فرج الله سلحشور، راوی قصه‌های قرآن

روزنامه خراسان - محمد عنبرسوز: هشتم اسفند سالروز درگذشت فرج ا... سلحشور کارگردان ۶۳ ساله سینما و تلویزیون بود. او که در حوزه های مختلف سینما و تلویزیون از جمله بازیگری، چهره پردازی، تهیه کنندگی، نویسندگی و کارگردانی فعالیت داشت، به وضوح هنرمند متفاوتی بود که اهداف و آرمان های خودش را در دنیای تصویر پیگیری می کرد و با هدف تحقق همان آرمان هاست که امروز مردم او را بیشتر با سریال های تاریخی-مذهبی مربوط به زندگی پیامبران و داستان های قرآنی می شناسند. در دومین سالگرد درگذشت مرحوم سلحشور، نگاهی به برخی از زوایای زندگی این کارگردان فقید خواهیم داشت که کمتر از آن ها سخن گفته شده است.

۱- بازیگری در روزگار بی بازیگری

خودش در مصاحبه ای به کنایه گفته بود: «به ظاهر من نگاه کنید؛ کجای من شبیه هنرمندان است؟ !». بیشتر هم به عنوان کارگردان شناخته می شود. اما در سال های دهه شصت که سینما و تلویزیون ایران بازیگران شاخص زیادی به خود نمی دید، سلحشور در قامت بازیگری توانا، به ایفای نقش در آثار فیلم سازان مهمی پرداخت. او بازیگری را با «توبه نصوح» اثر محسن مخملباف در سال 61 آغاز کرد که اثری با درونمایه دینی بود. سلحشور در سال های پایانی عمر خود طی مصاحبه ای از تأثیر عمیق بازی اش در این فیلم در شکل گیری دیدگاهش به مرگ سخن گفت. در همان سال به نقش آفرینی در فیلم دفاع مقدسی «گورکن» اثر محمدرضا هنرمند نیز پرداخت. سلحشور که ارتباط خاصی با بازی در فیلم های دفاع مقدس برقرار کرده بود، پس از آن در سال های 65 و 67 نیز به بازی در «پرواز در شب» رسول ملاقلی پور و «انسان و اسلحه» مجتبی راعی پرداخت و پس از آن با رها کردن بازیگری، فعالیت مهم تری را آغاز کرد.

۲- صبر ایوب برای رسیدن به «یوسف پیامبر (ع)»

حالا که او دیگر از میان ما رفته است، می توانیم سه اثر مهم فرج ا... سلحشور در مقام کارگردان را سه گانه درخشان کارنامه اش در ساختن آثاری برگرفته از مضامین دینی و قصه های قرآنی بدانیم. او ابتدا فیلم سینمایی «ایوب پیامبر (ع)» را در سال 72 ساخت که توجه مردم و منتقدان و نیز تمجید علما را برانگیخت. در سال 76 مجموعه تلویزیونی «مردان آنجلس» را با محوریت داستان اصحاب کهف کارگردانی کرد که یکی از نخستین سریال های باکیفیت تاریخی صداوسیما محسوب می شد و در زمان خودش با استقبال چشمگیر مخاطبان همراه شد. سلحشور پس از آن حدود یک دهه سریال مهمی نساخت تا این که در سال 87 از مهم ترین اثر کارنامه اش، یعنی سریال «یوسف پیامبر (ع)» رونمایی کرد. این مجموعه 45 قسمتی که پخش آن از شبکه یک با استقبال ویژه مردم همراه شد و جمعه شب ها خیابان ها را خلوت می کرد، در عرصه بین المللی نیز به موفقیت چشمگیری دست یافت. «یوسف پیامبر (ع)» علاوه بر آن که از شبکه های تلویزیونی کشورهایی مانند افغانستان، تاجیکستان و تونس و نیز شبکه های بین المللی مختلف ایران پخش شده است، پس از حدود 9سال از نخستین پخش آن، هنوز طرفداران خاص خودش را دارد و به درخواست مردم بارها از شبکه آی فیلم نیز پخش شده است. کاربران بسیاری از کشورهای عربی هم از طریق اینترنت این سریال را با زیرنویس عربی تماشا می کنند.

3- از سریال تاریخی تا قلب سینمای ایران

از مهتاب کرامتی و مصطفی زمانی باید به عنوان دو کشف مهم فرج ا... سلحشور نام ببریم که امروز در بالاترین سطح بازیگری در سینمای ایران مشغول فعالیت هستند و حضورشان را مدیون این کارگردان فقید هستیم. سلحشور به مهتاب کرامتی در «مردان آنجلس» و در نقش «هلن» اعتماد کرد و جواب اعتمادش را هم گرفت. کرامتی پس از آن وارد عرصه سینما شد و تا امروز در طول دو دهه فعالیت حرفه ای، نقش های ماندگاری را ایفا کرده است.

انتخاب مصطفی زمانی برای بازی در نقش حضرت یوسف(ع) اما از همان اوایل با وسواس زیاد فرج ا... سلحشور همراه شده بود. کارگردان فقید «یوسف پیامبر (ع)» تأکید داشت که بازیگر این نقش، علاوه بر ویژگی های ظاهری، باید به لحاظ ذهنی و رفتاری هم شایسته ایفای چنین نقشی باشد. بدین ترتیب پس از مدت ها بررسی، این مصطفی زمانی بود که نظر سلحشور را جلب کرد و به خوبی هم از پس آن برآمد. زمانی پس از آن راهی سینما شد و امروز به یک ستاره سینما تبدیل شده است.

4- قصه های تبیان

آخرین یادگار مرحوم سلحشور در رسانه ملی، سریال «قصه های تبیان» بود که سال گذشته از شبکه پنج پخش شد. این مجموعه اپیزودیک ۴۵ قسمتی که تهیه کنندگی آن را فرج ا... سلحشور بر عهده داشت، علاوه بر آن که آخرین اثر تکمیل شده کارنامه این کارگردان به شمار می رود، از جهات دیگری نیز حائز اهمیت است. «قصه های تبیان» شاید به لحاظ هنری یا جذابیت برای مخاطب، چندان سطح بالا نباشد، اما از این جهت که با قصه هایی بر اساس داستان های واقعی و با مضامین دینی و قرآنی ساخته شده است، می تواند الگویی متفاوت برای تولید سریال های صداوسیما باشد. دیگر نوآوری قابل ستایش مرحوم سلحشور در این مجموعه، اعتمادش به عده ای از کارگردانان جوان بود که این فرصت را یافتند تا زیر نظر یک کارگردان صاحب نام که این بار در مقام تهیه کننده ظاهر شده، تجربه کسب کنند. این شاید روشی است که کمتر کارگردان باسابقه ای حاضر به پذیرفتن اش باشد؛ درحالی که چنین روشی اگر از سوی کارگردانان حرفه ای تلویزیون پیگیری شود، می تواند به ظهور نسل تازه و باکیفیت کارگردانان سریال های تلویزیونی یاری رساند.

5- سرانجام سریال حضرت موسی (ع)

آخرین فعالیت هنری مرحوم فرج ا... سلحشور در دوران حیاتش، نگارش فیلم نامه ۷۲ قسمتی سریال حضرت موسی (ع) بود. مرحوم سلحشور بسیار به تولید این سریال و رسوا کردن صهیونیسم با بیان داستان گونه وقایع مربوط به مبانی قوم بنی اسرائیل در آن امیدوار بود، اما عمرش کفاف نداد و پروژه اش ناتمام ماند. آخرین اخبار حاکی از آن است که جمال شورجه دوست و همراه همیشگی مرحوم سلحشور که در پروژه «یوسف پیامبر (ع)» هم مشاور و همراه او بود، کارگردانی این سریال را پذیرفته است و ضمن بازنویسی فیلم نامه و کم کردن حدود ۲۰ قسمت از آن، قصد دارد از ابتدای سال آینده، پیش تولید این مجموعه را آغاز کند. شورجه در مصاحبه هایش از مسائلی مانند سختی کار، تخمین زمان سه ساله تولید، نیاز به جلوه های ویژه قوی برای نمایش معجزات و... سخن گفته و پیش بینی کرده است که اگر همه چیز خوب پیش برود، سریال «حضرت موسی (ع)» در سال ۱۴۰۰ روی آنتن خواهد رفت.

6- آرمان گرایی از نوع حاج فرج

مرحوم سلحشور یک کارگردان آرمان گرا و متفاوت در سینما و تلویزیون ایران محسوب می شد که همواره هدف اصلی خودش را تحقق فیلم و سریال سازی اسلامی بیان می کرد. سلحشور البته آن قدر از هنر و جهان تصویر می دانست که حرفش تغییر اصول سینما یا از نو اختراع کردن این صنعت نباشد؛ در حالی که گاهی سخنانش بد منعکس و با واکنش های منفی نیز همراه شده اند. او اما همواره از فضای حاکم بر سینما و تلویزیون کشور گلایه مند و معتقد بود هنر باید در خدمت آرمان های اسلام و انقلاب باشد و به ترویج فرهنگ اسلامی-ایرانی یاری رساند. اتفاقی که همیشه از آن به عنوان مهم ترین آرزویش یاد می کرد.