نقش برجسته اروپا در حفظ اعتبار برجام

کارشناسان مسائل بین المللی به اتحادیه اروپا پیشنهاد می کنند در کنار نقش آفرینی مستقل از سیاست های ایالات متحده، خط مشی هایی را اتخاذ کند که باعث جلوگیری از افزایش تنش و فروپاشی برجام می شود.

خبرگزاری ایرنا: کارشناسان مسائل بین المللی به اتحادیه اروپا پیشنهاد می کنند در کنار نقش آفرینی مستقل از سیاست های ایالات متحده، خط مشی هایی را اتخاذ کند که باعث جلوگیری از افزایش تنش و فروپاشی برجام می شود.

اتحادیه اروپا در سال های اخیر بر پویایی سیاسی خود افزوده است. کشورهای اروپایی از دهه ۱۹۹۰ میلادی انسجام خود را برای تصمیم گیری سیاسی واحد بیشتر کردند. در واقع یکی از نخستین پرونده هایی که قاره سبز توانست در عرصه بین المللی نقش آفرینی کند پرونده هسته ای ایران بود. سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس در سال های نخستین قرن ۲۱ به توافق سعدآباد با تهران دست پیدا کردند. با وجود نقش قابل توجه اروپا در این قضیه اما کاخ سفید با خلف وعده خود، این دستاورد و تواففق را عقیم گذاشت.

بار دیگر در سال ۲۰۱۵ نیز سه کشور آلمان ، فرانسه و انگلیس در قالب گروه کشورهای ۱+۵ پس از نزدیک به دوسال تلاش پیگیر دیپلماتیک توانستند به یک توافق هسته ای با ایران دست پیدا کنند که در قبال بازرسی و توقف برخی ابعاد برنامه هسته ای، تحریم های این حوزه علیه کشورمان را رفع کرد.

کارکرد توافق برجام تا آغاز دوره ریاست جمهوری «دونالد ترامپ» در آمریکا مناسب و با بیشترین مفاهمه و البته چالش های اندک پیگیری و اجرا شد اما پس از تغییر رئیس جمهوری آمریکا، انتقاد و بی توجهی به این توافق از سوی دولتمردان کاخ سفید آغاز شد. ترامپ ابتدا شعار پاره کردن برجام و خروج از آن را سر داد و اکنون با کم کردن از تندی اظهارات خود، نقض یا خروج و حتی تغییر در توافق را دنبال می کند.

در روزهای اخیر مقام های اروپایی به دلیل نقش خود در دستیابی به آن و منافع حاصل از این توافق، به شدت با رویکردهای ضدبرجامی ترامپ مخالف کرده اند. علاوه بر «فدریکا موگرینی»، مسئول اصلی اعلام سیاست خارجی اتحادیه اروپا مقام های ارشد سیاسی فرانسه، آلمان، هلند و بسیاری از کشورهای دیگر در قاره سبز بر لزوم ادامه اجرا و پایبندی همه طرف ها به برجام تاکید کرده اند.

گذشته از نقش آفرینی سیاسی و کسب وجهه در عرصه بین المللی، منافع تجاری مهمترین انگیزه کشورهای اروپایی برای ادامه برجام و رفع تحریم های علیه ایران به شمار می رود. از این رو می توان گفت اروپا و آمریکا در قضیه برجام رو در روی هم قرار گرفته اند. بر اساس همین استدلال ها است که به تازگی اندیشکده «شورای روابط خارجی اروپا» (ECFR) در پژوهشی با بیان اینکه فرسایش نرم برجام یکی از نبردها در سطح جهانی است، بر لزوم بازاندیشی اروپا در ماهیت نظام بین المللی و ائتلاف سازی های جدید برای مقابله با آمریکا تاکید کرد.

تحلیلگران راهکارهای گوناگونی را به کشورهای اروپایی برای ادامه روند برجام و حفظ اعتبار اروپا در مقابل زیاده خواهی های ترامپ ارائه می کنند.

*اروپا عزم خود را در مقابله با آمریکا نشان دهد

ترامپ استدلال های محکمی را برای مخالفت با توافق هسته ای در دست ندارد و از این رو اتخاذ چنین راهبردی از سوی وی با خطراتی همراه خواهد بود. این نکته ای است که تارنمای اندیشکده تحلیلی اروپاییEuropean Leadership Network در ارزیابی شرایط اروپا نسبت به توافق هسته ای ایران و قدرت های جهانی آورد و افزود: با هر معیاری اگر به موضوع بنگریم ایران در حال اجرای تعهدات خود در چارچوب توافق چندجانبه هسته ای با سه کشور اروپایی و سه عضو شورای امنیت (در گروه ۱+۵) است. دیدگاه هایی هم که واشنگتن در مورد توافق برجام عنوان می کند نشان از ناموفق بودن آمریکا است.

«کلسی داونپورت» مدیر سیاست عدم اشاعه انجمن کنترل تسلیحات نویسنده این گزارش تحلیلی است که اعتقاد دارد: ترامپ با توجه به معیارهای ارزیابی موفقیت آمیز بودن برجام، متقاعد شده است تا تحریم های بیشتری را علیه ایران به اجرا در آورد. سوالی که مطرح می شود این است که ترامپ چگونه می خواهد با بیان نقض روح برجام ، ایران را مقصر جلوه دهد؟ علاوه بر این با وجود همه شواهد در مورد پایبندی ایران، وی چگونه می تواند برای دوره بعدی گزارش تایید برجام را به کنگره ارسال نکند؟

تحلیلگران هم تاکید می کنند ترامپ قادر نخواهد بود چارچوب های قدیمی تحریم را که با برجام تضعیف شده است دوباره برقرار کند زیرا ایران به همه تعهدات خود عمل کرده است. بنابراین اعمال دوباره تحریم ها به ویژه تحریم های ثانویه می تواند تهدیدی جدی برای توافق هسته ای از سوی همه طرف ها تعبیر شود.

به نوشته این گزارش حتی در برجام ذکر شده است از نظر ایران بازگشت تحریم ها به مفهوم توقف اجرای آن خواهد بود. در آمریکا نیز چهره های بسیاری هستند که می دانند ایالات متحده نمی تواند عامل مرگ و نابودی این توافق باشد. دولت های اروپایی هم به صورت عمومی اعلام کرده اند مخالف هر تحریم بی دلیلی هستند زیرا به منافع شرکت های اروپایی لطمه می زند و در نتیجه باعث بی تاثیر بودن اقدامات آمریکا می شود.

در این چارچوب اروپا می تواند اقدامی را برای تحکیم برجام نشان دهد به این صورت که اعلام کند: در زمینه توافقی که آمریکا آن را به صورت یکجانبه نابود کند، دو باره مذاکره نخواهد کرد و به آمریکا اجازه داده نمی شود که فکر کند با افزایش فشار می تواندب ه توافق بهتری دست پیدا کند.

این کارشناس برجسته هسته ای در پایان تحلیل خود عنوان کرد: بدون تردید برجام یک بحران بلندمدت با ایران را حل کرد و تاکنون موفق بود. به همین دلیل اروپا نباید به دولت ترامپ اجاز دهد تا با دلایل سیاسی که ارتباطی به پایبندی ایران ندارد باعث نابودی توافق شود. مقابله با چنین پیامدی نیازمند حمایت و تلاش جامعه جهانی به ویژه اروپا است.

*نقش آفرینی اروپا و نفع آن برای همه طرف ها

در شرایط کنونی ترامپ برجام را دچار مخاطره جدی کرده است نکته اینجاست که هر دو طرف یکدیگر را به نقض توافق متهم می کنند. تارنمای بولتن دانشمندان اتمی (Bulletin of the Atomic Scientists) نوشت: در این شرایط اروپا می تواند با فعال سازی یک کانال مالی با ایران سهم عمده ای در فرونشاندن این آتش داشته باشد.

اروپا از سال های گذشته به دنبال حل موضوع هسته ای ایران بود و سرانجام در سال ۲۰۱۵ با برجام این کار انجام شد. پس از آن تعامل تجاری دوباره اروپا با ایران از سر گرفته شد که نفت و انرژی سهم عمده ای در آن داشته است.

به نوشته این تحلیل، تاکنون ایران به طور کامل به متن و روح برجام پایبند بوده است اما ایالات متحده برخی اقدام ها در زمینه واردات مواد در حوزه موشکی را که نقض برجام به شمار نمی رود، مورد توجه قرار داده است و با این کار این توافق را به مخاطره انداخته است. اگرچه تاکنون با وجود اظهارات ترامپ، آمریکا نیز به برجام رعایت کرده است اما این احتمال وجود دارد سخنان تند وی باعث تضعیف برجام و تحریک برخی مخالفان آن در ایران شود.

این بولتن تحلیلی توصیه هایی را ارائه می کند تا اقدام اروپا برجام را حفظ کند. این اتحادیه در این توافق حق دارد چون سرمایه گذاری دیپلماتیکی عظیمی را در این راه هزینه کرده و تا به حال هم تمایل به ادامه تعامل را نشان داده است. اروپا برای بقای برجام می تواند سه اقدام ضربتی را انجام دهد تا به هر دو طرف عزم خود را نشان دهد.

نخست، اروپا یک کانال امن مالی برای معامله با ایران ایجاد کند. این امر مزایای چندگانه ای دارد هم تجارت با ایران را تقویت می کند و هم به تندروها در آمریکا نشان می دهد که نمی توانند توافق برجام را تضعیف کنند؛ دوم اینکه گرچه ایران برجام را نقض نکرده است اما اروپا به هر دو طرف در مورد عواقب نقض برجام پیام هایی را می فرستد و سومین موضوع این که نشان دهد برجام بهترین راه برای اطمینان یافتن از برنامه های هسته ای ایران است و به همین جهت ارزش آن را دارد که به تدریج از میزان محدودیت آن برای ایران کم شود.

این بولتن تحلیلی، از یک طرف منافع اروپا و ترامپ را هم راستا می داند و از طرف دیگر اعتقاد دارد برای ایران نیز بهتر است تا اروپا از نقش و نفوذ خود برای ادامه بقای برجام استفاده کند. به همین جهت به نفع ترامپ است که از کانال مالی امن اروپایی حمایت کند زیرا در صورت اقدام یکجانبه ایالات متحده ممکن است جایگاه این کشور در مقابل ایران تضعیف و برتری آمریکا بر سیستم مالی جهانی نابود شود.