peckman 186

- «جوزف رادیارد کلیپلینگ» (Joseph Rudyard kipling) نویسنده و رمان نویس برنده جایزه نوبل ادبیات بود. شهرت او به دلیل رمان معروف «کتاب جنگل» است. نکته جالب درباره نام علمی این گونه، نام سرده آن است که با الهام از یکی از شخصیت های داستان به نام «باگیرا» یا همان پلنگ سیاه انتخاب شده است.

«عنکبوت جهنده کیپلینگ» گونه منحصر به فرد در دنیای عنکبوت ها محسوب می شود چرا که رژیم غذایی خود را تغییر داده و تا حدودی به گیاه خواری روی آورده است. عنکبوت های این گونه بیش از 90 درصد دریافت غذایی خود را از شیره های ترشحی انتهایی برگ های گونه خاصی از درخت «آکاسیا» در آمریکای مرکزی به دست می آوردند.

با این حال گاهی هم از نکتار گل ها تغذیه می کنند و حتی در فصول خشک به هم نوع خواری روی می آورند. دیگر مورد جالب در این میان، رابطه هم زیستی میان درخت آکاسیا و گونه خاصی از مورچه ها است. مورچه ها از ترشحات برگ های آکاسیا که غنی از پروتئین هستند، در برابر مهاجمان از جمله عنکبوت ها محافظت می کنند. عنکبوت ها هم هر از گاهی شفیره های در حال حمل توسط کلنی مورچه ها را غارت و از آن ها تغذیه می کنند.

عنکبوت شکارگر دیوید بووی:

Heteropoda davidbowie
Jager, 2008

- «دیوید بووی» (David Bowie) نوازنده، آهنگساز و بازیگر فقید انگلسیی است که محبوبیت فراوانی در بین دوستداران موسیقی غرب داشت. او در دوره ای از اجراهای خود ظاهری با موهای بلند و بلوند داشت، یعنی تقریبا هم شکل گونه جدیدی از عنکبوت های شکارگر که در سال 2008(1387) توسط دکتر یگر پیدا شد. این جا شباهت ظاهری و البته محبوبت خواننده نزد پژوهشگر بود که باعث این تصمیم شد.

نام گذاری این گونه بازتاب وسیعی در رسانه های زمان خود داشت و باعث توجه عمومی و بازتاب آن در محافل تصمیم گیرنده زیست محیطی درباره تنوع زیستی در خطر انقراض و ناشناخته جنوب شرق آسیا شد. این گونه، مانند دیگر اعضای خانواده Sparassidae شب فعال است و روی تنه و برگ های درختان جنگلی نواحی بارانی مالزی و سوماترا در جست و جوی طعمه به انتظار می نشیند.

عنکبوت آرنولد شوارتزنگر:

Predatoroonops schwarzeneggeri
Brescoveit, Rheims & Ott. 2012

- «آرنولد شوارتزنگر» (Arnold Schwarzenegger)، بازیگر اتریشی- آمریکایی، در ایران به خوبی شناخته شده است. گونه عنکبوت آرنولد بر خلاف نام بزن بهادری که یدک می کشد، جثه ظریفی دارد و در آمریکای جنوبی کشف شده است. علت نام گذاری این گونه توسط دانشمندان، حضور آرنولد در فیلم «غارتگر» در نقش «داچ شفر»، فرماندهی نیروهای ویژه است که در جنگل های بارانی آمریکای جنوبی، مامور نجات گروگان هاست، ولی درگیر نبرد با موجودی غارتگر و فرا زمینی می شود. نام سرده هم از ترکیب نام فیلم Predator 1987(1366) و نام علمی خانواده این عنکبوت ها یعنی Oonopidae ساخته شده است.

عنکبوت دریچه ساز نلسون ماندلا:

Stasimopus mandelai
Hendrickson & Bond, ۲۰۰۴

- سه گونه از عنکبوت های بوم زاد در جنوب آفریقا به نام رهبر فقید و آزادی خواه آفریقای جنوبی، «نلسون ماندلا» (Nelson Mandela) نام گذاری شده اند. اولی «عنکبوت گرد باف نلسون ماندلا»، Singafrotypa mandela گونه ای است که برای به دام انداختن شکار خود، شبکه توری دایره ای شکلی را بین برگ ها و شاخه های گیاهان می تند. گونه «عنکبوت پاشانه ای نلسون ماندلا» با نام علمی Anelosimusnelsoni هم از خانواده عنکبوت های بیوه سیاه، گونه دیگری است که زندگی نیمه اجتماعی دارد و به افتخار ماندلا نام گذاری شده است.

اعضای این سرده اخیر به صورت اجتماعی درون شبکه تار مشترکی زندگی می کنند و طعمه های بزرگ تر از خود را به صورت گروهی مغلوب می کنند. گونه سوم «عنکبوت دریچه ساز نلسون ماندلا» با نام علمی Stasimopus mandelai است. این عنکبوت درون تونل هایی که در زمین حفر می کند، زندگی می کند و در پوشی کرک مانند برای ورودی آن می سازد.

عنکبوت مینیانوری آتنبرو:

Prethopalpus attenboroughi
Baehr & Harvey, ۲۰۱۲

«دیوید آتنبرو» (David Attenborough) تهیه کننده و مستند ساز حیات وحش که به دلیل سال ها فعالیت در زمینه فیلم های مستند، لقب شوالیه را از ملکه انگلیس دریافت کرده، برنده جوایز هنری فراوانی همچون جایزه «بفتا» است. در ایران هم به خاطر پخش اغلب مستندهایش از صدا و سیما، شهرت بسیار زیادی دارد. گونه های زیستی فراوانی به افتخار او نام گذاری شده اند که می توان به گونه هایی از گیاهان، ماهی ها، پستانداران و حتی دایناسورها اشاره کرد.

«عنکبوت مینیاتوری آتنبرو» عنکبوتی است تنها به طول چند میلی متر که به صورت بوم زاد در جزیره ای در «کوئیزلند» استرالیا یافت می شود. این عنکبوت ها در لاش برگ های نواحی جنگلی و زیر سنگ ها یافت می شوند و به دلیل اندازه بسیار کوچکشان کمتر توسط عامه مردم در محیط تشخیص داده می شوند.

عنکبوت هریسون فورد:

Calponia harrisonfordi
Platnick, ۱۹۹۳

- «هریسون فورد» (Harrison Ford) بازیگر مشهور هالیوود را شاید با سری فیلم های ماجراجویانه «ایندیانا جونز» یا نقش ماندگار «هان سولو» در جنگ ستارگان به خاطر بیاورید.

پروفسور «نورمن پلاتنیک» از موزه تاریخ طبیعی آمریکا به دلیل گویندگی یکی از مستند های موزه تاریخ طبیعی از سوی آقای فورد، این گونه را به افتخار ایشان نام گذاری کرد.

شاید او وقتی عنکبوتی را به نام آقای فورد مفتخر می کرد، یادش نبود که فورد در فیلم «الماس گمشده» که اتفاقات آن در هندوستان رخ می دهد، بر سر سفره ای می نشیند و ظرفی پر از عنکبوت های برشته را می خورد. عنکبوت هریسون فورد متعلق به خانواده ای کمیاب از عنکبوت هایی با اندازه مینیاتوری است که وجه تمایزشان با عنکبوت های دیگر، تحلیل رفتن و حذف شش های کتابی است. آن ها غالبا از دیگر عنکبوت های هم جثه خودشان تغذیه می کنند. به علاوه اکثر اعضای این خانواده بر خلاف دیگر عنکبوت ها که هشت چشم دارند، دارای دو یا چهار چشم هستند.

*دکترای تخصصی زیست شناسی