سیلویا پلات؛ بانوی شعر اعتراف

برترین ها: امروز مصادف است با تولد «سیلویا پلات» شاعر و رمان نویس برجستۀ آمریکایی. کسی که با اشعار اعتراف گونه و روایت سراسر درد و رنج زندگی کوتاه و سرانجام تراژیک حیاتش، شمایلی ماندگار در ادبیات پیشروی جهان است.

او را پس از ویرجینیا ولف، تاثیرگذارترین زن در دنیای ادبیات می دانند. سیلویا برخلاف بسیاری از مشاهیر دنیای هنر و ادبیات که در اوج شهرت و محبوبیت دست به خودکشی زدند، پس از مرگ خود خواسته اش بود که به افسانه ای بر سر زبان ها مبدل شد.

شیشه و سنگ

متولد اکتبر ۱۹۳۲ در بوستون امریکا بود. سال ۱۹۳۲ پس از سلسله ای درگیری های روانی ویک بار خودکشی ناموفق وارد دانشگاه کمبریج شد و در همان دوران با «تد هیوز» شاعری سرشناس (ملک الشعرای انگلیسی) ازدواج کرد.

در نظر سیلویا، تد تنها یک شاعر نبود، بلکه آوایی بود شبیه به صدای خداوند. در ۲۶ فوریه ۱۹۵۶ مهم ترین اتفاق زندگی‌ سیلویا به وقوع پیوست .«این بدترین اتفاقی بود که می‌توانست بیافتد . جوانی به سوی من می‌آمد که از بالا به زن‌ها نگاه می‌کرد . این را از همان لحظه‌ اول که وارد شد، فهمیدم . اسمش را از دیگران پرسیدم، اما کسی چیزی نگفت. به درون چشمانم خیره شد، او تد هیوز بود. من مدام زبانم می‌گرفت، او نیز دست و پایش را گم کرده بود. ناگهان نزدیک شد و روسری قرمزم را که آنهمه دوستش می‌داشتم از روی موهایم کشید و برای خود برداشت. و نیز گوشواره‌های نقره‌ای و مورد علاقه‌ام را و گفت: "ها ها ! اینها پیش من می‌مانند!"

چهار ماه بعد در جون ۱۹۵۶ آنها ازدواج کردند . در سال ۱۹۶۰ اولین فرزندشان فریدا متولد شد و نیکلاس، فرزند دومشان دو سال بعد به دنیا آمد. پس از بازگشت از آمریکا پلات که دچار افسردگی شدیدی بود متوجه ارتباط هیوز با زنی به نام آسیه ویول شد، سیلویا در ۱۹۶۲ از او جدا شد.

زمستان آن سال سخت‌ترین و سرد ترین زمستانی بود که بر وی گذشت. تنهایی ،سرپرستی دو کودک، فقر، مشکلات عمیق روانی و افزون بر همه بیماری‌های جسمی از قبیل سینوزیت _ که همیشه با آن در گیر بود _ همه دست به دست هم داد و او را به شتاب به سوی مرگ پیش راند.

سرانجام در سحر گاه ۱۱ فوریه ۱۹۶۳ مقاومتش درهم شکست،او پس از گذاشتن نان و شیر برای فرزندانش در کنار تخت آنها، و پوشاندن منافذ در و پنجره با حولۀ خیس، و با باز کردن شیر گاز به زندگی دردمندانه‌ خود پایان داد. " باید به جای تو ،عاشق مرغ توفان می شدم/ بهرحال هنگام بهار، آنها دوباره بازمی گردند و از نو آواز می خوانند؟"

ترکیدن حباب شیشه‌ای

"شاید هرگز خوشبخت نشوم اما امشب شادم."

این جمله را سیلویای هجده ساله،درآغاز دفترچه خاطراتش که وقایع سالهای ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۲ را در برمی گیرد نوشت. دفتری که سیلویا در آن هر روزه فریادِ جان ناآرام خویش را به بند کلمات می کشید و هر نفس با نگاهی لرزان از تردید و در پس پلک هایی سرشار از زنانگی، جهان پیرامون را در چرخه ای ابدین از نفی و اثبات به چالش می کشید،گزیده این یادداشت ها با مقدمه ای به قلم تد هیوز و ویرایش فرانس مک کالودر ۱۹۸۲ منتشر شد.

این خاطرات که به منظور چاپ نوشته نشده بودند، با تکنیکی قوی که سیر هرچه پخته تر شدن شیوه نگارش شاعر جوان را به نمایش می گذارند، از خصوصی ترین لحظات زندگی و احساسات نویسنده پرده برمی دارند.

هیوز آخرین یادداشتهای سیلویا را که واپسین مرحلهٔ زندگی او را بازگو میکردند، با ادعای حمایت از فرزندانش از بین برده است.

هیوز در مقدمه این دفتر چنین می نویسد: "سیلویا زنی بود با نقاب‌های گوناگون، من شش سال تمام با او زندگی کردم ‌، اما هرگز پیش نیامد که خودِ واقعی‌اش را ببینم ، تنها در ماه های آخر، آن هم فقط یک بار و در یک لحظه، او در خاطراتش فقط خودش را می‌نوشت و با تمامی وجود دربرابر تصویرهایی که از ذهن ناخود‌آگاهش برمی‌خاست، می ایستاد."

هیوز بعدها مجموعه شعری با عنوان «نامه های میلاد» در سال ۱۹۹۸ منتشر کرد که درباره رابطه او با سیلویا نوشته بود. این مجموعه که شامل ۸۸ شعر، به تعداد کلیدهای پیانو است،با رازوارگی از آشنایی و ازدواج آن دو آغاز شده و با تنهایی تلخ هیوز به پایان می رسد.

«شهرت نمی تواند نادیده گرفته شود
و هنگامی که از راه می رسد تو همه خوشی هایت را فدای آن خواهی کرد
حتی شوهر و زندگی ات را»

آن سکستون، شاعر آمریکایی و دوست نزدیک سیلویا که او نیز در سال ۱۹۷۴ با دی اکسید کربن خودکشی کرده، درباره کشش همیشه سیلویا به خودکشی و مرگ گفته است:«سیلویا و من ساعت ها و با جزئیات کامل درباره اولین خودکشی مان حرف می زدیم. خودکشی در جایگاهی متضاد از شعر است. ما با اشتیاق از مرگ حرف می زدیم و همچون پروانه که به سمت چراغ کشیده می شود، به وسیله مرگ مکیده می شدیم»

ﻧﮑﻨﺪ ﺧﺎﻃﺮﺧﻮاه ﻣﻦ اﺳﺖ اﯾﻦ ﻣﺮگ؟
در ﮐﻮدﮐﯽ
ﻋﺎﺷﻖ ﻧﺎﻣﯽ ﺧﺰه ﭘﻮش ﺑﻮدم
ﻧﮑﻨﺪ ﮔﻨﺎه ﺳﺖ اﯾﻦ؟
اﯾﻦ ﻋﺸﻖ دﯾﺮﯾﻨۀ ﻣﺮده
ﺑﻪ ﻣﺮگ!

جنین و جمجمه

سیلویا پلات، ژانری را در ادبیات انگلیسی بنا نهاد که شعر "اعتراف گونه" نامیده می شود. اشعار او در عین تغزلی و سمبلیک بودن، سبکی ویژه از ریتم و هجاهای خاص را دربرمی گیرد.

آثار آغازین او با ریتمی کندتر نسبت به واپسین اشعارش خبر از آرامش نسبی درونی وی می دهند، در حالی که هرچه به سال های آخر عمر او نزدیک می شویم، ضربآهنگ آثارش همگام با زندگی اش، به سان آیینه ای تمام نما از روح بی تاب و مشوش اش شتاب بیشتری به خود می گیرد و بر اضطراب درونی پیام آنها می افزاید.

در شعر آغازینش مدام تصاویر مشخصی چون: خون، ماه، بیمارستان، جنین و جمجمه تکرار می شدکه نمود تاثیر پذیری او از شعرایی چون دیلن تامس، ویلیام باتلر ییتس و ماریان مور است.

بعد از دهه شصت اما در آثار سیلویا که ریختی بیشتر سوررئال به خود گرفته اند، دائما غلیانی از تم های محبوس بودن و مرگ جاری است.

شعرهای متاخر او اما در قالبی آزادتر سروده شده اند، گویی شاعر آنها را در حالی که زیر لب زمزمه می کرده روانه کاغذ کرده، شعرهای اولیه را اما انگار بر مبنای ضرب گیری انگشتانش سروده است.

شعر «آینه» نمونۀ شاخص سبک شعری یگانه اوست. اگرچه این شعر تنها شامل دو بند است اما واژه هایی که هجاها را می سازند ، از هیچ قالب سفت و سختی پیروی نمی کنند و متکی بر سیلاب های متداول شعری نیستند. این شیوۀ آزاد و بی قید و بند، ظرفیت زیادی برای بیان درد و رنج و بحران های روحی و روانی او دارد:

در من، او ، دختر جوانی را غرق کرده است
در من پیرزنی است
که روز به روز، به سمت او خیز برمی دارد
همچون یک ماهی وحشتناک

زن درون این شعر دیگر جوان و زیبا نیست و در هیبت ماهی وحشتناکی تصویر شده است. شعر آینه نیز مانند اغلب آثار پلات، درونمایه انتقادی و فمینیستی دارد در این شعر، هویت سیلویا با هویت تصویر او در آینه یکی می شود.

بخش میانی این شعر، هویت زنانۀ آن را بیشتر منعکس می کند:

او پاداش مرا با اشک ها و تحریک دست ها می دهد
من برای او اهمیت دارم

با اشعار سیلویا پلات نه تنها بسیاری از زنان فمینیست آمریکایی بلکه زنان عادی و خانه دار نیز همذات پنداری می کردند. او زبانِ خشم درونی آنها، اندوه پنهان و عقده های سرکوب شده شان بود. سیلویا از زندگی روزمره اش به عنوان ماده خام برای اشعارش استفاده کرده و به آنها کیفیت هنری بخشیده است. امور روزمره ای چون زنگ یک تلفن، زخمی شدن انگشت، کبودی بدن، کاسه ها و ظرف های آشپزخانه و یا شمعدانی، طنین شاعرانه ای در شعرهای او یافته اند.

مهم ترین مجموعه اشعارسیلویا پلات، «آریل»(استعاره ای ادبی و به معنی: سواره تاختن به سمت خورشید در سپیده دم است و در فرهنگ عبری، یکی از القاب خداوند به معنی شیرخدا است.) و «کولوسوس و اشعار دیگر» است. این آثار ابتدا در نشریات معتبر ادبی انگلیس و آمریکا همچون نیویورکر منتشر شده بود و مورد استقبال منتقدان ادبی بریتانیا قرار گرفتند. در آن زمان آنها فردیت قوی و نوای تازه او را ستودند.

اما انتشار مجموعه اشعار غزال به وسیله هیوز بود که او را به شهرت رساند و پس از آن بود که منتقدان به کشف ارتباط این اشعار با افسردگی سیلویا و خودکشی او پرداختند.

سیلویا پلات، همچنین رمانی به نام «خمرۀ شیشه ای» نوشت که در سال ۱۹۶۳ با نام مستعار ویکتوریا لوکاس منتشر شد. سیلویا در این رمان در واقع تجربیات شخصی خود و بحران ها و آشفتگی های درونی خویش را بازتاب داده است.

پس از مرگ سیلویا این رمان در سال ۱۹۶۷ برای نخستین بار با نام خود سیلویا پلات در بریتانیا منتشر شد اما تا سال ۱۹۷۱ به درخواست تد هیوز و مادر سیلویا، این رمان در آمریکا منتشر نشد.

این رمان همچنین در سال ۱۹۷۹ توسط لری پیرس به فیلم برگردانده شد. «خمره شیشه ای» در ایران با عنوان «حباب شیشه ای» با ترجمه گلی امامی منتشر شده است. به گفته تد هیوز، سیلویا پلات از خود دست نوشته های مربوط به رمان دیگری به جا گذاشت با عنوان «در معرض دوگانه» که در ۱۳۰ صفحه بود که بعدها در دهه هفتاد مفقود شد.

در سال ۲۰۰۳ کریستین جفز، کارگردان انگلیسی، فیلم سیلویا را بر اساس زندگی سیلویا پلات و رابطه او با تد هیوز ساخت که در آن گوینت پالترو در نقش سیلویا و دنیل کریگ در نقش تد هیوز ظاهر شدند.

این فیلم اما مورد اعتراض فریدا هیوز، دختر سیلویا پلات و تد هیوز قرار گرفت. فریدا هیوز درشعری اعتراضی با عنوان«مادر من» خطاب به سازنده فیلم سیلویا چنین نوشت:

بادام خورها با مرگ مادرم سرگرم می شوند
و خاطره بی روح او را به عنوان یک سوغاتی به خانه هایشان می برند
آنها می اندیشند که من واژه های مادرم را به آنها می دهم
تا با آن دهان هیولا را پر کنند
عروسک خودکشی سیلویا را