حریری چرا رفت، چرا بازگشت و چرا ماند؟

علیرضا رضاخواه در پایگاه خبری رصدنیوز نوشت: می خواهد نخست وزیر باقی بماند...ولی اما و اگرهایی را هم مطرح می کند.هنوز هم انگشت اتهامش به سوی حزب ا... و سلاح مقاومت است. از سوی دیگر خیلی هم تمایل ندارد درباره آن چه به او در ریاض گذشته صحبت کند، می گوید تجربه ریاض را پیش خودم نگاه می دارم. این حال و هوای این روزهای سعد حریری نخست وزیر لبنان است.

با همه این ها برخی منابع داخلی لبنان از قول یک مسئول عالی‌رتبه در حزب ا... تایید کرده‌اند که به تازگی پیامی از سید حسن نصرا... به سعد حریری منتقل شده که نصرا... در این پیام تأکید کرده است که از سعد حریری چه ظالم باشد و چه مظلوم حمایت می‌کنیم.حدود یک ماه پیش بود که شبکه سعودی العربیه در خبری فوری از استعفای سعد حریری نخست وزیر لبنان خبر داد و لحظاتی بعد او در صفحه تلویزیون ظاهر شد و با ایراد اتهاماتی علیه ایران و حزب‌ا... تلاش کرد دلایل استعفای خود را "دخالت‌های ایران" وانمود کند. حریری در این سخنان گفت: «فضا در لبنان شبیه فضای حاکم بر کشور قبل از ترور رفیق حریری، نخست وزیر فقید لبنان است و این که احساس می‌کند عده‌ای برای قتل او نقشه می‌کشند.»

با این حال صحبت های حریری برای هیچ کس حتی خودش هم قابل باور نبود. از این رو بعد از سه هفته فشار افکار عمومی و محیط بین المللی و با وساطت پاریس حریری آزاد شد و به بیروت بازگشت. با این که ظاهرا بحران حضور یا حبس حریری در ریاض پایان یافته و نخست وزیر لبنان به کشورش بازگشته است اما هنوز کسی به طور قطع نمی داند، در این سه هفته در عربستان به حریری چه گذشته یا چه سناریوهایی پشت پرده این عروسک گردانی ریاض است.

تحلیل گران تاکنون گمانه ها و تحلیل های مختلفی را مطرح کرده اند، که در یک نگاه کلی با توجه به سطح تحلیل های مطرح شده می توان آن ها را به دو دسته کلی تحلیل های بر آمده از چالش های درونی عرصه سیاسی عربستان (سطح خرد)و تحلیل های بر آمده از چالش های منطقه ای در غرب آسیا(سطح کلان) طبقه بندی کرد.تحلیل های سیاسی که به موضوع اختلافات درونی دربار سعودی و بازی تاج و تخت شاهزاده های عربستان پرداخته اند با توجه به این واقعیت که حریری شهروند عربستان سعودی است و رابطه نزدیکی با شاهزاده های قدرتمند دربار دارد، سه گمانه زنی مختلف را مطرح کرده اندکه هر کدام از این گمانه ها نیز سناریو هایی دارد.

قربانی کودتای پیش دستانه

گمانه اول دستگیری سعد حریری را در کنار دیگر شاهزاده های سعودی نوعی کودتای پیش دستانه از سوی محمد بن سلمان می داند. در این باره می توان به گزارش اخیر روزنامه فرانسوی «مدیا پارت» اشاره کرد. این روزنامه با بررسی روابط سعد حریری با بخشی از شاهزادگان سعودی موسوم به" حلقه عبدا..." می نویسد:"محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان با کمپین بازداشت‌های موسوم به "مبارزه با فساد" ، امیدوار است اموالی به ارزش صدها میلیارد دلار را بازگرداند. این ها اموالی است که شخصیت‌های با نفوذ سعودی که تحت عنوان "حلقه ملک عبدا..."(پادشاه پیشین عربستان) شناخته می شوند، در اختیار داشته اند.

این حلقه چه از لحاظ سیاسی و چه از لحاظ اقتصادی رقیبی جدی برای محمد بن سلمان ولیعهد جوان و آینده وی محسوب می شود. به ویژه این که متعب بن عبدا... فرزند ارشد پادشاه پیشین که ریاست گارد سلطنتی را برعهده داشت نیز عضوی از این حلقه محسوب می شد. "سعد حریری نیز از طریق شرکت اصلی سرمایه گذاری خانوادگی خود یعنی شرکت ساختمانی "سعودی أوجیه" با حلقه عبدا... در ارتباط بوده است.

ظاهرا حلقه عبدا... به دنبال کودتا علیه بن سلمان بوده اند که بن سلمان متوجه می شود و در یک اقدام پیش دستانه آن ها را دستگیر می کند. با این حال فشارهای بین المللی باعث می شود، حریری آزاد شود اما اموال خانوادگی وی که مهم ترین مولفه قدرتش است در ریاض تحت کنترل بن سلمان قرار می گیرد.

بر اساس این سناریو حریری باید وفاداری اش را به سلمان نشان دهد تا بتواند به اموال خانوادگی خود دست یابد.در این میان؛ اسرائیل شامیر ،نویسنده و روزنامه نگارروس تبار یهودی، داستان مهیج‌تری ازبازداشت شاهزاده های سعودی را در صفحه فیس‌بوک خودش گزارش داده و نوشته بود:تمام افرادی که بازداشت شده‌اند، کسانی بوده‌اند که به‌دنبال سازش با ایران و در تلاش برای ایجاد صلحی فراگیر در خاورمیانه بوده‌اند و رابط این افراد با حکومت ایران نیز، شخص سعد حریری، نخست‌وزیر لبنان بوده است.

حریری در دام طمع بن سلمان

سناریوی دوم که با گمانه اول همپوشانی فراوانی دارد، اصلی ترین دلیل اقدام اخیر سعودی در دستگیری حریری و دیگر افراد متمول عربستان را چشمداشت بن سلمان به اموال بسیار زیاد این افراد دانسته است. روزنامه وال استریت ژورنال در گزارشی در این زمینه می نویسد مقامات سعودی امیدوارند بتوانند ۸۰۰ میلیارد دلار سرمایه افراد دستگیر شده را تصرف کنند. موضوعی که می تواند هم باعث افزایش قدرت ولیعهد و خاندان سلمان شده و هم به تضعیف رقبای اصلی سیاسی بینجامد.

علاوه بر این ها این سیاست می تواند همه دلارهایی را که ماجراجویی های بن سلمان در یمن، عراق و سوریه به هدر داده جبران کرده و کمکی جدی به اقتصاد ریاض باشد. بر اساس این گزارش، مقام های سعودی تا کنون بیش از ۲۰۰۰ حساب بانکی دستگیر شدگان را بسته اند. همچنین به شاهزاده های بازداشتی توصیه کرده اند که در صورت پرداخت پول می توانند آزادی خود را بخرند. بر اساس این سناریو، حریری به عنوان یک میلیاردر سعودی در دام سلمان افتاده و احتمالا اولین کسی است که بر سر آزادی خود معامله انجام داده است.

با این حال در تمام این دست سناریوها سعد حریری تنها به عنوان قربانی جاه طلبی های بن سلمان دیده می شود و بازی گردان اصلی ظاهرا ریاض است. همچنین طبق این سناریوها هدف ریاض بیش از آن که مداخله در امور لبنان باشد نوعی تثبیت آینده سیاسی ولیعهد عربستان است.دسته دوم تحلیل ها که نگاهی کلان تر از کشمکش های داخلی عربستان به این موضوع دارند، ریشه بحران اخیر را در شرایط جدید منطقه ای می بینند. در این چار چوب سه سناریو قابل طرح است.

بن سلمان و نسل جدیدی از حکمران های عربی

سناریوی اول در این گمانه را می توان کادر سازی بن سلمان برای آینده دانست. آژانس خبری رویترز چندی پیش در گزارشی اختصاصی به پشت پرده ماجرای استعفای سعد حریری نخست وزیر لبنان و آینده نا معلوم وی پرداخته و نوشته است ماجرا پیچیده تر از یک پرونده مبارزه با فساد است. بر اساس این گزارش حبس حریری در لبنان به صورت مستقیم با برنامه پادشاهی بن سلمان مرتبط است. بن سلمان این روزها دارد برای دوران پادشاهی اش نقشه می کشد. او می داند که بسیاری از رقبای داخلی اش پیوندهای محکمی با سران کشورهای عربی دوست ریاض دارند، امری که می تواند آینده سیاسی او را با بحران مواجه کند.

از این رو او این روزها به بهانه مبارزه با فساد، دارد برای فردای خود در خاورمیانه مهره چینی می کند. او به دنبال روی کار آوردن طبقه ای جدید از حکمران های سیاسی در کشورهای عربی است که تحت نفوذ خودش باشند. افرادی مانند محمد بن زاید آل نهیان ولیعهد امارات که رفیق گرمابه و گلستان ولیعهد سعودی است. بن سلمان چنین نقشه ای را هم برای قطری ها در سر دارد و هم برای بحرینی ها. در لبنان هم او ظاهرا وفاداری بیشتری را در "بها الحریری"، برادر نخست وزیر مستعفی لبنان می بیند. بر اساس این سناریو حریری باید به تدریج زمینه را برای واگذاری قدرتش به عنوان اهرم نفوذ اصلی عربستان در بیروت به برادرش آماده کند.

تداوم بحران منطقه ای در عصر پسا داعش

سناریوی بعدی به این واقعیت اشاره دارد که پایان خلافت سیاه داعش در منطقه و دست بالای مقاومت، موقعیت عربستان سعودی و همچنین اسرائیل در منطقه در خطر قرار گرفته است. از این رو نیاز اصلی ائتلاف عربی صهیونیستی در غرب آسیا ایجاد یک فتنه جدید برای مهار و مدیریت تروریست های منطقه ای است. امری که مورد حمایت غرب نیز است. شکست گروه های تروریستی تکفیری مورد حمایت عربستان و غرب در سوریه و عراق و احتمال بازگشت این نیروها به خانه هایشان در کشورهای حاشیه خلیج فارس و اروپا را دو چندان کرده است، امری که می تواند بحران امنیتی عمیقی را در این کشورها دامن بزند.

علاوه بر این استقرار مقاومت در سوریه و به ویژه در نزدیکی مرزهای اسرائیل می تواند آینده امنیتی این کشور را به خطر بیندازد. از همین رو تداوم آشوب می تواند بهترین گزینه برای تامین منافع محور عربی- عبری- غربی باشد. برای این منظور بهترین موقعیت ایجاد بحران در لبنان است. استعفا و اتهامات واهی حریری در ریاض علیه نیروهای مقاومت را می توان در این چارچوب تفسیر کرد. بر اساس این سناریو حریری با یک ماموریت مشخص به لبنان بازگشته است.

امنیتی سازی از چهره ایران و جریان مقاومت

سناریوی سوم تلاش برای امنیتی سازی چهره ایران و مقاومت در عصر پسا داعش برای ممانعت از بهره برداری جریان مقاومت از پیروزی های منطقه ای خود است. بر اساس این سناریو، ریاض تلاش می کند تا تمام مهره های خود در منطقه را فعال ساخته و مانع از افزایش نفوذ ایران شود. گزینه ها برای این کار عبارتند از:*امنیتی سازی پرونده توان دفاعی ایران و مقاومت و تلاش برای بازگرداندن تحریم های ضد ایرانی به کمک اسرائیل، *کشیدن پای اروپایی ها به منطقه با تاکید بر تهدید مقاومت (نمونه چنین اقدامی را می توان در لفاظی های فرانسوی ها در رابطه با حزب ا... و الحشد الشعبی دید)،*ولخرجی در حوزه خرید سلاح برای حفظ همپیمانی با غرب(نمونه آن را می توان در قراردادهای اخیر تسلیحاتی امارات و بحرین دید)،*موافقت با تغییر پایتخت اسرائیل به بیت المقدس به عنوان رشوه به اسرائیل برای کسب همراهی تل آویو،* تلاش برای دست یابی به تکنولوژی هسته‌ای با کمک آمریکا (امری که چندین سال به دلیل تامین نشدن شرایط امنیتی لازم از سوی عربستان متوقف شده بود )*نا امن سازی کشورهایی مانند عراق و لبنان با دو هدف درگیر ساختن نیروهای مقاومت و متهم سازی ایران.در پرتو چنین سناریویی سعد حریری باید نقشی ویژه بازی کند.

او باید تلاش کند تا با طرح دوباره سلاح مقاومت در لبنان یا مقاومت را خلع سلاح سازد یا لبنان را به آشوب بکشد. شخص محمد بن سلمان و دولت عربستان سعودی، با درک این موضوع که «امنیت» مسئله‌ای است برساخته (constructed) و تنها منحصر به مسائل نظامی نیست و می‌توان موضوعات سیاسی چون حضور یک حزب سیاسی همچون حزب‌ا... را نیز امنیتی ساخت، سعی دارد به عنوان یک «بازیگر امنیتی‌ساز»، مسئله سیاسی مشارکت حزب‌ا... در دولت لبنان را برای منطقه امنیتی کند. عربستان سعودی به این نتیجه رسیده است که باید موضوع حضور بیش از سه دهه حزب‌ا... در لبنان را در ذهن سیاستمداران جهان عرب و اروپا به چالش تهدید وجودی علیه این کشورها تبدیل کند؛ چرا که مادامی که مسئله سیاسی مشارکت حزب ا... در دولت لبنان و همکاری‌های منطقه‌ای آن با ایران، در نظر جهان عرب و اروپا وجهه امنیتی به خود نگرفته باشد و آن ها آن را یک تهدید بالفعل علیه خود در نظر نگیرند، با آن مقابله نخواهند کرد.